عوامل اثرگذار بر افت بورس در 13 ماه اخیر

به‌طور میانگین در 13 ماه اخیر هر ماه یک خبر ناخوشایند به گوش بازار سهام رسید و سهامداران را نگران کرد، به طوری‌که هم‌اکنون باوجود انتشار موجی از خبرهای خوب، بورس برای جان گرفتن به زمان و مهلت نیاز دارد. نخستین عامل افت بازار طی 13 ماه اخیر شوک ناشی از افزایش قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها بود. افزایش بیش از چهار برابری قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها و وضع عوارض 30 درصدی برای برخی شرکت‌های معدنی را می‌توان دلیل دیگری برای ادامه کاهش قیمت‌ها به شمار آورد. با این قوانین سرمایه‌گذاران نه تنها نگران کاهش سودآوری شرکت‌های پتروشیمی و معدنی شدند بلکه احتمال تسری این‌گونه تصمیم‌گیری‌ها به سایر صنایع کشور خروج بخشی از منابع سرمایه‌گذاران از بازار بورس را سرعت بخشید.

دومین عامل اثرگذار بر افت بازار

نگرش نادرست برخی تحلیلگران درخصوص روند رشد قیمت‌ها، عامل دوم شروع افت قیمت‌ها در نیمه دوم دی‌ماه 92 است. شاخص از ابتدای سال 92 تا نیمه دی ماه حدود 137 درصد رشد را نشان داد، درحالی‌که رشد اقتصاد کشور منفی بود و همین امر نگرشی بین کارشناسان و تحلیلگرهای بازار ایجاد کرد که این قیمت‌ها غیرمنطقی است و حتی این نگرش را به معامله‌گران و سرمایه‌گذاران دیگر نیز انتقال دادند، درحالی‌که به این واقعیت چندان توجه نشد که ارزش پول ملی طی چهار سال گذشته حدود سه و نیم برابر ارزش خود را از دست داده بود. در بررسی شاخص‌ها، درآمد شرکت‌ها به ارزش واقعی ریال در برابر ارزهای معتبر، از رقم ابتدای سال 90 پایین‌تر است، درحالی‌که متوسط نسبت قیمت به درآمد شرکت‌ها (P/E) در ابتدای سال 90 با شاخص کل 23756 واحدی 7.7 مرتبه بود. این نسبت در پایان آذرماه سال جاری با شاخص 69500 واحد به 5.36 بار کاهش یافت که نشان از منطقی بودن قیمت سهام در مقایسه با سال 90 دارد.

مسابقه بر سر نرخ سود

اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها عامل سوم رکود بازار سهام بود. اخبار مربوط به قریب‌الوقوع بودن اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال 92 از یک طرف و اعمال سیاست‌های انقباضی در راستای مهار تورم کشور از سوی دیگر بر بازار سهام تاثیر‌گذار بود. رقابت بازار پول با بازار سهام چهارمین عامل اثرگذار بر بازار سهام بوده است. در این موضوع شکی نیست که سطح ریسک‌پذیری همه سرمایه‌گذاران یکسان نیست و خیلی از مردم به سرمایه‌گذاری در بازار سهام تمایل ندارند و نظام مالی باید برای این دسته از سرمایه‌گذاران راهکار داشته باشد اما نرخ بهره‌ای که به بی‌منطق جلوه کردن تولید منجر شود، هیچ توجیه منطقی و اقتصادی برای هیچ نظامی ندارد. موسسات مالی و اعتباری و برخی بانک‌ها برای جذب نقدینگی آن‌هم بدون هیچ‌نظارتی با یکدیگر به مسابقه افتاده بودند.

رقابت‌فشرده نظام بانکی و موسسات مالی اعتباری از نیمه‌دوم سال 92 برای جذب هرچه بیشتر نقدینگی با افزایش نرخ سود سپرده‌ها تا میزان سالانه 30 درصد، در عین کاهش سودآوری بانک‌ها، خروج بخش دیگری از نقدینگی بازار سهام را رقم زد و با وجود کاهش نسبی نرخ سود سپرده‌ها در هفته‌های اخیر به‌طور متوسط همچنان بازدهی سپرده‌گذاری در بانک‌ها از بازدهی در بازار بورس اوراق بالاتر است.

نوسان‌گیری بلای جان بورس

پنجمین عامل رکود در بازار عدم شفافیت اطلاعات مالی مجموعه شرکت‌های پذیرفته شده صنعت پالایشگاهی نفت بود. شرکت‌های پالایشی که جزو صنایع بزرگ و اثرگذار بر بازار هستند مدت زیادی در پیچ و خم سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در زمینه کیفی‌سازی، تولید و قیمت‌گذاری مواد اولیه (نفت خام) و محصولات قرار گرفتند که همین امر، شفافیت در این صنعت را تحت تاثیر قرار داد. در عین حال باید به تاثیر عملکرد معامله‌گران نوسان‌گیر و رفتارهای هیجانی معامله‌گران تازه وارد در بازار اشاره کرد.

حضور و نقش پر رنگ معامله‌گران روزانه در چند سال اخیر ششمین عامل در کوتاه‌کردن دوره‌های رونق و طولانی‌تر کردن رکود در بازار شده است. با این شرایط و به دلیل عدم شفافیت کافی اطلاعات در بازار آن گروه از سرمایه‌گذاران تازه وارد که به دلیل رشد سریع شاخص‌ها و بازدهی بالای بازار به سرمایه‌گذاری در بازار اقدام کردند در زمان ریزش بازار با تحمل زیان از بازار خارج می‌شوند یا افرادی که با سودهای حداقلی به معاملات روزانه می‌پردازند.

سایه افت قیمت نفت بر بازار سهام

هفتمین عامل اثر‌گذار در کاهش شاخص کل، افت شدید قیمت نفت است. کاهش قیمت نفت‌خام، مشتقات نفتی و گاز عامل دیگری است که بر تداوم شرایط کنونی بازار تاثیر چشمگیری به جا گذاشته است. اثرات منفی و مستقیم آن متوجه کلان اقتصاد و تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی و به‌طور غیرمستقیم بر بازار سهام کشور شده است. لایحه بودجه سال 94 به دلیل احتمال کسری درآمدها می‌تواند سبب کاهش متناسب در هزینه‌های دولت شود و انگیزه‌ای برای جبران کسری‌ها از منابع دیگر نظیر افزایش مالیات‌ها ایجاد کند.

همین گمانه‌زنی‌ها دلیل دیگری برای تشدید نگرانی سرمایه‌گذاران از آینده بازار سهام شده است. می‌توان به مشخص نشدن نتیجه مذاکرات هسته‌ای به‌عنوان یک عامل اثر‌گذار در نوسانات اخیر اشاره کرد. در صحنه سیاسی گمانه‌زنی‌ها در زمینه احتمال یا عدم امکان دستیابی به توافق نهایی کشورهای 1+5 با ایران در زمینه گفت‌وگوهای هسته‌ای موجب نوسانات متعددی در بازار اوراق بهادار شده که تا روشن شدن نتیجه قطعی آن هر بار مذاکره می‌تواند نوساناتی را در پی خوش‌بینی‌ها و بدبینی‌های سهامداران داشته باشد.

تاثیر رفتارهای سرمایه‌گذاران بر بازار

تاثیرات سوء بحران سیاسی عراق بر اقتصاد ایران به‌خصوص برای شرکت‌های صادر‌کننده می‌تواند اختلال‌های جدی بر سودآوری شرکت‌های بورسی وارد کند و همین امر به عامل دیگری بر ادامه شرایط موجود در بازار سهام کشور تبدیل شده است. در بازارهای مالی، تعیین ارزش واقعی آنان تقریبا غیرممکن است. به عبارتی علاوه بر عوامل‌ذاتی و بنیادی که بر قیمت‌های اوراق بهادار تاثیرگذار است، مسائل رفتاری نقش تعیین‌کننده‌ای بر فرآیند قیمت‌گذاری اوراق بهادار دارد.

در نتیجه تصمیم‌های سرمایه‌گذاران در بازار ارتباط مستقیمی با میزان اعتماد آنان نسبت به کارکرد بازار خواهد داشت. ابهام نسبت به وضعیت آینده بازار براثر عوامل ذکر شده آخرین عامل اثرگذار بر وضعیت بورس است و این عامل، باعث شده تا سرمایه‌گذاران نسبت به ورود و سرمایه‌گذاری در بازار دچار تردید شوند.