نرخ سود بانکی بر چه مبنایی تعیین می‌شود / سرمایه‌هایی که بانک‌ها قورت می‌دهند

با اعتراض برخی از مسئولان و دولتمردان به شیوه پرداخت سود سپرده‌گذاری‌ها، بانک مرکزی با ابلاغ دستوری به تمام بانک‌ها آنان را ملزم کرد تا از ابتدای شهریورماه هیچ حساب سپرده کوتاه‌مدتی با سود بیش از 10درصد را باز نکرده و حساب‌های قبلی با بیش از این نرخ را نیز از دفاترشان حذف کنند. هرچند نزدیک به یک‌ماه از ابلاغ این دستورالعمل بانک مرکزی گذشته، اما انتقاد دوسویه فعالان صنعت بانکداری و کارشناسان پولی و مالی به شیوه تعیین نرخ سود تسهیلات و سپرده‌های بانکی همچنان پایدار مانده، به‌طوری که ادامه این شیوه در تعیین نرخ سودهای بانکی را در کوتاه‌مدت از عوامل کاهش رشد شاخص اقتصادی می‌دانند.

چرخه سود و تورم

براساس مبانی اقتصاد، تورم مهم‌ترین عامل در تعیین میزان نرخ سود‌های بانکی به شمار می‌رود تا به‌عنوان یک عامل با استفاده از نقدینگی جمع شده در بانک‌ها بر شاخص‌های کلان و خرد اقتصادی تاثیر بگذارد.

آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل پولی و بانکی سیاست‌ها و شیوه تعیین نرخ سود بانکی در ایران را مطلوب ندانست و به «فرصت امروز» گفت: تاثیر‌گذاری نرخ سودهای بانکی در اقتصاد ایران حداقل 2 الی 3 هفته است، زیرا در پروسه تعیین نرخ سودهای تسهیلات و سپرده‌های بانکی به شرایط حاکم بر اقتصاد همچون نرخ تورم، بیکاری، اشتغال، واردات، صادرات و غیره توجه نمی‌شود.

وی ادامه داد: سال‌ها می‌شود که این نرخ براساس تورم بررسی و تعیین می‌شود، اما سال‌جاری حتی با نزول نرخ تورم، در نرخ سودهای بانکی کاهشی را شاهد نبوده‌ایم. این استاد اقتصاد دانشگاه، با مدنظر قرار دادن سیاست‌های کلان بانک‌ها به جهت حمایت از تولید و تزریق نقدینگی به این بخش افزود: بانک سود خود را در اولویت قرار می‌دهد و برای تجمیع نقدینگی هرگونه جذابیت را در این بازار ایجاد می‌کند.

وی گفت: با توجه به نبود جذابیت در صنعت و تولید، بنگاه‌داری و سرمایه‌گذاری در بازارهای غیر‌تولید، منجر به آن خواهد شد که تولید‌کننده مجبور به اخذ وام با نرخ بالای سود در تسهیلات شود، پس هزینه تولید افزایش پیدا می‌کند و کالا با قیمت بالا تولید می‌شود.

بغزیان با اشاره به افزایش قیمت تمام شده تولید کالا تصریح کرد: به دلیل حمایت نشدن تولید، کالا با قیمتی بالا به بازار عرضه می‌شود و همین روند به افزایش نرخ تورم منجر می‌شود. در این حالت بانک‌ها دوبار بر افزایش نرخ تورم تاکید می‌کنند و نرخ سود تسهیلات و سپرده‌های بانکی را افزایش می‌دهند. این کارشناس مسائل بانکی یادآور شد: در این میان تنها کاری را که بانک‌ها انجام داده‌اند، جذب سرمایه‌های مردمی به منظور افزایش درآمدهای خود بوده است.

تغییر شکل کارکرد بانک ها

بانک به‌عنوان یک نهاد پولی و مالی به‌عنوان یک حلقه اتصال میان سرمایه‌های سرگردان مردمی و صاحبان صنایع به شمار می‌رود؛ اما در اقتصاد آسیب‌دیده، بانک از یک حلقه اتصال به مانع تغییر شکل داده و منابع را به زیرمجموعه‌های خود تزریق می‌کند. بر این اساس است که حمیدرضا بیگ زداد، کارشناس مسائل اقتصادی شیوه تعیین نرخ سود بانکی در ایران را تنها حافظ منافع بانک دانست و به «فرصت امروز» گفت: در ایران صنایع بسیاری وجود دارد که می‌تواند برای کشورمان ارزآوری کرده و آن را از تحریم‌ها نجات دهد.

وی افزود: هم‌اکنون نیروگاه و پتروشیمی‌ها به تزریق سرمایه نیاز دارند، اما با وجود داشتن امکانات زیرساختی به منظور تولید، نقدینگی لازم را برای این منظور ندارند، به طوری که صادرات محصولات پتروشیمی، نفتی و گازی می‌تواند اقتصاد ایران را چندین رتبه ارتقا دهد. این کارشناس مسائل پولی و مالی با تاکید بر نگاه کوتاه‌مدت بانک‌ها به فعالیت‌های اقتصادی تصریح کرد: بانک‌ها رغبتی برای حضور در این صنایع بالادستی از خود نشان نمی‌دهند، به طوری که بسیاری از بانک‌ها تولید را رها کرده و به بازار ارز و خودرو و ارز روی آورده‌اند. وی ادامه داد: به هنگام تعیین نرخ ارز، برخی از عوامل زیربنایی اقتصادی باید مدنظر قرار گیرد، اما صاحبان و فعالان بانکی از آنان گریز دارند.

مدیر کل امور عرضه و بـازاریـابـی سـازمـان خصوصی‌سازی با مدنظر قرار دادن منابع در اختیار و قدرت مالی بانک‌ها اعلام کرد: این نهاد پولی و مالی تنها با توجه به شرکت‌ها و زیرمجموعه‌های خود به راحتی و در کوتاه‌مدت می‌تواند نرخ تولید داخلی را با رشدی پرشتاب روبه‌رو سازد، اما توسعه بنگاه‌های زیرمجموعه، شعب بانک‌ها را از دقت نظر به شرایط تولید دور کرده است.

در هفته گذشته نمایندگان مجلس یک طرح هفت‌بندی را برای خروج از رکود به دولت پیشنهاد کرد تا به مقابله بانك‌سازی دولتی‌ها و بنگاه‌داری این نهاد پولی و مالی بپردازد. همچنین در این طرح تاکید شده، بانك‌ها سرمایه‌های خود را از طریق شركت‌های وابسته‌ای كه خود تاسیس می‌كنند، به بخش برج‌سازی و ساخت مجتمع‌های تجاری لوكس برده‌اند، به طوری که در بخش مسكن هم گزینشی عمل می‌كنند.

از سوی دیگر، نمایندگان معتقدند که بخش دیگری از سرمایه‌های بانک‌ها نیز به سوداگری می‌رود و مانند آتش سوزانی است كه به خرمن خشك تولید و اقتصاد زده می‌شود. به همین منظور، کارشناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس معتقدند، بانک‌ها سرمایه‌های مردمی و نقدینگی جاری در کشور را می‌بلعند تا خود را فربه‌تر کرده و بخش تولید روز به روز ضعیف‌تر شود. از این رو، با قرار‌گیری نقش بانک‌ها در چرخه اقتصادی، افزایش مهارناشدنی تورم و رکود تورمی حاکم بر اقتصاد کشور نشأت گرفته از رویکرد کنونی بانک‌ها است.