قفقاز، جدیدترین مقصد ترانزیتی کشور

هرچند در طول ماه‌های گذشته مشکلاتی که در مرز مشترک ایران و ترکیه به وجود آمده بود، شرایط را برای تداوم رابطه ترانزیتی ایران با یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری خود خاکستری کرد، اما به نظر می‌رسد با لغو تحریم‌ها افقی روشن پیش روی مسیرهایی باشد که در طول تمام سال‌های گذشته به دلیل محدودیت‌های تجاری، هرگز به شکل جدی مورد بررسی قرار نگرفته است. 

ایران با توجه به جایگاه جغرافیایی خاصی که دارد، در طول تاریخ همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین محورهای اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب مطرح بوده و به تناسب جایگاه و وضعیت اقتصادی و سیاسی خود در جهان، در این حوزه نقش‌آفرینی کرده است. مطرح شدن نام ایران به‌عنوان دروازه اصلی اتصال کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا به‌طور ویژه چین به اروپای غربی از طریق کوتاه‌ترین مسیر جزیی از برنامه‌هایی بوده که در قالب جاده تاریخی ابریشم همواره جایگاه خود را حفظ کرده است. 

با گسترش یافتن ترانزیت دریایی، در طول سده‌های گذشته نقش ایران در اتصال کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی به آب‌های آزاد نیز بیش از پیش مطرح شد. مبادلات تجاری ایران با کشورهایی مانند روسیه، آذربایجان، ارمنستان و حتی گرجستان و بلاروس -که در طول این سال‌ها همواره روندی صعودی داشته - می‌تواند در افق لغو تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان گزینه‌ای جدی مطرح شود.

اگر تا چند ماه قبل محدودیتی ایجاد شده و به‌غیر از مسیر ترانزیتی با ترکیه، گزینه‌های ترانزیت زمینی با کشورهای اروپای شرقی را مطرح کرده بود، حالا زمان آن رسیده است که با باز شدن دست ایران در حوزه‌های مختلف اقتصادی و بحث احیای جایگاه محوری کشور در این حوزه، شرایط برای استفاده حداکثری از این مسیر قابل توجه به وجود می‌آید. تنها مبادلات اقتصادی ثبت شده با روسیه و کشورهای همسایه آن به خوبی نشان می‌دهد که ظرفیت موجود در این مسیر جدید اهمیتی کلان خواهد داشت؛ اهمیتی که وزارت راه و شهرسازی نیز بر لزوم پیگیری آن تأکیدی جدی دارد.

اگر آن طور که وزیر راه و شهرسازی وعده داده لغو تحریم‌ها بتواند به بازگشت ایران به نقطه تعادل منطقه کمک کرده و بار دیگر این کشور را در چهارراه رفت‌و‌آمد اقتصادی جهان قرار دهد، می‌توان این امید را داشت که ارتباط و اتصال به کشورهای اروپایی از طریق مسیرهای جدید پیگیری شود. هرچند با بازگشت امنیت نسبی به کشور ترکیه، بار دیگر آمار ترانزیت ایران می‌تواند روندی مثبت به خود بگیرد اما در نگاهی کلان قفقاز برای ایران بردی بزرگ به حساب خواهد آمد.

جلسه مشترک با کشورهای اروپای شرقی در چند ماه آینده

مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های بررسی سازمان راهداری اعلام کرد ایران از ماه‌ها قبل نسبت به استفاده از توان ترانزیتی موجود در کشورهای آسیای جنوب شرق برنامه‌ریزی داشته و در آینده‌ای نزدیک مقدمات این امر را فراهم می‌کند. محمدجواد عطرچیان در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با بیان این مطلب تصریح کرد: هرچند مشکلی در تداوم رابطه اقتصادی با ترکیه وجود نداشته و رفت‌و‌آمدها در مرز مشترک با این کشور به‌عنوان نخستین رابط با کشورهای اروپایی ادامه دارد، اما قطعاً ایران در جهت توسعه نفوذ ترانزیتی خود گام‌های جدی در این عرصه خواهد برداشت.

وی با بیان اینکه ظرفیتی بسیار مطلوب در ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی در مرزهای شمال غربی کشور وجود دارد، تأکید کرد: بحث استفاده از ظرفیت این مسیر، به هیچ عنوان موضوع جدیدی به حساب نمی‌آید و ایران از سال‌ها پیش مذاکرات ابتدایی خود را در این زمینه آغاز کرده که می‌توان امید داشت در آینده‌ای نزدیک به موفقیتی قابل توجه برسد.

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با اشاره به برنامه‌ریزی برای برگزاری یک جلسه مشترک برای راه‌اندازی این مسیر ترانزیتی جدید توضیح داد: طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته ظرف چند ماه آینده جلسه‌ای با حضور نمایندگان ایران و کشورهایی مانند روسیه، آذربایجان، گرجستان و بلاروس برگزار می‌شود که قطعاً نتایج جدیدی به همراه خواهد داشت. عطرچیان افزود: پس از برگزاری این جلسه می‌توان به شکل جدی ابراز امیدواری کرد این مسیرهای جدید که می‌تواند حضور ایران را به‌عنوان قدرت اول ترانزیتی منطقه تضمین کند، شکل گیرد. 

ظرفیت بالقوه موجود در این مسیر راهبردی موضوعی است که نمی‌توان نسبت به آن شک و تردیدی داشت، اما قطعاً توسعه یافتن این خط نیاز به ارزیابی‌های جدی و البته استفاده از توان داخلی و وارد کردن طرف‌های خارجی خواهد داشت. هرچند چندی پیش احمدرضا عامری در این رابطه به «فرصت امروز» اعلام کرده بود که ناوگان کشور آمادگی نقش‌آفرینی در حوزه‌های جدید را خواهد داشت ولی این موضوع به شرطی تحقق خواهد یافت که حمایت‌های لازم صورت گیرد، اما به نظر می‌رسد در شرایط فعلی فضای بزرگی به وجود آمده که از هم تمام توان داخلی و هم از حضور خارجی‌ها در این حوزه استفاده شود.

وزیر راه چندی پیش در جریان مذاکره با یک هیأت ایتالیایی پیشنهاد وارد شدن سرمایه‌گذاران این کشور به نوسازی بیش از 65هزار کامیون و خودروهای عمومی در جاده‌های ایران را ارائه کرد که این موضوع در کنار مذاکراتی که اخیراً با طرف‌های خارجی صورت گرفته، می‌تواند افقی روشن را این بار در منطقه قفقاز برای ایران به وجود بیاورد.