سکان‌هایی که در مسیر خلیج فارس می‌چرخند

حمل‌و‌نقل دریایی و توسعه خطوط کشتیرانی، موهبتی است که بسیاری از کشورها از آن محروم هستند. در عین حال، برخی کشورها نیز به سبب دسترسی به دریاها، خلیج‌ها، تنگه‌ها و کانال‌های دریایی، فرصت خوبی برای گسترش روابط تجاری خود با سایر کشورها در اختیار دارند. خلیج فارس و تنگه هرمز، به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین و مهم‌ترین موقعیت‌های تجارت دریایی در دنیا محسوب می‌شوند اما علت این موقعیت استراتژیک و اهمیت خطوط دریایی در این منطقه به عوامل متعددی بستگی دارد.

موقعیت ویژه سیاسی تجاری

تنگه هرمز و خلیج فارس برای کشورهای حوزه خلیج فارس اهمیت زیادی دارند. اهمیت ویژه تنگه هرمز، به‌عنوان کانالی مهم برای تجارت با سایر کشورها باعث شده توجه بسیاری از قدرت‌های منطقه روی این نقطه متمرکز شود.

نفت و اهمیت منطقه‌ای

تنگه هرمز موقعیتی کم نظیر، بین میادین نفتی خلیج فارس، خلیج عمان و اقیانوس هند دارد. اتصال این خلیج به دریای عرب، اقیانوس هند و خلیج عمان تا 20 مایل گسترده است. چنین پهنه گسترده‌ای موقعیتی بی‌نظیر برای کشتیرانی به منظور ترانزیت نفت به وجود آورده است. به طور تقریبی تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس صادرکننده نفت هستند. دو روش اصلی صادرات نفت در منطقه خلیج فارس، ترانزیت از طریق خطوط لوله و ترانزیت به وسیله خطوط آبی است. بر همین اساس ترافیک دریایی در بخش ترانزیت نفت بسیار بالاست و ترانزیت روزانه میلیون‌ها بشکه نفت و گاهی 16 تا 17 میلیون بشکه در روز در این مسیر امری ساده تلقی می‌شود.

عربستان سعودی با بالاترین میزان ترانزیت نفت از خلیج فارس با رقم نسبی 86درصد اهمیت خطوط دریایی و کشتیرانی تجاری در این منطقه را پررنگ‌تر می‌کند. عمده مقصد کشورهای صادرکننده از طریق تنگه هرمز، به سمت شرق آسیا (به‌ویژه، هند، چین و ژاپن) در غرب (جنوب آفریقا) است. ارتباط تنگه مالاکا و هرمز به اهمیت تنگه هرمز افزوده است، تنگه مالاکا، کوتاه‌ترین مسیر دریایی بین تامین‌کنندگان نفت و آفریقا محسوب می‌شود.

مسائل سیاسی

گرچه بین سال‌های 1984 تا 1987 میلادی به سبب اوج‌گیری جنگ بین دو کشور منطقه، یعنی ایران و عراق، از شدت فعالیت ایران درحوزه آب‌های خلیج فارس تا حدودی کاسته شد اما این روزها ایران نیز خطوط دریایی خود را تقویت کرده و توجه ویژه‌ای به بخش کشتیرانی دارد. از سوی دیگر حضور نیروهای ایالات متحده در خطوط دریایی کشورهای عرب خلیج فارس و مناقشات سیاسی بین ایران و ایالات متحده، باعث شده ایران به‌شدت از خطوط دریایی خود حفاظت کرده و توجه خاصی به هرگونه نفوذ به خطوط دریایی از خود نشان دهد، نمونه‌ای اخیر از این جریانات را می‌توان در گزارش گاردین و لس‌آنجلس تایمز دید. بنابر گزارش گاردین، اخیرا کشتی مشکوکی وارد حوزه خطوط دریای ایران در خلیج فارس شده است که به سرعت توسط نیروهای سپاه پاسداران ایران متوقف و بازرسی شده است. گرچه پنتاگون این کشتی را غیر‌نظامی و نامرتبط با ایالات متحده ارزیابی کرده است اما این مسئله نشان از هوشیاری نیروهای ایرانی برای حفظ قدرت دریایی آنهاست. از سوی دیگر هر چند وقت یک بار زمزمه هراس کشورهای عرب از قدرت ایران در اعمال محدودیت در تنگه هرمز به گوش می‌رسد؛ تنگه‌ای که به زعم بسیاری از فعالان تجارت دریایی موقعیتی منحصر به فرد دارد.

تجارت‌های غیر‌نفتی

گرچه نام خلیج فارس با تجارت‌های دریایی از نوع نفتی پیوند خورده اما در عین حال تجارت و صادرات و واردات غیرنفتی، در عین کم رنگی در این منطقه در حال انجام است. نمونه‌ای از کشتیرانی‌های تجاری مربوط به قراردادهای متعدد شورای همکاری‌های خلیج فارس با کشورهای آفریقایی، غربی و کشورهای جنوب آسیاست. یکی از پر سود‌ترین قراردادها، بین این شورا و کشور ویتنام بسته شد. قراردادی که کمک می‌کند ویتنام 39 گروه کالا را از طریق خطوط دریایی به کشورهای منطقه ترانزیت کند.

امارات؛ دروازه‌ای پرزرق و برق به آب‌های خلیج فارس

با وجود آنکه امارات از صادرکنندگان نفت در منطقه است اما این روزها به دروازه‌ای بسیار مجلل تبدیل شده که کشورهای اروپایی و آمریکایی را به سرمایه‌گذاری، صادرات و واردات و فعالیت در حوزه خطوط دریایی منطقه تشویق می‌کند. طی سال‌های اخیر، طیف گسترده‌ای از شرکت‌های بریتانیایی روی خطوط دریایی امارات سرمایه‌گذاری کرده‌اند و صادرات امارات از طریق خطوط دریایی چندین برابر شده است. از سوی دیگر روابط صمیمانه امارات با انگلستان، میزان تجارت‌های غیر‌نفتی این کشور را دستخوش ارتقای چشمگیری کرده است.