فرار مالیاتی؛ چوب لای چرخ اقتصاد

معمولا در اغلب کشورها یکی از منابع درآمدی مهم مالیات است. مالیات علاوه بر تامین منابع مالی مورد نیاز دولت نقدینگی را نیز کنترل می‌کند و ضمن توزیع بهتر درآمد، موجب می‌شود ثروت کشور در محل‌های مناسب هزینه شود. اما در حالی اهمیت مالیات در دنیای امروز غیر‌قابل انکار است که ما در کشورمان با پدیده‌ای به نام فرار مالیاتی مواجه هستیم. کارشناسان بر این باورند که در ایران فرار مالیاتی دلایل متعددی دارد که عمده‌ترین آنها عدم اجرای قوانین مرتبط با این موضوع، نبود جرایم سنگین برای مجازات متخلفان مالیاتی، فقدان نظارت کافی و عدم دستیابی سازمان امور مالیاتی به اطلاعات صحیح درآمدهای مودیان مالیاتی است.

به گفته صاحب‌نظران، فرار مالیاتی بر اقتصاد تاثیرات سوئی دارد و در نظام اقتصادی کشور اختلالات جدی ایجاد می‌کند. در این میان بخش تولید نیز از تبعات منفی فرار مالیاتی بسیار متاثر می‌شود، اما با وجود این مسائل در میان مسئولان اراده لازم برای مقابله با فرار مالیاتی وجود ندارد و همین موضوع زمینه سوء‌استفاده بیشتر متخلفان را فراهم می‌کند. «فرصت امروز» در این گزارش علل فرار مالیاتی و تاثیر آن بر اقتصاد کشور را مورد بررسی قرار داده است.

***

ناصر موسوی لارگانی:
اراده‌ای برای مقابله با فرار مالیاتی وجود ندارد

سیدناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است مسئولان می‌توانند از ادامه فعالیت شرکت‌های کاغذی و مشاغل کاذب که از پرداخت مالیات امتناع می‌ورزند، جلوگیری کنند اما متأسفانه اراده‌ای برای این کار وجود ندارد.

اعتقاد برخی این است که دلیل عمده فرار مالیاتی فقدان قوانین لازم برای مقابله با آن است. به نظر شما تا چه اندازه فرار مالیاتی را می‌توان به فقدان قوانین نسبت داد؟

قطعاً فرار مالیاتی را نمی‌توان به نبود قانون نسبت داد زیرا در کشور ما قوانین بسیاری برای جلوگیری از این موضوع وجود دارد. به نظر من یک دلیل مهم فرار مالیاتی این است که قوانین مرتبط با این موضوع به شکل صحیحی اجرا نمی‌شود و در این میان سوء‌مدیریت‌ها نیز مزید بر علت می‌شود. متأسفانه در حالی شاهد فرار مالیاتی هستیم که سال‌هاست به دنبال آن هستیم که از صادرات تک محصولی خارج شویم و به سمت توسعه صادرات غیر‌نفتی برویم و بودجه کشور را با استفاده از اخذ مالیات تهیه و اجرایی کنیم. اما متأسفانه سوء‌مدیریت‌ها و اجرا نشدن قوانین موجب می‌شود که قدرت و توان لازم برای دریافت مالیات توسط مسئولان وجود نداشته باشد.

اشاره کردید که سوء‌مدیریت‌ها و اجرا نشدن قوانین عامل اصلی فرار مالیاتی است. فکر می‌کنید چه راهکار یا راهکارهایی برای جلوگیری از این پدیده وجود دارد؟

یکی از راهکارها این است که استفاده از صندوق‌های الکترونیکی برای تمام صنوف الزامی شود. استفاده از این صندوق‌ها موجب خواهد شد تا ارتباط میان ممیز مالیاتی و مودی مالیاتی قطع شود و اخذ مالیات از طریق الکترونیکی انجام شود. در صورت تحقق این موضوع مشکلات فعلی درخصوص اخذ مالیات بروز نخواهد کرد و پروسه اخذ مالیات شفاف‌تر می‌شود. البته مشکل موجود در این زمینه وجود مشاغلی است که جا و مکان مشخصی ندارند و به واسطه یک تماس تلفنی اقدام به خریدوفروش می‌کنند و به‌راحتی نیز از پرداخت مالیات فرار می‌کنند، بنابراین باید برنامه‌ریزی جدی برای ردیابی این مشاغل انجام شود.

یک مشکل دیگر نیز وجود شرکت‌های کاغذی است که به غیر از روی کاغذ، هیچ‌گونه وجود خارجی ندارند و عملاً مالیاتی پرداخت نمی‌کنند و باید سازمان امور مالیاتی و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور دقت‌نظر بیشتری در رابطه با این موضوع داشته باشند. قاعدتاً مسئولان می‌توانند از ادامه فعالیت شرکت‌های کاغذی و مشاغل کاذب جلوگیری کنند اما متأسفانه اراده‌ای برای این کار وجود ندارد و تا زمانی که این اراده در میان مسئولان وجود نداشته باشد، همچنان شاهد فرار مودیان مالیاتی خواهیم بود.

