فاتحه تهران را باید خواند

تهران خط آسمان ندارد؛ معضلی که هر روز گستره آن بیشتر می‌شود و مانند ویروسی در کل شهر پراکنده شده و سایر کلانشهرها را هم به خود مبتلا کرده است. ساختمان‌های کوتاه و بلندی که خط آسمان شهر را به هم ریخته‌اند و نماهای فرسوده و کدر فاقد المان‌های معماری ایرانی. به عبارت دیگر همان قوطی کبریت‌هایی که کنار هم قرار گرفته‌اند و محل زندگی 12 میلیون تهرانی شده‌اند. مسئولان شهری وزارت راه و شهرسازی با انتقاد به کج سلیقگی‌ها در طراحی شهر اذعان داشتند که از متهمان ردیف اول آشفتگی سیمای شهری تهران، تراکم فروشی‌ها و تغییر کاربری‌ها برای ایجاد درآمد پایدار بوده است.

مهرداد هاشم زاده، رییس شورای شهرسازی جامع مهندسان مشاور در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با اشاره به ریشه تخریب سیمای شهری و زیبایی بصری پایتخت مهم‌ترین عامل را نبود قوانین و ضوابط مربوط به معماری و شهرسازی و تراکم‌فروشی‌های دهه 70 به بعد دانست. در این گفت‌وگو هاشم‌زاده راهکارهای بهسازی سیمای شهری را تشریح کرد.

***

بسیاری از کارشناسان منتقد سیمای شهری تهران هستند و مدعی‌اند معماری تهران از بین رفته است، این موضوع چقدر حاد است و راهکاری برای جلوگیری از شیوع آشفتگی سیمای شهری به سایر کلانشهرهایی که دارای بافت‌های تاریخی هستند، وجود دارد؟

از دهه 70 به بعد که تراکم‌فروشی در شهرداری‌ها رایج شد انضباط شهری از بین رفت و می‌توان گفت امروز دیگر باید فاتحه تهران را خواند. امروز در محله‌های مختلف تهران هیچ وحدتی بین ساختمان‌ها در معماری نمی‌توان دید و خط آسمانی وجود ندارد و نمایی دیده نمی‌شود. به ساختمان‌ها ارتفاع داده‌اند تا جمعیت بیشتری در آن زندگی کند و هیچ نقطه‌ای از شهر را نمی‌توان یافت که سیمای شهری و نما و معماری قابل توجهی داشته باشد.

مهم‌ترین عامل آن هم نبود مقررات مربوط به معماری و سیمای شهری است، این در حالی است که در همه جای دنیا این ضوابط در حوزه شهرسازی و مدیریت شهری وجود دارد و براساس آن سازندگان نوع مصالح را انتخاب و شکل و نمای ساختمان را می‌سازند اما در ایران هر بساز بفروش و هر معماری ساز خود را می‌زند و نتیجه آن می‌شود که ساختمان‌هایی که کنار هم ساخته شده‌اند، هیچ تناسبی با هم ندارند. یکی کوتاه و یکی بلند است، یکی نمای رومی دارد و یک نمای فرسوده و کدر. هرچند برای تهران کاری نمی‌توان انجام داد و برای بهسازی معماری شهری و ایجاد زیبایی بصری در پایتخت دیر شده اما این آشفتگی سیمای شهری تهران می‌تواند زنگ خطری باشد برای سایر کلانشهرها. تهران که مرد؛ مسئولان باید به فکر نجات سایر کلانشهرها باشند و هر چه سریع‌تر نسبت به تدوین قوانین و ضوابط سیمای شهری اقدام کنند.

ریشه این بی‌انضباطی شهری در تهران چه بود؟

هرچند معتقدم عمده‌ترین دلیل، نبود قانون در این زمینه است و حتی اگر قانون بد هم طراحی و اجرا می‌شد از بی‌قانونی بهتر بود و وضعیت در تهران در این حد بحرانی نمی‌شد اما اشتباه حذف درآمد پایدار برای شهرداری‌ها هم سهم زیادی در این آشفتگی امروز شهر دارد. در همان دهه 60 وقتی دولت به این نتیجه رسیدکه درآمد پایدار شهرداری‌ها را حذف کند، تراکم فروشی جای درآمد پایدار را برای شهرداری‌ها گرفت و برای کسب درآمد بیشتر به مرور زمان تمام مجوزهایی که زمانی غیر‌قانونی بود به جریمه تبدیل شد و امروز هر تخلفی در حوزه ساخت‌و‌ساز شهری با پرداخت جریمه آن قابل انجام است و حتی برخی از تخلف‌ها هم امروز دیگر تخلف به حساب نمی‌آید و خرید تخلف عرف شده‌است.

از سوی دیگر هیچ هماهنگی و کار مشترکی بین نهادهای درگیر در این حوزه وجود ندارد. چندین دستگاه و وزارتخانه وارد حوزه شهرسازی و مدیریت شهری شده‌اند اما هیچ تعاملی بین این دستگاه‌ها وجود ندارد و هر کدام ساز خود را می‌زنند و در این میان معماری بافت مسکونی تهران از بین رفت. معتقدم اتخاذ ساز و کار جدی برای این حوزه باید از شورای عالی معماری و شهرسازی شروع شود و قطعاً این بخش از وزارت راه و شهرسازی می‌تواند برای نخستین بار به این حوزه ورود کند و مانعی برای فرصت‌طلبان این خلأ قانونی باشد تا بیماری آشفتگی شهری به سایر شهرها سرایت نکند.

در صحبت‌ها به شیوع معماری رومی اشاره کردید. رواج این نوع معماری با وجود المان‌های متنوع در معماری ایرانی چه پیامدهایی دارد؟

متأسفانه این معماری و نمای ساختمان که به تازگی در نقاط مختلف شهر از الهیه تا جوادیه می‌بینیم، معماری رومی هم نیست یک سبک به هم ریخته و عجیب و غریبی است که فقط قیمت نهایی مسکن را افزایش داده و به سرعت در حال فراگیر شدن است چراکه به هیچ نماد و المان معماری ایرانی توجهی نمی‌شود. البته معماران ایرانی توانایی طراحی ساختمان با ویژگی‌های معماری ایرانی را دارند اما متأسفانه تقاضایی وجود ندارد. سلایق به اجبار در حال تغییر است و این معماری که گفته می‌شود معماری رومی است یک مغلطه‌ای است از این سبک که عام پسند شده اما همان کارفرمایان اگر به معماری ایرانی توجه کنند قطعاً طرفداران بیشتری خواهد داشت. وقتی قانونی وجود نداشته باشد معلوم است که با هر معماری موافقت می‌شود و نماهای ساختمان هر روز با سلایق ما غریبه‌تر می‌شوند.

آیا محله‌ای در تهران وجود دارد که بافت مسکونی متمایزی از سایر بافت‌های مسکونی داشته باشد؟

مـحـلـه 400 دسـتـگـاه در منطقه پیروزی با نام سابق فرح آباد سابق بافت بسیار مدرنی نسبت به سایر بافت‌های مسکونی بود که متأسفانه با تراکم فروشی‌های بعد از انقلاب و دخل و تصرف‌هایی که در این شهرک انجام شد این بافت هم زیبایی خود را از دست داد اما متأسفانه امروز هیچ بافت مسکونی در تهران زیبایی بصری و سیمای شهری ندارد و شاهد مردگی در سیمای کدر تهران هستیم. شاید بافت‌های مدرن زنده‌ای وجود داشت اما با تراکم فروشی‌های اخیر تمام زیبایی خود را از دست دادند.