صادرات گاز، رویای از دست رفته

کشور ایران با وجود داشتن رتبه نخست ذخایر گازی در دنیا، رتبه 12 را در صادرات گاز دارد، زیرا دولت‌های روی کار آمده بعد از انقلاب به اهمیت صادرات گاز هیچ‌گاه توجهی نداشتند و با فرصت سوزی این قدرت را از ایران سلب کردند تا امروز صادرات گاز رویایی بیش نباشد. گاز در اقتصاد بین‌الملل همانند نفت نیست، زیرا این سوخت برعکس نفت که بین‌المللی است، محصول محلی، نقطه‌ای و منطقه‌ای است و به سهولت نفت جابه‌جا نمی‌شود. در حال حاضر، گاز مایع سهم عمده‌ای را از بازار به‌صورت بین‌المللی به خود اختصاص داده که ایران در این بخش نیز با وجود ورود اولیه و سرمایه‌گذاری کلان ناموفق بوده است. با این وجود، کشور ایران از مجموع صادرات گاز تنها سهم دو درصدی دارد. 

علی شمس اردکانی، رییس کمیسیون انرژی اتاق درباره چرایی عدم توفیق ایران در صادرات گاز به «فرصت امروز» می‌گوید: «به اعتقاد من تنها دلیل آن نبود عقل اقتصادی مسئولان مربوط در سال‌های دور است، اگر آن زمان مسئولان به سرمایه‌گذاری در پارس‌جنوبی اهمیت می‌دانند ایران قبل از قطر آغازگر بود اما تنها به دلیل تصمیم اشتباه فردی در دولت سازندگی، برداشت از این منطقه مشترک برای ایران به مدت 10 سال به عقب افتاد، البته ما کارشناسان نیز به قدر کافی مقصر هستیم که اهمیت را به رییس دولت وقت گوشزد نکردیم.»

وی مـی‌افـزایـد: «اگــر سرمایه‌گذاری در 12 فاز گازی پارس جنوبی در سال 69 آغاز می‌شد، زودتر از قطر به تولید می‌رسیدیم و موفق می‌شدیم علاوه بر تامین سوخت مورد نیاز در کشور، 100 میلیون متر مکعب نیز صادرات داشته باشیم، اما در نهایت همه فرصت‌ها به دلیل تصمیم اشتباه از دست رفت.»

سهم روسیه از گاز اروپا به ایران نمی‌رسد

شمس اردکانی، در پاسخ به اینکه با توجه به تاکید دولت یازدهم آیا می‌توان امیدوار بود؟ می‌گوید: «دولت کنونی سرمایه کافی را ندارد. فرصت از دست رفته است. از سویی، هم‌اکنون بیشترین سرمایه‌گذاری‌ها برای گاز مایع است که ما توان تولید آن را نداریم و حتی اگر بخواهیم، به سهولت بازاری نخواهیم داشت، زیرا کشورهای قطر و استرالیا سهم عمده‌ای را به خود اختصاص داده‌اند. از سویی، با توجه به اقبال کشورهای پیشرفته به انرژی‌ها نمی‌توان به راحتی مشتری جدید خلق کرد. نکته مهم‌تر این است که برخی‌ها گمان می‌کنند به دلیل قضایای اوکراین سهم روسیه نصیب ایران می‌شود که از نظر من خیالی بیش نیست.» 

 با این وجود، تلاش‌های دولت یازدهم در پارس جنوبی برای خودکفایی در انرژی داخلی اهمیت زیادی دارد، زیرا هر متر مکعب گازی که وارد شبکه داخلی شود، به صرفه‌جویی یک لیتر گازوئیل منجر می‌شود. هزینه تولید هر مترمکعب 5 سنت است که صرفه اقتصادی دارد. متاسفانه در چند سال اخیر به جای سرمایه‌گذاری روی گاز تمامی تلاش‌ها برای نفت بود و درآمد حاصل از آن به جای سرمایه‌گذاری صرف هزینه‌های جاری شد. 

ایران می‌توانست در صادرات گاز حرفی برای گفتن داشته باشد، اما این مسئله هیچ‌گاه در سیاست‌گذاری و برنامه‌های دولت‌ها در اولویت نبود، با این وجود اگر به اهداف اقتصاد کلان در 1404 نزدیک می‌شدیم تا ایران به قدرت اول منطقه تبدیل شود، شانس زیادی داشتیم. 

بخش خصوصی را برای صادرات گاز وارد کنیم

شمس اردکانی، با تایید این مطلب می‌افزاید: «برنامه‌ریزی‌ها در اقتصاد کلان ایران را قدرت اول منطقه نکرد، از این رو، در بخش بین‌المللی و صادرات گاز فعلا توفیق نخواهیم داشت، مگر اینکه ایران از موقعیت خود در میان 16 کشور همسایه برای ایجاد شبکه گاز استفاده کند، موفقیت در این بخش در صورتی محقق خواهد شد که دولت تنها سیاست‌گذاری کند و بخش خصوصی مجری باشد، اگرچه مسئولان دولتی این فرصت را برای بخش خصوصی فراهم نمی‌کنند.»

وی در نهایت پیشنهاد کرد، بهتر است شبکه صادرات برق از گاز را در برنامه جدی خود قرار دهیم. 

گاز برای ایران قدرت خلق نمی‌کند 

اما یکی از کارشناسان بین‌المللی گاز که تمایلی نداشت نامش عنوان شود، با تاکید بر اینکه ایران با وجود ذخایر بالای گاز به دلیل سیاست‌گذاری نادرست نتوانسته به جایگاه حقیقی خود دست یابد، می‌افزاید: «کشور روسیه به دلیل تامین 36 درصد از گاز اروپا از قدرت بالایی برخوردار شده و می‌تواند از این ظرفیت به اهداف خود نایل شود، اما ایران هیچ‌گاه نمی‌تواند از این ذخایر به‌عنوان قدرت استفاده کند.»

گاز کالای بین‌المللی نیست که تصمیم‌گیری‌ها روی آن تاثیرگذار باشد. به تازگی گاز مایع برای دارندگانش جایگاه و قدرت ایجاد کرده و اگر ایران تمایل دارد به این صنعت دست یافته و قدرت‌یابد می‌تواند با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی به این هدف دست یابد. این کارشناس بین‌المللی می‌گوید: «دستیابی به گاز مایع می‌تواند ایران را در میان کشورهای صادرکننده گاز قرار دهد و به آن قدرت بدهد. این در حالی ‌است که ایران تنها دو درصد صادرات گاز دارد، وقتی براساس برنامه‌ریزی تولید گاز افزایش یابد و ایران تبدیل به هاب گاز منطقه شود وضع بهبود می‌یابد.»

اما در این میان عزیزالله رمضانی، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی گاز در گفت‌وگویی با «فرصت امروز» اعلام کرده، در یک دهه آینده سهم ایران از صادرات گاز 10درصد افزایش می‌یابد. با این وجود، باید منتظر ماند و دید که برنامه‌ریزی وزارت نفت در دولت کنونی چقدر عملیاتی خواهد شد.