قطعاً فرار مالیاتی تأثیرات سوء و منفی بر اقتصاد کشور دارد و اختلالاتی را در نظام اقتصادی ایجاد می‌کند. عمده‌ترین تأثیر منفی فرار مالیاتی بر اقتصاد چه می‌تواند باشد؟

فرار مالیاتی موجب می‌شود که تولیدکنندگان واقعی در تمام صنوف نتوانند با تولیدکنندگان و شرکت‌های زیر پله‌ای که حاضر به پرداخت مالیات نیستند، رقابت کنند و به این ترتیب اختلالاتی در فعالیت تولیدکنندگان و شرکت‌های واقعی به وجود می‌آید. در واقع در شرایطی که شاهد فرار مالیاتی هستیم، چرخ اقتصاد کشور آن‌طور که باید و شاید به حرکت در نمی‌آید.

***

مرتضی عزتی:
جرایم فرار مالیاتی سنگین‌تر شود

مرتضی عزتی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی معتقد است ابزار شناسایی فراریان مالیاتی قوی نیست و درصورتی‌که ابزار شناسایی این افراد و شرکت‌ها قوی و کارآمد شود، در مرحله بعدی باید جرایم سنگین‌تری برای این موضوع در نظر گرفته شود.

آیا برآوردی وجود دارد که چه تعداد از افراد و شرکت‌ها از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند و این فراریان مالیاتی چه قدرتی دارند که این چنین عمل می‌کنند؟

براساس برآوردهای سازمان امور مالیاتی، در اقتصاد کشور حدود 10 درصد فرار مالیاتی وجود دارد که البته رقم کمی نیست. اما در کنار فرار مالیاتی مسئله دیگر این است که حدود 40 درصد از فعالان اقتصادی به حق یا به ناحق از پرداخت مالیات معاف هستند. شاید اگر در کنار پرداختن به حل مشکل فرار مالیاتی، موضوع معافیت افرادی که درآمدهای خوبی دارند اما به ناحق مالیات پرداخت نمی‌کنند نیز با اصلاح قوانین و مقررات مورد تجدیدنظر قرار گیرد می‌توان به نتایج مثبتی در این زمینه دست یافت.

سازمان امور مالیاتی و به‌طورکلی دولت چه اقداماتی می‌توانند برای جلوگیری از فرار مالیاتی انجام دهند؟

سازمان امور مالیاتی می‌تواند برای جلوگیری از فرار مالیاتی و دستیابی به اطلاعات افراد، مصوبه‌ای را از دولت بگیرد و تمام افراد را موظف به تکمیل اظهارنامه مالیاتی کند و درصورتی‌که افراد از ارائه اطلاعات صحیح در اظهارنامه خودداری کنند، جرایم سنگینی برای آنها در نظر گرفته شود. به این ترتیب می‌توان امیدوار بود که حداقل میزان فرار مالیاتی در کشور کاهش یابد.

در واقع برای مقابله با فرار مالیاتی راهی به‌جز شناسایی مجرمان وجود ندارد و این در حالی است که در حال حاضر سازمان امور مالیاتی نمی‌تواند فرار مالیاتی برخی از افراد و شرکت‌ها را اثبات کند اما وجود اظهارنامه‌های فراگیر و دقیق می‌تواند این اجبار را برای افراد و شرکت‌ها ایجاد کند که اطلاعات مربوط به درآمد خود را با صداقت و به درستی اظهار کنند.

پس می‌توان از صحبت‌های شما این‌گونه برداشت کرد که هم‌اکنون جرایم تعیین شده برای فراریان مالیاتی به اندازه کافی سنگین نیست و بازدارندگی ندارد؟

بله، در شرایط فعلی جرایم مربوط به فرار مالیاتی آنچنان سنگین و بازدارنده نیست و از همین رو معتقدم باید اصلاحاتی در مورد جرایم مربوط به آن انجام شود. البته موضوع مهم دیگر این است که ابزار شناسایی فراریان مالیاتی نیز قوی نیست و درصورتی‌که ابزار شناسایی این افراد و شرکت‌ها قوی و کارآمد شود، مرحله بعدی این است که جرایم سنگین‌تری برای این موضوع در نظر گرفته شود.

