سنگ‌های ساختاری پیش پای طرح‌های زیرساختی

«ساختار بدنه بودجه‌ریزی کشور در برابر ایده‌های جدید مقاومت می‌کند» این جدیدترین اظهار نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌و نقل وزیر راه و شهرسازی درباره پیگیری طرح‌ها و برنامه‌هایی است که این وزارتخانه قصد وارد کردن آنها را به برنامه ششم توسعه دارد و البته با وجود مذاکرات گسترده هنوز تکلیف آنها روشن نیست. نگاه یکجانبه اقتصادی، در نظر نگرفتن نقش قابل توجه بخش خصوصی، نبود نگاه کاربردی و طرح‌ریزی براساس عملکرد شاید عمده‌ترین انتقادهایی باشد که در طول سال‌های گذشته از سوی کارشناسان و فعالان اقتصاد به نظام بودجه‌ریزی ایران وارد شده و باید در چارچوب هر تغییر احتمالی برای آن فکری تازه کرد.

هرچند از سال‌ها پیش سخن گفتن از بودجه عملیاتی و نوشتن بودجه براساس عملکرد در کشور مطرح بوده اما همین مقاومت‌ها و نگرانی‌هایی که مطرح شده نشان می‌دهد ایجاد تغییرات جدی در بودجه‌‌نویسی و طراحی برنامه‌های توسعه دشوار خواهد بود. در بین تمام دستگاه‌ها و نهادهایی که اعمال این تغییرات را دنبال می‌کنند، شاید وزارت راه و شهرسازی با توجه به مشکلات جدی که در تامین منابع مالی برای طرح‌های خود دارد، بیشترین پیگیری‌ها را نیز برای ایجاد تحولات بنیادین در بودجه‌نویسی داشته و البته هنوز در این حوزه به موفقیت قابل تاملی دست نیافته است.

نقطه آغاز این تغییر نگاه‌ها از پیشنهادات آخوندی برای تحول جدی در ساختار بانک مسکن شکل گرفت. در شرایطی که وام‌های 60 و 80 میلیونی خانه نتوانستند تاثیر خاصی روی رکود سنگین بازار مسکن بگذارند و سود بالای وام‌ها نیز توان افزایش دوباره آنها را از دولت گرفته، وزیر راه و شهرسازی پیشنهاد ایجاد یک بانک توسعه‌ای در چارچوب بانک مسکن را داده که در صورت نهایی شدن اتفاقی مهم در نظام بانکداری ایران به حساب می‌آید.

این بانک توسعه‌ای باید با استفاده از منابعی که دولت در اختیارش قرار می‌دهد تسهیلاتی با مبالغ نزدیک‌تر به قیمت خانه و البته با سود پایین عرضه کند تا گره تامین مالی مسکن قدری باز شود. هرچند آخوندی گفته تجربه‌ای شبیه به این بانک در بسیاری از کشورهای جهان اتفاق افتاده اما به نظر می‌رسد با توجه به مقاومت‌هایی که در نظام بانکی کشور وجود دارد حداقل در کوتاه‌مدت راه‌اندازی این بانک قابل تصور نباشد.

دشواری تبدیل حمایت‌های لفظی به عملی

در کنار مشکلات موجود بر سر راه بازار مسکن، مشکلاتی که در تامین بودجه مورد نیاز طرح‌های حمل‌و‌نقل وجود دارد نیز باعث شده کار وزارت راه برای تعیین تکلیف این پروژه‌ها ادامه داشته باشد. در میان تمام شقوق حمل‌و‌نقل شاید آنچه بیشترین نیاز را به توجه و پیگیری دارد راه‌آهن و حمل‌و‌نقل ریلی است. ساخت و تکمیل راه‌آهن استان‌های باقی مانده، دو خطه و چهار خطه‌سازی محورهای اصلی، برقی و سریع‌السیر کردن محورهای مهم و البته نوسازی و بهسازی ناوگان تنها بخشی از طرح‌ها و برنامه‌هایی است که راه‌آهن باید در سال‌های آینده پیگیری کند و پول مورد نیاز برای تکمیل آنها را نیز از محلی جدید تامین کند. 

در کنار تلاش دولت برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی جدید در حوزه ریلی در این زمینه طرحی ارائه شده که در صورت تصویب آن می‌توان بخش قابل توجهی از منابع مورد نیاز راه‌آهن را تامین کرد. صندوق توسعه حمل‌و‌نقل طرحی است که وزارت راه تلاش می‌کند آن را در دل برنامه ششم توسعه گنجانده تا به وسیله قوانین بالادستی کار پیش رود، طرحی که براساس صحبت‌های جدید معاون آخوندی به نظر می‌رسد در مرحله اجرا با مشکلاتی مواجه شده باشد.

معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد حمل‌و نقل وزیر راه و شهرسازی در این باره گفته ما در وزارت راه و شهرسازی کار خودمان را انجام دادیم و برای توسعه همه‌جانبه نیاز به پایه‌گذاری قوانین و مقررات داریم. اشاره امینی به طرح تاسیس صندوق توسعه حمل‌و‌نقل است که از قرار معلوم مقاومت‌هایی در راه تاسیس آن وجود دارد. معاون آخوندی اعلام کرده «پیشنهاد ایجاد صندوق توسعه حمل‌و نقل نیاز به پایه‌گذاری قوانین و مقررات تامین منابع مالی دارد که این مسائل باید در برنامه ششم دیده شود. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تا به حال به این حوزه‌ها ورودی نداشته و پایه قانون‌گذاری قوی در این زمینه وجود ندارد و ساختار بدنه بودجه‌ریزی کشور در برابر ایده‌های جدید مقاومت می‌کند».

هرچند امینی ابراز امیدواری کرده چنانچه با بدنه سنتی بودجه‌ای کشور مشکلی پیش‌ آید قطعا این مشکل با دولت حل خواهد شد و برنامه‌ خوبی به مجلس تحویل می‌شود اما شاید صحبت از این مقاومت‌ها در آستانه نهایی شدن برنامه ششم توسعه قدری احتمال نهایی شدن این پیشنهاد را دشوار کند. حمل‌و‌نقل کشور و به‌طور خاص راه‌آهن در سال‌های آینده بیش از هر بخش دیگری نیاز به تامین منابع مالی جدید دارند و شاید اگر امروز سنگی بر سر راه‌ دستیابی به بودجه حمل‌و‌نقل قرار گیرد در آینده زیرساخت‌های کشور با مشکلات جدی رو به رو شوند. باید دید هشدار امروز وزارت راه می‌تواند در تصویب نهایی این صندوق مهم تاثیر‌گذار باشد، یا محدودیت‌های مالی و اعتباری باز هم طرح‌های عمرانی را قربانی می‌کند.