سرمایه‌ گذار خارجی می‌خواهیم نه سرمایه خارجی

گفت‌وگو با اکبر ترکان، مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد در رستوران هتل ایرانگردی و جهانگردی شهر ماکو میسر شد، در انتهای یک روز شلوغ در روزهای آغازین دهه فجر که این مقام برای افتتاح برخی پروژه‌ها و مهم‌ترین آنها افتتاح باند فرودگاه منطقه آزاد ماکو به این شهر رفته بود. بعد از صرف شام و بعد از جلسه معرفی به همراه حسین فروزان، مدیرعامل این منطقه با چند سرمایه‌گذار داخلی و ترک، فرصتی دست داد که مشاور رئیس‌جمهور از برنامه مناطق آزاد برای جذب سرمایه‌گذار و رفتار مجلس در رد لایحه تأسیس مناطق جدید بگوید.

***

شما عقیده دارید جذب سرمایه‌گذار باید در سه مرحله انجام شود؛ ابتدا سرمایه‌گذار داخلی، بعد سرمایه ایرانیان خارج از کشور و بعد از آن باید سرمایه‌گذار خارجی جذب کرد، این نوع دیدگاه چه تأثیری در چگونگی جذب سرمایه‌گذار دارد؟ 

سرمایه‌گذار خارجی وقتی جذب می‌شود که سرمایه‌گذار ایرانی از کسب‌و‌کارش راضی باشد، سرمایه‌گذار داخلی باید احساس موفقیت کند. باید احساس کند زیان نکرده و زمینه موفقیتش درهمه جا است. ما برای جذب سرمایه‌گذار در مناطق آزاد برنامه جدی داریم و بر همان اساس هم پیش می‌رویم. اصل مزیت ما معافیت مالیاتی، معافیت گمرکی، قانون کار و پول و بانک است. اینها باعث تسهیل کسب‌و‌کار در مناطق آزاد می‌شود.

سرمایه گذاران باید بدانند مدیران منطقه و مسئولان برای آنها همیشه وقت دارند. کسی نباید احساس کند در دالان‌های بوروکراسی گرفتار می‌شود و موفق نمی‌شود با مقامات اول منطقه صحبت کند. فساد در دستگاه‌های بوروکراتیک ایجاد می‌شود. علتش این است که شما می‌خواهید به روال قانونی کارتان را انجام دهید، اما انجام نمی‌شود. چندین مرتبه می‌آیید و می‌روید و جایی گیر می‌کنید، وقتی خوب آمدید و رفتید یک نفر شما را در راهرو می‌بیند و می‌گوید بیا سر خیابان، از اینجا است که فساد شروع می‌شود. 

اما به نظر می‌رسد سرمایه‌گذار علاوه بر این مسئله با چالش‌های دیگری هم روبه‌رو است، شما اخیراً در مراسم بهره‌برداری از باند فرودگاه ماکو مطرح کردید نگاه عمومی به سرمایه‌گذار درست نیست و باید تغییر کند، چه زهری در این نگاه می‌بینید؟ 

ببینید، از نظر فرهنگی سرمایه‌گذار در جامعه ما یک فرد مورد احترام نیست. البته این دلایلی دارد، بخشی از این دلایل بحق است و بخشی هم فراگیر و پاپیچ دیگران شده است. کسی مانند شما کارمند بوده اما ناگهان پولدار شده است. پولدار بودن در بیشتر مواقع به معنای خلاق بودن و کارآفرین بودن نیست. اگر یک آلمانی در جامعه‌اش کارخانه دارد یا صنعتگر است هر کسی احتمال می‌دهد این آدم کارآفرین باشد، چون در جامعه آلمان کسی تصادفی پولدار نمی‌شود. دریک جامعه صنعتی مردم از خلاقیت، توانایی و کارآفرینی خودشان رشد می‌کنند. اما در جامعه ما خصوصاً در دوران تحریم عده‌ای بی‌حساب پولدار شدند. خب هر کسی ارزیابی کند احتمال می‌دهد اینها همان‌هایی هستند که کاسب تحریم هستند. به این دلیل همه آدم‌های متمول دارای احترام نیستند. ممکن است کارآفرین باشند اما احتمال این هم هست که نباشند. وقتی ما می‌گوییم سرمایه‌گذارها بیایند، خیاط‌ها بیایند، قاطی آنها هم پالون‌دوزها هم می‌آیند. یعنی عده‌ای می‌گویند ما کارآفرین هستیم که جنس‌شان کارآفرین نیست، اینها همان‌هایی هستند که زیرو‌رو کشیدند. این مدیران مناطق هستند که باید سرمایه‌گذار واقعی را تشخیص دهند. 

