قیمت ارز، قلک بانک مرکزی یا ابزار هدایت بازار؟

افزایش قیمت ارز در ماه‌های اخیر گمانه‌های مختلفی را در مورد دست‌های پشت پرده آن در پی داشته است. از یک‌سو مسئولان دولتی معتقدند که این افزایش قیمت کاملا طبیعی بوده و براساس روند عرضه و تقاضای بازار اتفاق افتاده است. در این میان مسئولانی مانند وزیر اقتصاد حتی معتقدند که قیمت ارز افزایش چندانی نداشته است. به گفته وی، میانگین وزنی قیمت ارزهای مختلف نشان می‌دهد که نرخ مؤثر ارز در ماه‌های گذشته تغییرات زیادی نداشته است، اما از سوی دیگر برخی منتقدان معتقدند که به دلیل کاهش شدید درآمدهای نفتی، دولت اقدام به بازی ارز کرده است تا از این طریق به درآمدزایی از این بازار روی آورد؛ اقدامی که مشابه آن در دولت دهم و ماجرای طلاهای وارداتی و ارز رخ داد.

اما مدیر اداره صادرات بانک مرکزی با رد اتهام دستکاری نرخ ارز برای جبران کسری بودجه دولت، معتقد است که تغییرات نرخ ارز در بازار آزاد اثری بر بودجه کشور ندارد. صمد کریمی که با ایرنا سخن می‌گفت، تأکید کرد: در ماه‌های اخیر به‌ویژه بعد از اعلام توافق برجام، برخی عوامل اقتصادی و غیراقتصادی در افزایش تقاضای نرخ ارز و به دنبال آن نرخ ارز مؤثر بودند.

وی تأکید کرد که بانک مرکزی با توجه به وظایف قانونی و اصول حرفه‌ای بانکداری مرکزی نسبت به رصد عوامل یادشده و کنترل و مدیریت بازار ارز اقدام کرده است. این مقام مسئول در بانک مرکزی ادامه داد: باتوجه به تغییر ساختار تراز تجاری کشور و کم شدن سهم درآمدهای نفتی کشور در تأمین مالی تجارت و طرح‌ها و افزوده شدن چشمگیر سهم صادرات غیرنفتی در تأمین مالی فوق، از این رو تغییرات نرخ ارز در بازار آزاد اثر بودجه‌ای ندارد.

درآمدهای طبیعی بانک مرکزی از نوسانات

با این وجود برخی از تحلیلگران درآمدزایی بانک مرکزی از بازار ارز را دور از ذهن نمی‌دانند. کریم غلامی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این باره گفت: خط روند تحولات قیمتی ارز در چند ماه گذشته نشان می‌دهد رابطه‌ای مستقیم میان قیمت ارز آزاد و دولتی وجود دارد، هر زمان که قیمت ارز دولتی افزایش یافته، در مقابل قیمت ارز در بازار آزاد هم افزایش یافته و فاصله خود را با آن حفظ کرده است.

وی افزود: همین تفاوت معنا‌دار و روند قیمت ارز دولتی به شایعات درآمدزایی از قیمت ارز دامن زده است. هیچ سند و مدرکی دال بر تأمین کسری بودجه از این طریق وجود ندارد اما این امکان وجود دارد که بانک مرکزی درآمدی هم از این طریق کسب کرده باشد مانند بسیاری از دارایی‌های دیگر بانک مرکزی مثل طلا یا زمین و ملک که ممکن است بانک مرکزی از نوسانات قیمت این بازارها هم درآمد کسب ‌کند.

این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: در دولت دهم زمانی که بانک مرکزی به واردات طلا اقدام کرد و بخش مهمی از دارایی‌هایش را به طلا تبدیل کرد، قیمت طلا افزایش یافت و بانک مرکزی از این افزایش قیمت درآمد کسب کرد و منکر این ماجرا هم نبود و آقای بهمنی در برخی مصاحبه‌هایش به این موضوع اشاره کرده بود اما آن مورد و آن افزایش قیمت بسیار استثنایی بود و قابل مقایسه با افزایش فعلی قیمت ارز نیست.

غلامی اظهار کرد: با توجه به برنامه بانک مرکزی برای یکسان‌سازی نرخ ارز، تحولات افزایشی قیمت ارز پیش از کسب درآمد با این هدف است که تلاش می‌شود تا ارز در قیمت‌های بالاتری از قیمت فعلی تک نرخی شود. بنابراین من انتظار دارم تا قیمت ارزدولتی و آزاد پس از اجرایی شدن برجام، در قیمت‌هایی بیش از سطح فعلی به سمت یکسان‌سازی حرکت کنند.

با اقتصاد نفتی ارز تک‌نرخی نمی‌شود

محمــد قلـــی یــوسفـی، کـارشنـــاس اقتصـــادی درخصوص افزایش قیمت ارز در بازار به «فرصت امروز» گفت: مهم‌ترین علتی که در بازار باعث افزایش قیمت ارز شده، کمبود عرضه داخلی و سیاست‌های غلطی است که از گذشته در بازار تکرار می‌شود. در حال حاضر رکود اقتصادی عمیق شده و تولیدات ما به‌شدت افت کرده است بنابراین زمانی که بخش تولید دچار افت می‌شود جای آن را باید واردات پر کند تا نیاز‌های مردم تأمین شود اما نکته اینجاست که افزایش واردات، عرضه و تقاضای ارز را افزایش می‌دهد.

وی افزود: فزونی تقاضا برای ارز از یک طرف و کاهش درآمد‌های نفتی از طرف دیگر در کنار کاهش صادرات و نیاز دولت به حفظ قیمت دلار در سطح بالا، دست به دست هم داده‌اند و باعث افزایش قیمت دلار شده‌اند. این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: برای اینکه ارز تک‌نرخی شود باید زمینه‌های آن فراهم شود و بسترهای لازم آن در اقتصاد به وجود آید. در یک سیستم اقتصادی که به‌شدت وابسته به نفت است تک نرخی شدن ارز به‌صورت عملی امکان‌پذیر نیست.

یوسفی در پایان اظهار کرد: زمانی می‌توانیم به ارز تک‌نرخی برسیم که تولیدات داخل بتوانند نیازهای داخلی ما را تأمین کنند و از طریق صادرات درآمد ارزی داشته باشیم.