ساحل و آب و آرامش

ایران به سبب دارا بودن طیف متنوعی از میراث فرهنگی و تاریخی، «جهانی در یک مرز» لقب گرفته و به سبب جغرافیای اقلیمی‌اش به کشوری چهار فصل مشهور است. کافی است که بدانید اگر در یک روز زمستانی عده‌ای در پیست اسکی توچال تهران در حال گذران اوقات فراغت و ورزش هستند، در دریای جنوب عده‌ای دیگر در اعماق دریا در حال غواصی‌اند. سواحل جنوبی ایران بهترین مقصد برای گردشگرانی است که می‌خواهند جایشان در سرمای سوزناک زمستان گرم باشد.

هوا از آبان تا اردیبهشت برای سفر به بوشهر، هرمزگان و سیستان مساعد است. گردشگری دریایی و ساحلی فعالیت‌هایی است که در آنجا می‌توانید انجام بدهید. اما گردشگری دریایی چیست؟ چه کشورهایی در این عرصه پیشتازند؟ رقبای منطقه‌ای چه می‌کنند؟  قابلیت‌های گردشگری دریایی ایران چیست؟  و در نهایت اینکه هزینه سفر به این مناطق دریایی چقدر است؟ 

گردشگری دریایی چیست؟ 

گردشگری دریایی شکلی از گردشگری است که فعالیت‌های مربوط به آن در دو محیط ساحلی و دریا صورت می‌گیرد. از این رو برای تعریف گردشگری دریایی باید به دو گونه آن اشاره کنم: گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی. اگرچه این ‌دو در نگاه اول دارای شباهت‌هایی هستند، اما از نظر اهمیت و حوزه فعالیت باهم تفاوت دارند. ریشه گردشگری در مناطق ساحلی را باید در دوران روم باستان، هنگامی که نخستین خانه‌های رومی در بخش جنوبی اَپِنین پِنینسولا ساخته شد، جست‌وجو کرد. در طول قرن‌های بعدی نیز فرهنگ آن رشد کرده، به‌گونه‌ای که از نیمه قرن 18، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های وابسته به دریا مطرح و از نیمه دوم قرن بیستم که تفرجگاه‌های ساحلی با گسترش گردشگران انبوه (Mass Tourism) روبه‌رو شده، عمدتا تحت تاثیر عناصر شن، ماسه، آفتاب و...در محیط ساحلی بوده است.

در دهه‌های اخیر نیز طبق مطالعات صورت گرفته گردشگری ساحلی به یکی از اشکال پرطرفدار صنعت گردشگری تبدیل شده که با رشد روزافزونی در حال توسعه است و تامین‌کننده مزایای مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی زیادی برای ساکنان بومی مقصد میزبان است. تفرجگاه‌های ساحلی با رویکردهای جدیدی در ارتباط با توسعه وگسترش روبه‌رو است؛ از مهم‌ترین تغییرات حاصله در فرآیند شکل‌گیری و گسترش گردشگری ساحلی، می‌توان تغییر نوع نگاه گردشگر در برخورد با تفرجگاه ساحلی را نام برد. زمانی، نیاز گردشگران تنها در بازدید از ساحل و دریا تعریف می‌شد، درحالی‌که گردشگر امروزی در جست‌وجوی تجربیات متفاوتی از فعالیت‌های ورزشی، تفریحی، فرهنگی و میراث طبیعی است.

قدر مسلم جوابگویی به این تغییر نگاه، مستلزم برنامه‌ریزی همه‌جانبه است؛ چراکه در غیر ‌این ‌صورت صنعت گردشگری که آن را «صنعت بدون دود» نیز نامیده‌اند، موجب ازدست رفتن منابع فرهنگی و طبیعی می‌شود. از این رو مبحث مدیریت گردشگری ساحلی به‌عنوان یک نکته مهم در توسعه پایدار تفرجگاه‌های ساحلی باید مدنظر قرار گیرد چرا که پایه و اساس گردشگری ساحلی را منابع طبیعی و فرهنگی این مناطق شکل می‌دهد که عمده آنها عبارتند از ویژگی‌های تاریخی و آثار باستانی مقاصد ساحلی، ویژگی‌های نژادی و قومی، صنایع دستی، معماری خانه‌ها، توپوگرافی و پوشش گیاهی، آب و آبزیان، اقلیم، خاصیت‌های درمانی و غیره.  

در گردشــگری ساحلی فعالیت‌هایی مانند ورزش‌هایی از قبیل والیبال و فوتبال ساحلی و شنا، حمام آفتاب گرفتن، تماشای طلوع یا غروب آفتاب و دیگر سرگرمی‌هایی که در محدوده ساحل انجام می‌شود، بیشترین حجم فعالیت‌ها را شکل می‌دهند. گردشگری و تفرج در نواحی ساحلی، دارای جایگاهی است كه در چهار زیرمنطقه موازی با ساحل قرار دارد: 

-1 منطقه آب‌های ساحلی: این منطقه دریایی اكولوژیكی نزدیك ساحل، از فلات قاره شروع می‌شود و تا ساحل ادامه دارد. این منطقه غنی‌ترین منطقه برای ماهیگیری است و غالبا شامل صخره‌ها و ستون‌های سنگی جالب توجه است. این قسمت برای سفر به جزایر نزدیك نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

-2 منطقه ساحل: هم محدوده‌ای از دریا و هم محدوده‌ای از خشكی را دربرمی‌گیرد. به‌خصوص اگر گسترده و شنی باشد، بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌های آبی گروهی را پوشش می دهد. 