برگردیم به روش جذب سرمایه‌گذاری، در مناطق آزاد اخیراً سرمایه‌گذاری‌های مشترکی در حال انجام است، از آنجا که همیشه گفته‌اید دانش و تکنولوژی باید وارد شود نه پول، در مناطق چقدر توانسته‌اید این اصل را اجرایی کنید؟ به هر حال آوردن دانش هم به نوعی آوردن پول است.

خیلی اوقات افراد ایرانی رفته‌اند، دانش فنی خریده‌اند و کارخانه‌شان را با آن دانش فنی به راه انداخته‌اند. ولی اگر دانش فنی یک گوشی را خریدند تا قیامت بلدند، همین یک محصول را تولید کنند. هر چه تحولات صنعتی مدرن می‌شود رشد می‌کند و تغییر می‌کند این تغییر نمی‌کند، همان جا منجمد شده است. اما این به معنای انتقال تکنولوژی نیست. در موقعی که یک صنعتگر تراز اول دنیا بیاید اینجا و سرمایه‌گذاری کند، دانشش را هم بیاورد این‌طور نیست که محصول در فضایی ساکن افت کند و تغییر نکند، این کالا دائماً با تحولات روز تغییر می‌کند.

یعنی جذب سرمایه‌گذار خارجی و نه الزاما سرمایه خارجی؟

یکی از موضوعاتی که برای ما اهمیت دارد این است که مدیریت هم با سرمایه‌گذار خارجی بیاید. اینکه ما دانش فنی را داشته باشیم و پول هم داشته باشیم ولی مدیریت نداشته باشیم معنی‌اش این نیست که موفق می‌شویم. بله، دقیقا ترجیح ما این است که سرمایه‌گذار خارجی بیاید نه سرمایه خارجی. سرمایه خارجی می‌تواند با فاینانس بیاید، فاینانس قرض است و یک بانک هم ضمانت می‌کند، بدهی‌اش هم می‌ماند گردن دولت. اما ما ترجیح می‌دهیم به جای سرمایه خارجی که از طریق فاینانس می‌آید سرمایه‌گذار خارجی خودش بیاید، پولش، مدیریت و فناوری‌اش را بیاورد و یک کسب‌و‌کاری شکل بدهد. آن‌وقت ایرانی‌ها در کنار آنها خیلی چیزها یاد می‌گیرند.

فکر نمی‌کنید مقاومت‌هایی با این نوع جذب سرمایه‌گذار وجود داشته باشد؟

این بهترین راه برای انتقال دانش و تکنولوژی به کشور است. به نظر من ایرانی‌ها برای یادگیری و خلاقیت‌ها گیرنده‌های خوبی هستند. در حال حاضر دو کارخانه فرومنگنز و فروسیلیس توسط هندی‌ها در منطقه آزاد ماکو درحال ساخت است. من مطمئن هستم که این کارخانه‌ها راه بیفتد ایرانی‌ها در کنار آن چندین کارخانه دیگر خواهند ساخت. این کارخانه‌ها با برق کار می‌کنند و برق در ایران ارزان است. بنابراین اگر فناوری مدیریت و سرمایه بیاید این زمینه وجود دارد که سطح تکنولوژی بالا برود.

در مورد لایحه افزایش تعداد مناطق آزاد تجاری که در مجلس اخیراً رد شد، گفته می‌شود نمایندگان در برخی حوزه‌ها تقاضای افزایش وسعت مناطق آزاد قدیم و تأسیس مناطق ویژه اقتصادی را داشتند که در لایحه مطرح نشده و عدم رأی مجلس هم به نوعی، جواب به لحاظ نشدن تقاضای آنهاست، این موضوعات چقدر صحت دارد؟

به نظر من مجلس الان در کماست. همه در فکر انتخابات هستند و حواس‌شان جمع نیست. نزدیک به 80 پیشنهاد برای مناطق جدید ویژه اقتصادی از سوی برخی نمایندگان داشتیم که هنوز دولت این پیشنهادات را مطالعه نکرده و ما هنوز نمی‌دانیم توجیه اقتصادی دارند یا نه. ما مخالف ایجاد مناطق ویژه جدید نیستیم، اما معتقدیم کار باید با مطالعه و کارشناسی انجام شود. این لایحه مجددا در مجلس جدید ارائه خواهد شد.

برخی نمایندگان تقاضای ایجاد مناطق جدید را دارند، درحالی‌که به عملکرد مناطق آزاد و ویژه انتقادات زیادی داشتند، نوعی تعارض در این مسئله وجود دارد.

اینکه قضاوت می‌کنند موفق نبودند، من فکر می‌کنم اطلاعات‌شان کم است. چه کسی می‌گوید منطقه آزاد ارس موفق نیست، یا ماکو یک منطقه سه ساله است و به اندازه سه سال هم موفقیت دارد. باید روی مناطق آزاد مطالعه بیشتری داشته باشند و مستند اظهار نظر کنند.

برای لایحه جدید، چقدر از آسیب‌شناسی و کارشناسی در مناطق آزاد فعلی کمک گرفته شده است؟

دو سال و نیم پیش که کارمان را آغاز کردیم، روی همه مناطق آسیب‌شناسی انجام دادیم که ببینیم چرا با یکسری اشکالات مواجه شدند و سعی کردیم آن آسیب‌ها را برطرف کنیم. بنابراین خدمت مقام معظم رهبری از طریق مجمع تشخیص مصلحت پیشنهادی شد که در بند 11 اقتصاد مقاومتی آمده است و محصول کوشش و زحمت دوستان است. بعد از آسیب‌شناسی چهار محور را پیشنهاد دادیم؛ گسترش و تسهیل تولید، توسعه صادرات، انتقال فناوری‌های پیشرفته و تأمین نیازهای ضروری مالی کشور. این اهداف در مناطق جدید در لایحه دیده شده بود. از طرفی دیگر همه مرزی هستند و همه برای صادرات به بازار روبه‌رو طراحی شده‌اند. در حال حاضر هم صادرات ما تا پایان سال در مرز شلمچه که در منطقه آزاد اروند است به یک و نیم میلیارد دلار خواهد رسید و این رقم قابل توجهی است. 

جاسک از اولویت‌های دولت یازدهم است. همچنین تأسیس مناطق مشترک هم در این لایحه پیش‌بینی شده بود. در این لایحه به مناطق جدی نگاه حرفه‌ای و تخصصی شده است که به نظر می‌رسد نگاه جدیدی به تأسیس این مناطق باشد، این روش چه تأثیری در عملکرد این مناطق خواهد داشت؟

به هر حال لایحه دوباره ارائه خواهد شد، مطالعات ما نشان می‌دهد مهران بهترین مکان برای صادرات به عراق و بانه و مریوان بهترین مرز برای صادرات به اقلیم کردستان است که در حال حاضر بالاترین تجارت را با ایران دارد. این دو با هدف صادراتی و اینچه برون با هدف تولید صنعتی تعریف شده‌اند. در اینچه‌برون یک شهر متالوژی تعریف شده است که بعد از راه‌اندازی راه‌آهن قزاقستان -ترکمنستان- ایران، کارش را با ورود مواد اولیه معدنی از قزاقستان براساس قراردادی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت بستند، آغاز خواهد کرد. اینچه‌برون استعداد‌های بالایی دارد که می‌تواند در تولید سرآمد باشد. ماکو مهم‌ترین مرز خشکی و بندرعباس مهم‌ترین مرز دریایی کشور در تجارت است. ما فکر می‌کنیم این نوع نگاه مناطق آزاد را کارآمد‌تر و جذب سرمایه‌گذار را متمرکز خواهد کرد.

* ارتباط با کارشناس: minoo.galeh@gmail.com