فرود نخستین کلنگ نوسازی بر پیکر بافت‌های فرسوده

برمبنای آخرین آمارهایی که از سوی وزارت راه و شهرسازی اعلام شده نزدیک به 20 میلیون نفر از ایرانیان در بافت‌های فرسوده سراسر کشور ساکن هستند. بافت‌هایی که نه‌تنها از نظر کیفیت قابلیت تداوم اسکان این جمعیت را ندارد که به دلیل عقب ماندن آن از رشد و توسعه محیط اصلی شهر عملا فضا را برای رشد برخی معضلات اجتماعی، باز کرده است.

دسترسی دشوار، آمار پایین مراکز فرهنگی و ورزشی، جمعیت ساکنان بیشتر از ظرفیت و همچنین نبود شرایط خدماتی و رفاهی لازم نسبت به این جمعیت باعث شده بافت‌های فرسوده در کشور ایران نه‌تنها نتواند با حفظ هویت خود راه را برای ایجاد تغییر در مدیریت شهری باز کند که به یکی از بزرگ‌ترین معضلات و مشکلات شهری و مدیریتی نیز تبدیل شده‌اند. این معضلات در کنار نیاز روزافزون کشور به تامین زمین‌های جدید برای ساخت‌و‌سازهایی که به برطرف کردن احتیاجات روز بازار مسکن اختصاص می‌یابد، وزارت راه و شهرسازی را بر آن داشته تا با طرح‌ریزی یک برنامه جامع در سراسر کشور به منظور احیای بافت‌های فرسوده یک بازی برد - برد را آغاز کند.

براساس برنامه‌ای که آخوندی و تیم مشاورانش پایه‌های اقتصادی آن را ساخته‌اند احیای بافت‌های فرسوده در رأس اولویت‌های بازار مسکن در سال‌های آینده قرار خواهد داشت. هرچند هنوز با توجه به وجود برخی محدودیت‌ها، کار اجرایی زیادی در بافت‌های فرسوده آغاز نشده اما به نظر می‌رسد با نگاه ویژه و خاصی که وزیر راه و شهرسازی و دیگر مسئولان این وزارتخانه به این موضوع خاص دارند، احتمالا در سال‌های آینده چیزهای بیشتری از آن شنیده خواهد شد.

با وجود آنکه در بافت‌های فرسوده در قیاس با مناطق جدیدی که در آنها ساخت‌و‌ساز می‌شود، امکانات زیرساختی فراوانی وجود دارد و عملا برای انبوه‌سازان یا بساز بفروش‌ها رساندن خطوط آب، برق و گاز به هیچ عنوان معضلی جدی نیست اما برخی مسائل روند پیگیری طرح احیای بافت فرسوده را با مشکل مواجه کرده است که یکی از اصلی‌ترین دلایل آن بحث مالکیت‌های خصوصی و پیچیده در این منطقه است. مالکان بافت‌های فرسوده که در طول سال‌های گذشته هر یک به دلایل مختلفی نتوانستند یا نخواستند که واحدهای مسکونی خود را نوسازی و بهسازی کنند، این احتمال وجود دارد که حتی در مقابل طرح‌های دولتی نیز چندان گرایش مثبتی از خود نشان ندهند. از این رو تلاش شده در کنار مذاکرات با انبوه‌سازان، پای وام‌ها و تسهیلات بانکی نیز به پروژه‌های بافت‌های فرسوده باز شود تا با مبلغ 50میلیون تومان در شهرهای بزرگ، یکی از گره‌های اصلی موجود در این مسیر باز شود.

با گذشت حدود سه ماه از سال 94 به نظر می‌رسد، طرح‌های وزارت راه و شهرسازی در این زمینه از دو مسیر کاملا جداگانه در حال نزدیک شدن به یکدیگر است. در کنار نهایی شدن اعطای تسهیلات به متقاضیان در تعداد قابل توجهی از بانک‌ها، حالا انبوه‌سازان نیز اعلام کردند که کارشان برای احیای بخش‌هایی از بافت فرسوده آغاز شده است. برزگر رییس کانون سراسری انبوه‌سازان از تفاهم‌نامه همکاری مشترک با شرکت عمران و بهسازی شهری ایران خبر داده و گفته این تفاهم‌نامه به منظور تحقق برنامه‌های احیا، بهسازی، نوسازی و بازآفرینی شهری محل‌های هدف انجام خواهد شد. موضوعی که می‌تواند در بلندمدت بسیاری از مشکلات موجود در این حوزه را با کمک سرمایه‌گذاران بزرگ بخش‌خصوصی حل کند.

احیای بافت فرسوده به برنامه‌ای همه‌جانبه احتیاج دارد

دبیر انجمن انبوه‌سازان استان تهران معتقد است گسترش بافت‌های فرسوده در فضای شهری تقریبا در تمامی نقاط کشور باعث شده بتوان بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها را برای آینده ساخت‌و‌ساز برمبنای آن انجام داد و البته به کاهش معضلات اجتماعی در جریان اجرای این طرح نیز فکر کرد.

علیرضا قهاری، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: رسیدن شرایط بافت‌های فرسوده به این درجه که دیگر قابلیت سکونت ندارند، در کنار نیاز روزافزون سرمایه‌گذاران به استفاده از اراضی جدید برای ساخت‌و‌ساز، این همگرایی را به وجود آورده که میل و رغبت برای ساخت در محیط‌های بافت‌های فرسوده به‌شدت بالا رود. گروه‌های مختلفی از مردم که در این نقاط زندگی می‌کنند، برای آنکه از محیط شهری بیرون نرفته و همچنان به جای حاشیه‌نشینی در مرکز قرار گیرند، آماده پذیرش طرح‌های دولتی خواهند بود.

وی با اشاره به تجربه موفق کشورهایی مانند فرانسه و اسپانیا در بازسازی و احیای بافت‌های فرسوده‌شان اظهار کرد: برای اینکه طرح‌های دولتی در این زمینه جوابگو باشد، باید در کنار ساخت واحدهای مسکونی به آوردن مراکز فنی و فرهنگی به این نقاط نیز فکر کرد. اگر چند دانشگاه و ورزشگاه در این محوطه ساخته شود قطعا احیای بافت‌های فرسوده آن طور که مدنظر دولت قرار دارد، اجرایی خواهد شد.

دبیر انجمن انبوه‌سازان استان تهران در پاسخ به این سوال که تا چه میزان امکانات فعلی و شرایط زیرساختی بافت‌های فرسوده آمادگی لازم را برای پروژه‌های انبوه‌سازی دارد، اظهار کرد: قطعا نمی‌توان به این موضوع فکر کرد که همزمان با نوسازی خانه‌ها تمام ساختار بافت‌های فرسوده تغییر کند. تجربه‌های گذشته به خوبی نشان می‌دهد تغییر فضای شهری بدون بررسی‌های لازم نه‌تنها مفید نیست که حتی مانند تجربه شهرهای شیراز و مراغه می‌تواند به از بین بردن آثار تاریخی منجر شود. در کنار آن بافت فرسوده امکاناتی مانند مدرسه، مسجد و محیط‌های اجتماعی دارد که در ساخت‌وسازهای آینده نیز تاثیرات مثبت فراوانی خواهد داشت.

هرچند بهسازی محل زندگی 20میلیونی ایرانی پروژه‌ای نیست که بتوان به پایان آن در دولت یازدهم امید داشت اما درصورتی‌که وزارت راه و شهرسازی توانسته باشد انبوه‌سازان را برای ورود به این عرصه متقاعد کند قطعا گامی مهم در این راستا برداشته که نتیجه آن در آینده مشخص خواهد شد.