شش گانه ورود سرمایه گذاران خارجی به بازار سرمایه ایران

با اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، افزایش میزان سرمایه گذاری خارجی در تمام عرصه ها مورد انتظار است. این گونه انتظارات در رابطه با سرمایه گذاری در بازار سرمایه (FPI) نیز متصور است. به گزارش بورس امروز، اگرچه در دوران پسابرجام میزان سرمایه گذاری خارجی و تعداد سرمایه گذاران علاقه مند به بازار نوظهور (Emerging Market) ایران توسعه یافته است، اما همواره از موانعی سخن به میان می آید که مانع گسترش هرچه بیشتر سرمایه گذاری خارجی در بازار سرمایه است.

سخن از این موانع در حالی مطرح می شود که سرمایه گذاران خارجی برخلاف تصور برخی افراد، از راه های متنوعی می توانند وارد بازار سرمایه شوند و ورود آنها در این بازار معطوف به فعالیت نهادهای متولی حساب (Global Custodian) نیست. یکی از این موانع، فعالیت نکردن نهادهای متولی حساب جهانی (Global Custodian) در بازار سرمایه ایران است اما به طور کلی از شش مسیر امکان سرمایه گذاری خارجی در بازارهای سرمایه وجود دارد که در ادامه به طور مختصر به آنها پرداخته می شود: 

1- سرمایه گذاری از طریق دسترسی مستقیم به بازار سرمایه (Direct Access)؛ به معنی حضور سرمایه گذار خارجی به طور مستقیم در بازار سرمایه کشور هدف و سرمایه گذاری مانند سایر سرمایه گذاران محلی.

2- سرمایه گذاری از طریق دسترسی به نمایندگان محلی (Local Agent)؛ بر این اساس سرمایه گذاران خارجی از طریق نهادهای مالی کشور مقصد سرمایه گذاری مانند شرکت های سبدگردان یا صندوق های سرمایه گذاری اقدام به سرمایه گذاری در زمینه های مورد علاقه خود در بازار سرمایه مقصد می کنند.

3- سرمایه گذاری از طریق نهادهای متولی حساب جهانی (Global Custodian)؛ در این روش سرمایه گذاران خارجی با مراجعه به شعب نهاد متولی حساب جهانی در کشور خود اقدام به سرمایه گذاری کرده و مدیریت وجوه خود را برای سرمایه گذاری مورد نظرشان در اختیار نهاد مزبور قرار می دهند. نهاد متولی حساب جهانی از طریق شعب خود در کشور هدف اقدام به سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران خارجی می کند و به نیابت از آنها مدیریت دارایی و سایر امور مربوط به سرمایه گذاری ایشان را بر عهده می گیرد.

4- سرمایه گذاری به واسطه عضویت شرکت سپرده گذاری مرکزی نزد شرکت های سپرده گذاری مرکزی بین المللی (ICSD)؛ چنانچه شرکت های سپرده گذاری مرکزی محلی مبدأ و مقصد سرمایه گذاری تحت یک نهاد سپرده گذاری مرکزی بین المللی فعالیت کنند، آنگاه با سرمایه گذاری وجوه مورد نظر در کشور مقصد سرمایه گذاری، امکان تسویه معاملات و سایر شئون سرمایه گذاری در مبدأ سرمایه گذاری ممکن خواهد بود. شرکت های سپرده گذاری مرکزی بین المللی مانند یوروکلیر و کلیراستریم عمدتا در اروپا مستقر هستند.

5- سرمایه گذاری به واسطه اتصال سپرده گذاری های مرکزی (CSDs Linkage)؛ در این مدل نیز چنانچه شرکت های سپرده گذاری مرکزی محلی مبدأ و مقصد به صورت دو یا چندجانبه به هم متصل باشند امکان سرمایه گذاری مشترک و تسویه معاملات مزبور از طریق تعاملات طرفین ممکن خواهد بود.

6- سرمایه گذاری غیرمستقیم از طریق گواهی سپرده اوراق بهادار (Depository Receipt) یا پذیرش دوگانه (Dual listing)؛ بر این اساس سرمایه گذاران خارجی در بازار سرمایه کشور خود سهام و اوراق بهادار کشور مقصد سرمایه گذاری را از طریق گواهی سپرده یا پذیرش دوگانه و متقاطع خریداری می کنند. این گونه تعامل میان بازارهای سرمایه مستلزم اتصال بورس ها و شرکت های سپرده گذاری هر دو کشور است.

بر این اساس، همان طور که مشخص است تنها یکی از مسیرهای سرمایه گذاری خارجی در سایر کشورها اقدام از طریق نهادهای متولی حساب جهانی است، اگرچه این مسیر مورد استفاده بسیاری از سرمایه گذاران قرار می گیرد، اما آنچه در این میان اهمیت بیشتری دارد، در کنار فعال سازی سایر مسیرهای سرمایه گذاری خارجی، ارائه خدمات مورد نظری است که در قالب متولی گری حساب یا کاستودی ارائه می شود.

این خدمات شامل خدمات مدیریت دارایی ها، امانت پذیری (Safekeeping) اوراق بهادار، تسویه معاملات، گزارش دهی به سرمایه گذاران و سایر ذی نفعان، خدمات بانکی و بین المللی، اقدامات شرکتی، مدیریت امور مالیاتی و... است. در حال حاضر در بازار سرمایه ایران برخی از خدماتی که نهادهای متولی حساب ارائه می کنند، توسط برخی نهادهای مالی ارائه می شود. به عنوان مثال خدمات امانت پذیری اوراق بهادار، تسویه معاملات، گزارش دهی، اقدامات شرکتی و برخی از امور مالیاتی سرمایه گذاران رأسا توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه به انجام می رسد.

بنابراین در کنار لزوم فراهم آوردن زمینه فعالیت نهادهای متولی حساب در بازار سرمایه ایران، می توان به جای تمرکز بر یک راه حل خاص، به روش های دیگری نیز که می تواند نیازهای سرمایه گذاران را مرتفع سازد، اندیشید. بر این اساس و متناسب با نیازهایی که از سوی سرمایه گذاران خارجی و در تعامل با ایشان مطرح می شود، پیگیری هموارسازی مسیرهای سرمایه گذاری خارجی مورد اشاره و حتی راهکارهایی موقت و اعتمادساز در جهت تامین خواست سرمایه گذاران خارجی با هدف زمینه سازی مناسب برای توسعه سرمایه گذاری خارجی از سوی ارکان بازار سرمایه در جریان است. به طور حتم تطبیق کامل فضای ساز وکارهای عملیاتی و اجرایی بازار سرمایه ایران (که بعضا بومی و متناسب با شرایط و نیازمندی های داخلی طراحی شده است) با مناسبات و رویه های بین المللی مستلزم اعمال تغییر در بخش های زیرساختی و مقرراتی گوناگون است که این امر نیز خود پیش بینی های لازم در خصوص اثرات تغییرات را می طلبد.

مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی