ظرفیتی برای نفت و گاز ایران در بازارهای آسیا و اروپا وجود ندارد

افزایش تولید نفت و در پی آن افزایش عرضه نفت خام به بازارهای جهانی که پیش از این نیز از نفت مازاد سرشار شده، چیزی نیست که بازارهای جهانی نفت خام در حال حاضر به آن نیاز دارد. با این حال افزایش صادرات نفت خام ایران چیزی است که بازارها در هر صورت باید منتظر آن باشند. بر اساس اظهارات مقامات ایران، این کشور هم‌اکنون خود را برای افزایش صادرات نفت خام خود به میزان 500 هزار بشکه در روز (و در بهترین سناریو برای تهران روزانه یک میلیون بشکه) افزایش دهد. گفتنی است دلیل اصلی این اقدام ایران، دستیابی این کشور به توافق جامع هسته‌ای با قدرت‌های عمده جهانی در وین و در پی آن لغو تحریم‌های وضع شده علیه بخش انرژی آن است.

در این میان برخی بر این عقیده‌اند که تهران باید به جای تمرکز روی نفت و افزایش صادرات آن، توجه خود را به منابع عظیم گاز طبیعی خود و صادرات آن به بازارهای جهانی معطوف کند. در همین ارتباط پروفسور حسین عسکری از متخصصان حوزه انرژی و مشاور ویژه وزیر اقتصاد عربستان سعودی در سال‌های 1978 تا 1981 میلادی در مصاحبه‌ای با روزنامه تهران تایمز اظهار داشت که ایران به دلیل در اختیار داشتن ذخایر عظیم گاز طبیعی و همچنین آمادگی کشورهای جهان برای استفاده از گاز و انرژی‌های جایگزین، باید روی توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید و صادرات گاز طبیعی تمرکز کرده و تمام توان خود را به افزایش صادرات نفت خام اختصاص ندهد.

عسکری ادامه داد: «ایران حتی در صورت لغو تحریم‌های بین‌المللی، به هیچ عنوان توان رقابت با عربستان سعودی در زمینه حجم تولید و صادرات نفت خام را ندارد و دلیل این امر آن است که صنعت نفت ایران با فرسودگی تجهیزات و چاه‌ها مواجه بوده و به سرمایه‌گذاری وسیع بین‌المللی نیازمند است. چنانچه ایران قصد داشته باشد درآمد خود را از فروش نفت خام افزایش دهد قطعا ناامید خواهد شد چرا که به نظر می‌رسد آینده ایران بیشتر به گاز طبیعی گره خورده باشد تا نفت خام.»

در این بین شاید برخی تصور کنند عسکری که پیش از این به عنوان مشاور وزیر اقتصاد عربستان فعالیت کرده و خود یک ایرانی است، توسط سعودی‌ها تحریک شده تا چنین اظهاراتی را مطرح کند. گفتنی است در پی کاهش شدید قیمت نفت خام در بازارهای جهانی عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت در جهان و بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت در اوپک که به صورت دوفاکتو رئیس اوپک نیز به‌شمار می‌آید، توانسته است به هر قیمت که شده سهم خود از بازارهای نفتی را حفظ کرده و در این میان نه تنها با نفت شِیل آمریکا به رقابت برخاسته، بلکه بعضی اعضای اوپک نظیر ونزوئلا را که در آستانه ورشکستگی اقتصادی قرار دارد نیز تنبیه کرده است. سایر اعضای اوپک نیز از سیاست نفتی بی‌نقص اما بی‌رحمانه سعودی‌ها در حفظ سهم‌شان از بازار در امان نبوده و هر یک به نوعی از سیاست‌های نفتی ریاض متضرر شده‌اند.

با این وجود به نظر می‌رسد عربستان سعودی تمایلی برای افزایش تولید نفت توسط ایران و عرضه آن به بازارهای جهانی نداشته باشد. در این میان سوالاتی مطرح می‌شود که پاسخ به آنها می‌تواند دلیل اصلی تصمیم ایران به افزایش تولید و صادرات نفت را برای ما روشن کند. آیا افزایش تولید نفت ایران و صادرات آن به بازارهای جهانی باعث فشار بیشتر بر قیمت نفت و کاهش آن در بازار می‌شود؟ بله، آیا این موضوع سبب کاهش درآمد تولید‌کنندگان نفت و خصوصاً عربستان سعودی‌ می‌شود؟ بله، آیا افزایش صادرات نفت ایران، از تلاش این کشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت خود جلوگیری خواهد کرد؟ خیر. به نظر می‌رسد تهران قدرت انتخاب زیادی ندارد.

همزمان با عدم نیاز به ورود نفت خام بیشتر به بازارهای جهانی ایران به درآمدهای نفتی خود نیاز دارد هرچند افزایش صادرات این کشور موجب کاهش بیشتر قیمت نفت شود. ممکن است فشار ایران به تولیدکنندگان نفت و تلاش تهران برای افزایش صادرات نفت خام خود سبب سقوط قیمت نفت به کمتر از 40 دلار در هر بشکه شود و این موضوعی است که مقامات تهران باید به خوبی درمورد آن اندیشه کنند.

مضاف بر این چنانچه ایران تمام امید و توجه خود را به تولید گاز طبیعی معطوف کند ممکن است با ناامیدی بزرگی مواجه شود. با توجه به گاز مازاد موجود در بازار گاز LNG و سقوط 60درصد قیمت آن در منطقه آسیا – پاسیفیک (که دو سوم گاز ال ان جی موجود را مصرف می‌کند) از ابتدای سال میلادی گذشته، ممکن است جاه‌طلبی‌های گازی ایران با مشکلات جدی مواجه شود.

پیش‌بینی‌های کارشناسان در مورد بازار گاز طبیعی مایع، وجود گاز مازاد تا انتهای دهه آینده به دلیل بهره‌برداری از پروژه‌های تولید گاز ال ان جی در استرالیا است که به زودی و با افزایش تولید گاز طبیعی مایل قطر را به عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده گاز ال ان جی در جهان پشت سر خواهد گذاشت. مضاف بر این وضعیت افزایش تقاضا برای گاز طبیعی در اروپا به اندازه‌ای نیست که برنامه‌ریزان صنعت انرژی ایران را امیدوار کند. در همین راستا و در گزارشی که اخیراً در ماه جولای در ارتباط با میزان تقاضا برای گاز در اروپا منتشر شد، نشان داد که نهادهای مختلف اتحادیه اروپا در مورد انرژی مورد نیاز این اتحادیه بزرگ نمایی کرده‌اند.

براساس اطلاعات منتشر شده در گزارش مذکور، در حال حاضر تقاضا برای گاز طبیعی در اروپا در پایین‌ترین میزان خود از سال 1995 میلادی تاکنون قرار دارد. در حالی که برنامه‌ریزان در کشورهای صادرکننده گاز طبیعی به موضوع افت تقاضا در سال‌های آینده توجه چندانی ندارند.با توجه به مطالب مطرح شده، به نظر می‌رسد لغو تحریم‌های وضع شده بر صنعت انرژی ایران در بدترین زمان ممکن برای بازارهای انرژی جهان صورت پذیرفته است.