لزوم مدیریت آب مجازی در کشور

آب مجازی از جمله مواردی است که در مدیریت منابع آب ایران کمتر به آن توجه شده اما قویا اعتقاد دارم که باید فعالیت‌های جدی در این رابطه آغاز شود. به همین دلیل در جلسه‌ای که میزبان معاون اول رئیس‌جمهور در اتاق بازرگانی بودیم، مراتب اعتراض خود را به افزایش عوارض واردات گندم اعلام کردم، زیرا معتقدم این عوارض، عوارضی بر احیای آب زیرزمینی و واردات آب مجازی در کشور است. البته به نظر می‌رسید دکتر جهانگیری نیز سخنان من را تایید و دستورات مقتضی را برای اصلاح این عوارض صادر کرد.

اعتقاد دارم کشاورزی ایران باید فکر خودکفایی را از سر به در کرده و به خوداتکایی اکتفا کند. برای واردات محصولات کشاورزی آب‌بر، باید از تعرفه واردات صرفنظر کنیم زیرا با چنین سیاستی به احیای منابع آب کشور کمک کرده‌ایم. در ایران پتانسیل‌هایی در مناطق مختلف وجود دارد. اما در مجموع کشاورزی کشور به‌صورت سنتی مدیریت می‌شود و مکانیزه و علمی نیست. غالبا کشاورزان به‌صورت سنتی و موروثی نوع کشت خود را انتخاب می‌کنند.

اگرچه در حوزه صیفی‌جات به‌عنوان محصولات آب‌بر، اقداماتی برای تولید و صادرات انجام می‌شود اما تولید این محصولات در مقایسه با سایر محصولات آب‌بر استراتژیک، آن قدر زیاد نیست که مصرف آب در این بخش نگران‌کننده باشد. در شرایطی که انتظار داریم تولید 8میلیون تن گندم برای رفع نیازهای جامعه به 12میلیون تن برسد، حجم آبی که برای دستیابی به این هدف مصرف می‌شود، بسیار نگران‌‌کننده ‌است. در شرایطی که 110میلیون متر مکعب آب اضافه‌تر از میزان آب‌های احیاپذیر کشور برداشت کرده‌ایم، افزایش تولید گندم غیر‌منطقی است.

در مدیریت آب مجازی باید به فکر اصلاح میزان تولید محصولات اساسی و استراتژیک بخش کشاورزی باشیم. در برخی مناطق کویری شاهد تولید هندوانه و صدور آن به حاشیه خلیج‌فارس هستیم. این مسئله به منابع آب ضربه وارد می‌کند، اما سطح آن به قدری وسیع نیست که نگران‌کننده باشد. اما در مقابل حجم تولید محصولاتی نظیر برنج، گندم، ذرت و جو در ایران که تولید آن بسیار بالاست، حتما باید کنترل شود. برنامه‌ریزی برای افزایش تولید منجر به خودکفایی می‌شود اما مسکّن لحظه‌ای است و ظرف چهار تا پنج سال آینده که سفره‌های آب زیرزمینی تخریب شد، امکان تولید همین میزان فعلی که 50درصد نیازهای کشور را تامین می‌کند، فراهم نخواهد بود. بنابراین لازم است مدیریتی در استفاده و برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی انجام شود. 

اعتقاد دارم ایجاد تعرفه برای واردات محصولات کشاورزی می‌تواند سبب شود که میزان بیشتری از سفره‌ها برداشت کنیم. واردات دانه‌های آب‌بر و غلات آب‌بر با نگاه احیای منابع آب و سفره‌های آب زیرزمینی باید با استقبال مواجه شود. برای تامین محصول استراتژیکی نظیر برنج که بازارهای محدودی دارد به دلیل آنکه با دو کشور هندوستان و پاکستان ارتباطات تجاری مناسبی داریم، هیچ نگرانی وجود ندارد و باید به پتانسیل این کشورها تکیه کنیم. البته خوشبختانه کشت برنج در ایران هم به‌جز در دو استان شمالی ممنوع اعلام شده‌ است.

اگر امروز به مدیریت آب مجازی در کشور توجه نکنیم، در سالیان آتی با شرایط برداشت‌هایی که از منابع آب کشور داریم، میزان تولید غلات در ایران به‌شدت کاهش خواهد یافت. برآوردهای ما نشان می‌دهد حداکثر تا پنج سال آینده به دلیل برنامه‌ریزی‌های انجام شده با افزایش تولید غلات مواجه هستیم اما بعد از آن به دلیل از دست رفتن منابع آب و نبود آب کافی، به واردکننده بزرگ محصولات کشاورزی تبدیل خواهیم شد.

* رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران