سفته‌بازی خوب یا بد؟

سفته‌بازی چیست؟

کلمه ‌«‌سفته‌باز‌»‌ از دو کلمه ‌«‌سفته» که در قدیم به هر برگه اوراق بهاداری گفته می‌شد و ‌«‌باز‌»‌ به معنای بازی‌کننده تشکیل شده است. در واقع کلمه ‌«‌سفته‌باز‌»‌ همان کلمه ‌«‌بورس باز‌»‌ یا ‌«‌نوسانگیر‌»‌ فعلی است. سفته‌بازی در معنای کلی به معنای ورود به مبادلات دارای ریسک زیاد به امید کسب سود از نوسانات است. کسب سود می‌تواند به‌طور مستقیم از نوسانات قیمتی یا سود تقسیمی شرکت‌ها باشد. سفته‌بازان کمتر توجهی به ارزش بنیادی شرکت‌ها دارند و تنها روند قیمتی سهم را مدنظر می‌گیرند.

سفته‌بازان یکی از چهار رکن اصلی یک بازار سرمایه به شمار می‌روند. آنها پس از ‌«‌پوشش‌دهندگان»، ‌«‌آربیتاژگران‌»‌ و سرمایه‌گذاران، چهارمین رکن بازار محسوب می‌شوند.تاریخچه سفته‌بازی به سال 1867 برمی‌گردد. زمانی‌که stock ticker machine در این سال ساخته شد و نیاز حضوری معامله‌گران را به حاشیه راند، سفته‌بازی نیز به وجود آمد. در دهه 1920 تعداد سفته‌بازان به‌صورت چشمگیری افزایش یافت.

سفته‌بازی را می‌توان دیدگاهی متفاوت از سرمایه‌گذاری دید. به‌صورتی که سرمایه‌گذار اولیه با دید بلندمدت وارد معامله می‌شد. اما سفته‌باز با دید کوتاه‌مدت وارد معامله می‌شود. مقادیر زیادی از حجم معاملات روزانه به‌وسیله سفته‌بازان بالا می‌رود که می‌تواند به نقدشوندگی بازار کمک کند. در ایران بیشتر بورسی‌ها، سفته‌بازان را موجوداتی خطرناک با اخبار رانتی خاص می‌شناسند. اما حقیقت امر متفاوت از این دیدگاه است. بازار سرمایه بدون سفته‌باز با کمبود یک رکن مهم مواجه است و در صورت زیاد شدن سفته‌بازان نیز تعادل بازار حفظ نخواهد شد. در واقع سفته‌باز یک شمشیر دو لبه در بورس است. کمیته قراردادهای آتی آمریکا سفته‌باز را معامله‌گری تعریف می‌کند که ریسک معاملات را نادیده می‌انگارد یا کم اهمیت می‌بیند و با هدف کسب سود از پیش‌بینی‌های درست حرکات قیمتی معامله می‌کند. 

نوسان‌گیری با وجود مزایای همیشگی، مضراتی نیز داشته است. حباب قیمتی بورس انگلستان که باعث سقوط قیمت‌ها پس از رشدهای زیاد شدند نمونه خارجی از مضرات نوسانگیری است. سقوط بورس‌های آمریکا در سال 2008 و سقوط بورس چین در حال حاضر نیز نمونه‌های دیگری از مواردی هستند که یکی از دلایل آن عدم تناسب نوسانگیری و سهامداری هستند. در ایران نیز در سال 92 که بورس به‌صورت مداوم در همه رسانه‌ها تبلیغ می‌شد با ورود افرادی مواجه شد که هیچ شناخت و پیش‌زمینه‌ای از بورس نداشتند و اکثر آنها از همان ابتدا نیز به نوسانگیری عادت کردند. افزایش نوسانگیرهای تازه‌وارد یکی از دلایل رشد قیمت و پس از آن سقوط بورس اوراق بهادار بود.

مزایا و معایب سفته‌بازی

سفته‌بازی علاوه بر افزایش حجم معاملات و ایجاد نقد شوندگی بیشتر، باعث پر شدن شکاف قیمتی بین عرضه و تقاضا می‌شود. ویکتور نیدهوفر، سفته‌باز مشهور در کتاب ‌«‌سفته‌باز به‌عنوان قهرمان‌»‌ می‌نویسد: برخی از اصولی را که منجر به کسری و مازاد می‌شوند و نقش سفته‌بازان را در نظر بگیرید. وقتی محصول به قدری کوچک است که در حد نرمال مصرف آن منجر به رضایت نمی‌شود، سفته‌بازان با هدف کسب سود از خرید محصول کمیاب وارد می‌شوند. خرید آنها قیمت را افزایش می‌دهد و بنابراین درنتیجه مصرف، عرضه کمی باقی خواهد ماند. تولیدکنندگان با قیمت بالا تشویق می‌شوند تا کمبود و کسری را با رشد تولید کاهش دهند. از طرف دیگر، وقتی قیمت بیش از تصورات سفته‌بازان است، عقل حکم به فروش آنها می‌کند. این قیمت‌ها، اشتیاق مصرف و صادرات را کاهش می‌دهند و به کاهش مازاد کمک می‌کنند. خدمت دیگر سفته‌بازان (کسانی که به‌عنوان پوشش‌دهنده ریسک و آربیتراژگر شناخته می‌شوند.) برای بازار این است که با در معرض ریسک قرار دادن سرمایه خود با هدف کسب سود، نقدشوندگی بازار را افزایش می‌دهند و برای دیگران، امکان پوشش ریسک را افزایش می‌دهند.

افزایش بسیار زیاد سفته‌بازی در یک بازار می‌تواند باعث تحریف قیمت‌ها از ارزش واقعی شود. به همین دلیل تناسب سفته‌بازی و سهامداری در بازارهای مالی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در همین رابطه ابزارهایی جهت مقابله یا حمایت از سفته‌باز طراحی شده‌اند.

ابزارهای مقابله و حمایت از سفته‌باز

مزایده و مناقصه و حراج از جمله ابزارهایی هستند که جهت جلوگیری از سفته‌بازی طراحی شده‌اند. همچنین فروش استقراضی و معاملات آپشن و بازارهای آتی نیز ابزارهای مالی جهت حمایت از سفته‌باز ساخته شده‌اند. فروش استقراضی یا short-selling ابزاری است که با استفاده از آن می‌توان از نوسانات منفی نیز سود کسب کرد.

* کارشناس بازار سرمایه