شرکت‌های معدنی ایرانی در تعامل با شرکت‌های سرمایه‌گذار خارجی

سلسله گفتارهای حاضر شامل چهار بخش است که به بررسی تاثیر لغو احتمالی تحریم‌ها بر فضای معدنی ایران می‌پردازد. آنچه درشماره‌های پیشین آورده شد، عبارت بود از:

1-‌ توان معدنی موجود کشور و بررسی زمینه‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی در صورت حذف تحریم‌ها.

2-‌‌ اهداف سرمایه‌گذاری اکتشاف مواد معدنی در ایران و مسائل مرتبط با تحریم‌ها.

3-‌‌ تاثیرپذیری محصولات شیمیایی بر پایه مواد‌معدنی از لغو احتمالی تحریم‌ها.

در این قسمت گفتار را با عنوان زیر به پایان می‌رسانیم:

4-‌ شرکت‌های معدنی ایرانی در تعامل با شرکت‌های سرمایه‌گذار خارجی

نیاز به مواد معدنی و تلاش سرمایه داخلی به نشستن در جایگاه سودآور و امن، از جمله عواملی به‌شمار می‌روند که تشکیل شرکت‌های معدنی داخلی را در زمینه معدن سبب شده است. با لغو تحریم‌ها، باید منتظر ماند و دید که آیا سرمایه‌گذار ایرانی میدان امن دوبی، ترکیه و کانادا را رها کرده و در زمینه معادن ایران متمرکز خواهد شد؟ معادنی که درگیری‌هایی چون ریسک سرمایه‌گذاری، نبود لایه‌های داده‌های اکتشافی معتبر، کمبود پشتیبانی مالی و قانونی، معارض محلی، بینش تنگ و یکسویه‌ای سازمان‌های محیط‌زیست و منابع طبیعی نسبت به معدنکاری را به همراه دارد؟ با این وجود دهه 90، دهه تغییر بنیادین در اقتصاد معدنی ایران است؛ تغییری که نه به واسطه درک صحیح از یک ضرورت که به اجبار شرایط اقتصادی اتفاق افتاده است.

در این دهه شرکت‌های معدنی بزرگ، شرکت‌های کوچک را هضم خواهند کرد. نطفه‌های این غول‌های آینده، شرکت‌های کوچکی هستند که با سعی و خطا پیش می‌روند. پیش‌بینی می‌شود که این شرکت‌ها نخستین سازمان‌هایی باشند که به سوی مشارکت با شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی حرکت کنند. از سوی دیگر گرایش نانوشته‌ای در مولفه‌های تاثیرگذار روی بخش معدن وجود دارد که قوانین و محدودیت‌ها را به سمتی پیش می‌برند که فعالیت در زمینه اکتشاف و معدن نیز مانند میدان نفت و گاز و پتروشیمی، شبه‌دولتی شود. زیرساخت‌های این گرایش مانند تسهیل کار فعالیت شرکت‌هایی از این دست در برابر خلع ید شرکت‌های خصوصی دیده می‌شود. مجلس نیزمتوجه تولید ثروت خارج از فضای رقابت این بخش خصوصی بوده و گرفتن بهره مالکانه از معادن را عمومی کرد. گرفتن بهره مالکانه، علاوه بر حقوق دولتی، به‌عنوان درصدی از سود حاصل از معادن پیش‌بینی شده بود که با استفاده از سرمایه‌گذاری دولت راه‌اندازی شده و بهره‌بردار نیز شرکت دولتی بوده باشد.

با علم اینکه شرکت‌های بزرگ معدنی از توجه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند، دولت و مجلس این شرکت‌ها را ملزم به پرداخت بهره مالکانه، علاوه بر حقوق دولتی کرده است؛ تصمیمی که همزمانی اجرای آن با سقوط شدید قیمت جهانی فلز و افزایش هزینه حمل، منجر به تعطیلی بخشی از معادن سنگ‌آهن شد. به هر روی پیش‌بینی می‌شود در طول سال‌های آتی رویدادهای زیر در این میدان اقتصادی معادن در خصوص شرکت‌های معدنی رخ دهد:

-‌ شرکت‌ها و هلدینگ‌های معدنی بزرگ سازمان‌یافته‌تر خواهند شد که علاوه بر توانمندتر شدن، اقدام به بلعیدن شرکت‌ها و معادن کوچک خواهند کرد.

-‌ محدودیت جغرافیایی فضای فعالیت معدنی، رقابت سختی را در بین شرکت‌های معدنی ایجاد خواهد کرد.

-‌ دستیابی به ذخایر پنهان تنها در سایه مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی میسر خواهد شد. شرکت‌های خارجی برخلاف دهه 70 به جای پی‌جویی مستقیم به منظور یافتن معادن، ترجیح خواهند داد که با شرکت‌های ایرانی همراه شوند که ویژگی‌های زیر را داشته باشند:

-‌ در اکتشاف مواد معدنی مورد نظر آنان سرمایه‌گذاری کرده باشند.

-‌ مجوز اکتشاف محدوده‌های معدنی مورد نظر آنان را در اختیار داشته باشند.

-‌ مجوز پهنه‌های معدنی ایمیدرو را در دست داشته باشند.

-‌ مدیرانی دارای توان کار بین‌المللی و دانش معدنی داشته باشند.

-‌ هویت بین‌المللی و پشتوانه حقوقی معتبر داشته باشند.

شرکت‌های چینی و هندی در معادن سنگ‌آهن، شرکت‌های روسی و ایرلندی و انگلیسی در زمینه طلا، شرکت‌های فرانسوی و استرالیایی در زمینه فسفات رسوبی به‌عنوان پیشگامان شرکت‌های خارجی در ورود به ایران مطرح هستند. رصد کردن رفتار و تصمیم‌گیری این شرکت‌ها، می‌تواند مقدمه‌ای جهت هدف‌گذاری درست ارتباطی و پیش دستی در تعامل با شرکت‌های خارجی و بهره‌گیری از سرمایه و توان کارشناسی آنها باشد. البته نباید فراموش کرد شرکت‌های خارجی که در گذشته در ایران حضور داشتند، با خاطره‌ای نه‌چندان خوش از ایران خارج شدند و رفتار تخریبی مسئولان و رسانه‌ها را فراموش نکرده‌اند و خواستار چفت و بست‌های قانونی محکم‌تری خواهند شد. در یک نگاه می‌توان اهداف میان‌مدت مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی را در زمینه‌های زیر خلاصه کرد:

-‌ توسعه فرآوری مواد معدنی با اتکا به فناوری نوین (افزایش راندمان و بازیافت).

-‌ فرآوری و استحصال عناصر کمیاب همراه.

-‌ اکتشاف ذخایر فلزات پایه (مس، سرب و روی).

-‌ مشارکت در اکتشاف پهنه‌های معدنی به‌ویژه به منظور دستیابی به ذخایر فلزی تیپ Iron oxide copper gold) IOCG)

-‌ توسعه اکتشاف و تولید ذخایر کانی‌های غیر‌فلزی (سیلیس، بنتونیت و...).

-‌ تکمیل زنجیره تولید در صنایع کانی‌های غیر‌فلزی.

* کارشناس ارشد زمین شناسی