معادن؛ پتانسیل‌هایی که دیده نمی‌شوند

استخراج معادن و بهره‌برداری از اکتشافات معدنی برای پیشبرد اقتصاد کشورها قدمتی طولانی دارد. اهمیت بخش صنعت و معدن برای کشورهایی که صاحب معادن ارزشمند هستند از آن جهت پررنگ‌تر است که معادن نیروی محرکه نادیده‌ای برای اقتصاد دولت‌های مختلف محسوب می‌شوند. اما سهم کشورهای جهان از معادن یکسان نیست. برخی کشورها معادن پرشمار و پررونقی دارند و برخی سهمی بسیار اندک. در این میان داشتن معادن پررونق، برای کشورهایی که اقتصاد رو به رشد دارند، ارزش بسیاری خواهد داشت،

در واقع برای کشورهایی که در جمع کشورهای در حال توسعه طبقه‌بندی می‌شوند، بهره‌برداری از معادن، اهمیتی چندین برابر دارد. ایران یکی از کشورهای آسیایی است که در بخش معادن، بسیار غنی و ثروتمند است. وجود معادن متعدد در این کشور باعث شده اهمیت بخش صنعت و معدن ایران، توجه بسیاری را به خود جلب کند. توجه به بخش معادن در ایران، پس از پیروزی انقلاب، به سال‌های قبل از برنامه نخست توسعه بازمی‌گردد (پیش از 1989). بعدها در برنامه‌های بعدی توسعه و به‌ویژه در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی، توجه به تشویق سرمایه‌گذاری در بخش صنایع و معادن در دستور کار دولت ایران پررنگ‌تر شد.

لغو تحریم‌ها و اثرات آن بر صنعت و معدن ایران

نشریه گاردین با تکیه بر گزارش تصویری آسوشیتدپرس از معادن ایران، به بررسی وضعیت استخراج و بهره‌برداری از معادن ایران در طول دوران تحریم پرداخته است. بنا بر این گزارش تنها در شمال کشور ایران در هر ماه 12 هزار تن زغال‌سنگ استخراج و به بخش‌های جنوبی ایران فرستاده می‌شود تا در بخش صنایع فولاد مورد استفاده قرار گیرد. همچنین بنا بر آمارهای این گزارش تنها در خطه مازندران 1200 معدنچی در 10 معدن اصلی، کار می‌کنند. با مشاهده این ارقام، به نظر می‌رسد وضعیت استخراج معادن در ایران شگفت‌انگیز است. اما مسئله اینجاست که با توجه به اینکه تاکنون وجود تحریم‌ها، مانع از واردات ماشین‌آلات سنگین و پیشرفته حفاری و تکنولوژی مدرن از دیگر کشورها می‌شد، به نظر می‌رسد با لغو تحریم‌ها و واردات ابزارآلات پیشرفته‌تر، فشار کاری کارگران در معادن ایران کمی کاهش یافته و این بخش مدرن‌تر و پویا‌تر از گذشته عمل کند.

جذب سرمایه‌های خارجی

مقامات بخش‌صنایع و معادن ایران، بارها از تمایل دولت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در معادن ایران سخن گفته‌اند. اما دیدگاه دکتر آلن ترانش، مدرس توسعه اقتصادی دانشگاه غرب استرالیا و عضو کمیسیون توسعه اقتصاد استرالیا، در مورد معادن ایران درخور توجه است. دکتر ترانش از معادن ایران با عنوان «پتانسیلی که فراموش شده است» یاد می‌کند. وی معتقد است، ایران با تاکید بر صنعت نفت و البته نادیده گرفتن سرمایه‌گذاران خصوصی، عملا پتانسیل معادن خود را به نصف رسانده است. به عبارتی دیگر، جذب سرمایه‌گذاران معتبر داخلی، به‌ویژه سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی، روند اعتماد و جذب مشارکت کشورهای دیگر را تسهیل می‌کند. به نظر می‌رسد لغو تحریم‌ها در جذب سرمایه‌گذاران خارجی بی‌تاثیر نخواهد بود اما بنا بر نظر بسیاری از کارشناسان انتخاب سرمایه‌گذاران اهمیت بسزایی دارد.

کشورهایی که برای سرمایه‌گذاری در معادن ایران مناسب‌تر هستند، در سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

- کشورهایی که در حیطه صنایع و معادن. سابقه ارزشمندتری دارند. چنین کشورهایی با تکیه بر تجارب خود در زمینه سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه موفق‌تر عمل خواهند کرد.

- کشورهایی که روابط دیپلماتیک مناسبی با ایران دارند. گرچه مذاکرات هسته‌ای ایران تا حدودی موفق بوده و تحریم‌ها تقلیل یافته‌اند اما با توجه به‌موقعیت ویژه ایران در بین کشورهای منطقه، انتخاب یک کشور با سابقه سیاسی معتدل، هوشمندانه‌تر از انتخاب کشورهایی با موضع‌گیری‌های منفی نسبت به ایران محسوب می‌شود.

- کشورهایی که حاضر به سرمایه‌گذاری بلند‌مدت در ایران هستند. سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مربوط به استخراج عموما بلند‌مدت هستند. چنین پروژه‌هایی نیاز به برنامه‌ریزی‌های زیرساختی، طرح‌ریزی و در برخی موارد پژوهش دارند. بر این اساس سرمایه‌گذاری و همکاری‌هایی که در بازه‌های زمانی بلند‌مدت پیش‌بینی می‌شوند، اولویت و اهمیت بیشتری خواهند داشت.

افزایش ارزش افزوده و توجه به مدیریت

یکی از پیامدهای مهم توسعه بخش معدن، افزایش ارزش افزوده در این بخش است. این یکی از پرسودترین اتفاقات در حوزه توسعه صنایع و معادن محسوب می‌شود. در نظر گرفتن اثرات مستقیم بخش معادن در بخش‌های صنایع، به ویژه صنایع فولاد و مس از نکات مهم دیگر است. اما به زعم کارشناسان اقتصادی، مدیریت مناطقی که معادن را در خود جای داده‌اند و چگونگی بهره‌برداری از این منابع نیز اهمیت بسزایی دارد. ضعف در مدیریت منابع و معادن، ضربه بزرگی به اقتصاد وابسته به بخش معادن خواهد زد. حضور در جلسات جهانی مدیران معادن یکی از راهکارهایی است که نه‌تنها دانش و مهارت‌های مدیریتی را افزایش می‌دهد، بلکه به روز شدن بخش معادن هر کشور را تسریع می‌بخشد.