اشاره کردید که حدود 10 درصد فرار مالیاتی در کشور وجود دارد. به نظر شما اقتصاد کشورمان از همین اندازه فرار مالیاتی چه تأثیراتی می‌پذیرد؟

قاعدتاً فرار مالیاتی برای عده‌ای درآمدهای نامشروع و غیرقانونی به وجود آورده است و وجود این افراد دیگران را نیز به فرار مالیاتی تشویق می‌کند و به این ترتیب این پدیده گسترش پیدا می‌کند. به تبع این موضوع درآمدهای مالیاتی دولت کاهش پیدا می‌کند و دولت نمی‌تواند در مواردی که لازم است هزینه‌های لازم را انجام دهد. در واقع زمانی که تولیدکنندگان و شرکت‌ها از پرداخت مالیات امتناع می‌کنند، این موضوع موجب می‌شود که دولت در حمایت از تولید و سیاست‌گذاری در این مورد دچار مشکل شود. به‌طورکلی فرار مالیاتی موجب کاهش درآمد دولت می‌شود و این موضوع به کل جامعه و از جمله تولیدکنندگان و بخش تولید آسیب می‌زند.

***

عزیز آرمن:
فرار مالیاتی رقابت‌پذیری را کاهش می‌دهد

عزیز آرمن، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی معتقد است که فرار مالیاتی باعث می‌شود رقابت‌پذیری در کشور کاهش یابد و حتی در مواردی موجب می‌شود که پرداخت‌کنندگان مالیات مجبور به خروج از عرصه تولید شوند.

بعضا دلایل مختلفی برای فرار مالیاتی ذکر می‌شود. به نظر شما فقدان قوانین کافی موجب تشدید فرار مالیاتی می‌شود یا علت را باید در نبود نظارت جست‌وجو کرد؟

در کشورهای مختلف دنیا به انحای مختلف مسئله فرار مالیاتی وجود دارد اما معمولا در کشورهایی که شفافیت و قانونمندی در فعالیت‌های اقتصادی وجود دارد و نظارت دولت قوی است، فرار مالیاتی کمتری رخ می‌دهد. در ایران قوانینی برای جلوگیری از فرار مالیاتی وجود دارد اما از یک‌سو این قوانین کافی نیست و از سوی دیگر در عمل هیچ نظارتی وجود ندارد و از همین رو فرار از قانون نه فقط در زمینه مالیات، بلکه در سایر زمینه‌ها نیز وجود دارد. در واقع در کشور ما دولت نمی‌تواند به اندازه کافی قدرت لازم را اعمال کند و از مودیان مالیات اخذ کند. در کشور ما هنوز پایه‌های مالیاتی شناسایی و استحصال نشده و به همین دلیل هر فرد حقیقی یا حقوقی می‌تواند از پرداخت مالیات خودداری کند.

قاعدتا فرار مالیاتی به شکلی که در کشور ما رخ می‌دهد، اقتصاد را از تبعات منفی خود متاثر می‌کند. در شرایطی که بحث رقابت سالم در عرصه اقتصادی بسیار مهم است، فرار مالیاتی چه تاثیراتی بر رقابت‌پذیری دارد؟

فرار مالیاتی باعث می‌شود رقابت‌پذیری در کشور کاهش یابد زیرا فرد یا واحدی که فرار مالیاتی می‌کند، می‌تواند با هزینه کمتری محصول تولید کند، اما در مقابل فرد یا واحدی که مالیات پرداخت می‌کند، باید هزینه بیشتری را برای تولید همان محصول پرداخت کند و بنابراین میزان رقابت‌پذیری به‌شدت کاهش می‌یابد. در واقع آنهایی که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند، صحنه رقابت را به نفع خودشان به هم می‌زنند و زمینه ضعیف شدن آنهایی را که مالیات پرداخت می‌کنند فراهم می‌آورند.

از سوی دیگر به همان اندازه‌ای که فرار مالیاتی وجود دارد درآمد دولت نیز کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که درآمد دولت از محل مالیات‌ها باید در زیرساخت‌ها هزینه شود و در نهایت همین فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان از زیرساخت‌های اقتصادی استفاده کنند و زمانی که فرار مالیاتی رخ می‌دهد، توانایی دولت برای ارائه خدمات در زیرساخت‌های اقتصادی کاهش می‌یابد. در حقیقت فراریان مالیاتی هزینه‌ای برای زیرساخت‌ها پرداخت نمی‌کنند اما از این زیرساخت‌ها استفاده می‌کنند.

به نظر شما فرار مالیاتی چه تاثیری روی بخش‌های تولیدی دارد؟

زمانی که عده‌ای از پرداخت مالیات فرار می‌کنند و عده دیگری باید تاوان کار آنها را بپردازند، توان پرداخت‌کنندگان مالیات و قدرت تولید آنها کاهش و هزینه تولید آنها افزایش می‌یابد و در چنین شرایطی مجبور می‌شوند برای جبران هزینه‌های خود قیمت محصولات خود را افزایش دهند. در عین حال این دسته از تولیدکنندگان نمی‌توانند در عرصه صادرات نیز رقابت کنند و در نهایت مجموع این مشکلات موجب می‌شود که برخی از تولیدکنندگان مجبور به خروج از عرصه تولید شوند.