فرهنگ‌سازی برای مصرف هندوانه

بحران آب امروزه به یکی از معضلاتی تبدیل شده که تقریبا همیشه در صدر اخبار قرار دارد. کار به جایی رسیده که حتی صرفه‌جویی یک لیتر در روز هم غنیمتی است که قابل تقدیر می‌نماید. در این میان تولید محصولات کشاورزی در دوراهی سختی گرفتار شده که به اصطلاح می‌توان گفت نه راه پس دارد نه پیش. اگر بخواهیم به کلی این بخش را تعطیل کنیم آنگاه غذای روزانه مردم چه می‌شود؟ آیا تنها می‌توان به واردات دلخوش کرد؛ آن هم در شرایط کنونی که چشم ابرقدرت‌ها برای وابستگی ایران برق می‌زند؟ با توجه به این امر مسلما نمی‌توان روی این موضوع حسابی گشود. از طرف دیگر چنانچه بخواهیم از وابستگی رهایی یابیم و حتی مقداری از غذا را به کشورهای دیگر صادر کنیم باید منابع آبی کشور را نیز به تناسب آن افزایش دهیم. به عبارتی همخوانی میان تولید با مقدار آب می‌تواند چرخه منظم و بی‌نقصی را ترتیب دهد که مدیریت بحران را سهل‌تر کند. برخی صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که باید از کاشت برخی محصولات آب‌بر مانند هندوانه پرهیز کرد و به جای آن به تناسب منابع آبی موجود در منطقه موردنظر محصول دیگری جایگزین شود. 

این طرز تفکر زیباست اما به نظر می‌رسد فاصله طولانی‌ای تا عملی شدن دارد. به‌عنوان مثال نمی‌توان کشاورز را مجبور به کاشت یا نکاشت محصولی خاص کرد. گذشته از اینها طبیعتا هر فعال بخش‌خصوصی کاری را انجام می‌دهد که سود بیشتری داشته باشد. بنابراین اگر محصول پیشنهادی جدید نتواند به اندازه تولید قبلی صرفه اقتصادی داشته باشد تمایل کشاورز برای انجام دادن آن تقریبا صفر است؛ مگر اینکه دولت با سیاست‌های حمایتی سعی در جبران مابه‌التفاوت‌ها کند که این کار هم گذشته از پشتوانه مالی، به حساب و کتاب‌های دقیق و طرح‌های آماری منظم نیاز دارد.

در این گیرو‌دار خبر برگشت هندوانه‌های ایرانی از کشور امارات دستاویزی شد برای بهانه‌گیری‌های عده‌ای که برای طرح نکاشت این‌گونه محصولات سینه‌چاک می‌کنند. آنها بر این عقیده‌اند که کشورهای عربی با زیرکی خاصی از کاشت محصولی مانند هندوانه صرف‌نظر کرده و نیاز خود را از ایران تامین می‌کنند. تجار ما هم به‌راحتی کرور کرور آب را به‌صورت مجازی از مرزها بیرون می‌برند. اخیرا برخی رسانه‌ها تقریبا به‌صورت روزانه به این سوژه می‌پردازند و با تیترهای جنجالی و تحریک‌کننده سعی در القای این موضوع به مخاطبان دارند که چاره مدیریت بخشی از بحران آب طرح نکاشت هندوانه است. اما چنین نگاه‌هایی که تنها از یک زاویه به موضوع می‌نگرند و طرف دیگر ماجرا را نمی‌بینند، به دور از رفتارهای حرفه‌ای رسانه است. فرض کنیم که القائات این دوستان به مرور زمان در ذهن‌ها سایه افکند و طوری داستان برنامه‌ریزی شود که برای سال بعد اکثر اراضی کشت هندوانه به محصول دیگری مثل آفتابگردان تبدیل شود. در چنین شرایطی مسلما ارزش و قیمت هندوانه در بازار افزایش می‌یابد. آن روز همین رسانه‌هایی که برای نکاشت هندوانه سینه سپر می‌کنند فریاد حمایت از مصرف‌کننده را سر می‌دهند و مدعی می‌شوند که چرا هندوانه گران شد؟

بنابراین اگر قرار است از کشت چنین محصولاتی کاسته و جلوی تجارت آنها گرفته شود باید همراه با الگوی جدید کشت، الگوی تازه‌ای برای مصرف نیز تدوین کرد. به عبارتی مردم کشور که اکنون هندوانه برای‌شان محصولی معمولی و به‌راحتی قابل دسترس است باید برای روزهای کمبود آماده باشند. اصلا ساده‌ترین مثال استفاده از روزی دو وعده نان و هندوانه در فصول گرم سال توسط کشاورزان در اکثر مزارع است. در صورت کمیاب شدن این محصول قطعا دستمزدها و هزینه‌های آنها دستخوش تغییر خواهد شد. حال سوال اینجاست که اگر رسانه‌ها فریاد جلوگیری از کاشت برخی محصولات را در بوق و کرنا کرده‌اند آیا برای تغییر الگوی مصرف نیز چاره‌ای اندیشیده‌اند؟ با این روند خشکسالی و کمبود منابع آبی و همچنین همت رسانه‌های دلسوز! به نظر می‌رسد در آینده‌ای نه‌چندان دور مردم باید به خرید هندوانه به‌صورت «قاچی» عادت کنند. هرچند که اکنون نیز در برخی از فروشگاه‌های کشور هندوانه به‌صورت قطعه‌ای با بسته‌بندی شکیل فروخته می‌شود.

وقتی میزان تولید و عرضه کم شد مسلما قیمت‌ها نیز افزایش می‌یابد. در این صورت محصولی که قابلیت تقسیم شدن داشته باشد می‌تواند به قطعات کوچک‌تر تبدیل شده و سپس به فروش برسد. حال چگونه می‌توان مردم را برای خرید این دسته از کالاها با بسته‌بندی جدید متقاعد کرد؟ آن هم مردمی که تا امروز به خرید هندوانه با تعداد بالا عادت کرده‌اند. اگر اطلاع‌رسانی درباره عدم مصرف بهینه آب در بخشی از کشاورزی وظیفه رسانه‌هاست باید قبول کنیم که فرهنگ‌سازی نیز جزو لاینفک همان رسانه محسوب می‌شود و بدون آن نمی‌توان شرایط بازار را با نیاز مردم تطبیق داد. البته نباید فراموش کرد که تنظیم میزان تولید با منابع آب ضروری‌ترین اصلی است که رعایت آن مدیریتی قوی را می‌طلبد اما همان‌طور که گفته شد در کنار آن باید ذائقه مردم را نیز برای پذیرش شرایط جدید آماده کرد. کاش برخی رسانه‌ها کمی هم به مقوله فرهنگ‌سازی توجه کنند.