سوآپ نفت سود است یا ضرر

سیاست‌های دولت یازدهم برای سرگیری سوآپ نفتی از همان روزهای اول با اما و اگر همراه بود ولی هرگز به‌طور شفاف در این خصوص تصمیم‌گیری نشد. اگرچه در دوران پساتحریم زمزمه‌های از سرگیری آن شنیده می‌شود اما مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت از  سوآپ‌کننده خبر می‌دهد. با وجود این بخش خصوصی آمادگی خود را برای همراهی دولت دبی‌اعتمادی کشورهایر این بخش اعلام می‌کند. 

براساس تصمیم جدید وزارت نفت، در صورت از سرگیری عملیات سوآپ، شرکت نیکو همچنان برای مذاکره با شرکت‌های نفتی وارد مذاکره خواهد شد. اگرچه محسن قمصری مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در این باره اعلام کرده کشورهایی که قبلا با آنها عملیات سوآپ را انجام می‌دادیم، هنوز به ما اطمینان ندارند.

همچنین بحثی مطرح شده که ظرفیت‌های انتقال نفت خام از آسیای میانه به بازارهای مصرف بیش از توان تولید است؛ یعنی ظرفیت مازاد وجود دارد به این خاطر شاید استقبال شرکت‌ها برای سوآپ کم باشد. ضمن اینکه در دوره‌های قبل قیمت‌های آسیا در سطح بالاتری از اروپا قرار داشت اما اکنون کاملا بر عکس شده است، بنابراین تولیدکنندگانی که امکان عرضه نفت خام را به اروپا داشته باشند خیلی اصرار ندارند سوآپ کنند.

سـیـدمـحمد حسینی، مـدیـرعـامــل گـــروه سیرجان‌گستر و فعال بخش خصوصی با بیان اینکه بخش خصوصی نیز نسبت به بخش دولتی نفت بی‌اعتماد شده است، می‌افزاید: «اگر امروز صحبت از بی‌اعتمادی سوآپرها می‌شود به دلیل تغییر مدام سیاست‌ها و نداشتن برنامه‌ریزی استراتژیک بلند‌مدت است که با روی کار آمدن مدیری تنها به دلیل نگاه بنگاهی و منفعت طلبی، شرایط تغییر می‌یابد. سیاست‌گذاری غلط و تصمیم‌گیری‌های آنی خسارت زیادی را کشور تحمیل کرده است.»

وی با بیان اینکه بخش‌خصوصی توان و ظرفیت کافی را برای سوآپ نفت‌خام دارد، به «فرصت امروز» می‌گوید: «موافق سوآپ نفت و فرآورده‌های نفتی هستم زیرا پتانسیل جفرافیایی این کار وجود دارد و می‌توانیم با استفاده از سوآپ علاوه بر کسب درآمد برای کشور، همکاری سیاسی خود را با کشورهای آسیای‌میانه و روسیه بهبود بخشیم. همچنین امنیت کشور را تضمین کنیم.»

حسینی که سال‌ها در سوآپ فرآورده‌های نفتی فعال است، می‌گوید: «برای رونق سوآپ دولت باید تعامل خود را با بخش خصوصی بهبود بخشد. اینکه برای سوآپ نفت حتما باید شرکت نیکو فعالیت کند، قابل قبول نیست زیرا برای بخش خصوصی سوآپ نفت کار بزرگی نیست و قادر است با هزینه کمتری در این حوزه فعالیت کند. در حال حاضر میلیون‌ها دلار اعتبار برای عمل سوآپ بلااستفاده مانده است.»

در این میان جلیل سالاری، قائم‌مقام سابق شرکت ملی پالایش و پخش و کارشناس در حوزه سوآپ نظری متفاوت از نظر حسینی دارد و به «فرصت‌امروز» می‌گوید: «آنچه سوآپ نفت خام را متوقف ساخت، کیفیت نامرغوب نفت‌خامی بود که از کشورهای آسیای میانه وارد کشور می‌شد و برای پالایشگاه‌ها مشکل ایجاد کرده بود؛ زیرا محصولات تولید شده این پالایشگاه کیفیت لازم را نداشت و بازارهای هدف تمایلی برای خرید این محصولات نداشتند.»

وی با بیان اینکه دولت‌ها نباید برای ملاحظات سیاسی‌شان با کشورهای آسیای میانه عملیات سوآپ را انجام بدهند، می‌گوید: «نفت خام تولید شده در کشورهای CIS (آسیای میانه) به دلیل محدودیت در تولید، با تجهیزات پالایشگاه‌های تبریز و تهران مطابقت نداشت و این مسئله موجب شد تا برای استفاده از نفت خام سوآپی هزینه‌های سنگینی به دولت تحمیل شود. در مجموع برای ایجاد خط لوله برای عملیات سوآپ، ایجاد مخازن در نکا و تغییر در سیستم پالایشگاهی حدود 250 میلیون دلار هزینه شد.»

سالاری با اشاره به اینکه علاوه بر اهمیت داشتن کیفیت نفت خام سوآپی باید قیمت نیز صرفه اقتصادی داشته باشد، می‌گوید: «ایران در تولید نفت خام کشورهای آسیای میانه مشارکتی ندارد. ازاین رو نفت خام با قیمت بین‌المللی دریافت می‌کند. در شرایط کنونی با تغییر مدیریت پالایشگاه‌ها و واگذاری آنها به بخش‌خصوصی، دولت 5 درصد نفت خام را ارزان‌تر از قیمت منطقه به پالایشگاه‌ها عرضه می‌کند. از این رو با تجمیع هزینه‌های نگه داشت مخازن نکا و انتقال نفت‌خام سوآپی برای دولت ارزش افزوده‌ای ندارد اگرچه در گذشته که پالایشگاه‌ها دولتی بود نیز سودآوری برای دولت نداشت.»

از دید این کارشناس نفت، سوآپ نفت‌خام باکشورهای آسیای میانه به‌خصوص ترکمنستان و قزاقستان هرگز برای کشور سودآور نبوده و در تمام مدت، ارزش افزوده‌ای نداشت. از این رو در دولت گذشته شاهدتوقف این طرح شدیم. البته از جمله دلایل اصلی برای عدم از‌سرگیری در دولت کنونی نیز عدم‌سودآوری اقتصادی است. نفت خامی که ایران در عملیات سوآپ دریافت کرد از منظر کیفیت با نفت خامی که در آب‌های جنوب تحویل داده می‌شود، تفاوت جدی دارد.

اگرچه سالاری از نبود کیفیت نفت خام کشورهای آسیای میانه سخن گفت اما محمد باقر دخیلی، مدیرعامل پالایشگاه تبریز یکی از پالایشگاه‌های هدف در عملیات سوآپ، به «فرصت‌امروز» می‌گوید: «مذاکراتی با ما برای استفاده از نفت‌خام کشورهای آسیای میانه انجام شده و ما نیز درخواست‌های خود را اعلام کردیم. نگرانی برای کیفیت وجود دارد اما شرکت ملی نفت به ما قول داده همان محصولی که مورد نیاز ما است برای ما تهیه کند. در صورت محقق شدن این شرط مکاتبات عملیاتی خواهد شد.»

وی همچنین می‌گوید: «نفت خام مورداستفاده در پالایشگاه از نوع خاص است. از این رو در صورت تامین این نوع خاص است که ما می‌توانیم در عملیات سوآپ همراه دولت و سیاست‌های آن باشیم.»

ارتباط با نویسنده  : ebrahimi1941@gmail.com