-3 منطقه پهنه کرانه‌ای: این منطقه به ناحیه پشت منطقه ساحل اطلاق می‌شود و بسیاری از تفریحات دریایی را حمایت می‌كند. مانند چادر زدن، پیك‌نیك و گردش بیرون شهر. در برخی مكان‌ها این منطقه هتل‌ها و برخی مشاغل را دربرمی‌گیرد. چشم‌انداز مهم این منطقه منظره دریاست. 

-4 منطقه پس کرانه: اراضی پشت مناطق ساحلی عموما شامل مناطقی است كه خدماتی را برای فعالیت‌های تفریحی دربرمی‌گیرد. منظره ساحلی توسط پستی‌ها و بلندی‌ها و پوشش گیاهی شكل گرفته است. 

ایران و گردشگری دریایی

با وجود اینکه کشورهای کوچک و خلیفه‌نشین حاشیه خلیج‌فارس نظیر امارات با توسعه مقاصد ساحلی خود ازقبیل ساخت جزایر مصنوعی، تجهیز سواحل شنی، احداث هتل‌های لوکس و بی‌نظیر، توسعه فرودگاه‌های ساحلی، راه‌اندازی کشتی‌های تفریحی، تجهیز بنادر گمرکی و تفریحی و... به‌خوبی توانسته‌اند گردشگرانی حتی از کشورهایی که خود از نعمت دریا و ساحل برخوردارند، جذب کنند و از این طریق چرخ اقتصاد کشورشان را با سرعت بیشتری از طریق جذب سرمایه‌های کلان، افزایش اشتغال و تحصیل ارز بچرخانند اما کشور ایران با اینکه از وجود دریای عمان و خلیج فارس در جنوب و دریای مازندران در شمال بهره‌مند است و نوار ساحل جنوبی آن بیش از 2800 کیلومتر و نوار شمالی آن نزدیک به 600کیلومتر طول دارد که بستر بسیار مناسبی جهت توسعه زیرساخت‌ها و تجهیز مقاصد تفریحی ساحلی بوجود آورده است، هنوز نتوانسته جایگاهی برای خود در بین کشورهای پیشتاز در حوزه گردشگری دریایی پیدا کند. جزایر کیش، قشم و سواحل مکران در چابهار مستعد‌ترین مناطق توسعه گردشگری دریایی در جنوب ایران هستند. 

جزیره کیش به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری دریایی در ایران که از طبیعت زیبا و منحصر به فردی نیز برخوردار است دارای امکانات ورزش‌های مختلف دریایی و انواع تجهیزات و وسایل مانند جت اسکی، اسکی روی آب، چتر پرنده، قایق‌های پدالی، کیبل اسکی و امکانات غواصی و ماهیگیری، آکواریوم ماهی و... است. هر سال نزدیک به یک میلیون نفر از این جزیره دیدن می‌کنند. نقش این جزیره در وهله اول صنعتی ـ صادراتی و در وهله دوم تجاری ـ توریستی بوده، اما با اهمیت یافتن جایگاه گردشگری ساحلی و دریایی توجه سرمایه‌گذاران به بخش گردشگری بیشتر از بخش تجاری‌اش جلب شده است.

جزیره قشم نیز که از گذشته‌های دور همواره مرکز تجاری و کشتیرانی بسیار پررونقی بوده است و از سال 2000 میلادی به‌عنوان یک جزیره آزاد تجاری شناخته شده است از دیگر مقصدهایی است که نیازمند توجه بیشتر است. به گفته مسئولان، این جزیره توانایی پذیرش 5/1 میلیون مسافر در ایام تعطیلات را دارد. جنگل‌های وسیع دریایی حرا از زیباترین جاذبه‌های توریستی این جزیره به شمار می‌آیند و سالانه هزاران پرنده از نقاط مختلف جهان و پرندگان بومی ایران به این جزیره مهاجرت می‌کنند.

چابهار نیز از دیگر مقاصد گردشگری دریایی ایران محسوب می‌شود که در منتهی‌الیه جنوب شرق ایران در کنار دریای عمان و اقیانوس هند واقع شده است و تنها بندر اقیانوسی کشور محسوب می‌شود. مطالعات اقلیم‌گردشگری صورت‌گرفته نشان می‌دهد که چابهار گرم‌ترین نقطه کشور در زمستان و خنک‌ترین بندر جنوبی ایران در تابستان است. با این همه تورهای مسافرتی نادری چابهار را به‌عنوان مقصد گردشگری دریایی-ساحلی در نظر دارند.

دکتر یزدانی و جهاندیده از اعضای هیات علمی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار در پژوهشی که به توسعه گردشگری ورزش‌های آبی-ساحلی اختصاص دارد درخصوص عمده محدودیت‌های توسعه گردشگری دریایی-ساحلی در این ناحیه این موارد بیان می‌کنند: چابهار در حوزه شهری و گردشگری با کمبود امکاناتی از جمله دوری از مراکز استان‌ها و عدم برخورداری از سیستم حمل‌و‌نقل (راه‌های مناسب دوبانده و چندبانده برای سواری و اتوبوس، راه‌آهن، خطوط هواپیمایی منظم)، کمبود تاسیسات اقامتی و پذیرایی، عدم احداث پلاژ‌های مناسب برای شنا و قایقرانی، عدم وجود قایق‌های تفریحی و دریایی و... روبه‌رو است. 

معضلات و راهکارهای مدیریت گردشگری ساحلی

مهم‌ترین معضلات گردشگری ساحلی را می‌توان تاثیرات منفی بر مناطق ساحلی، شهری شدن افقی، تولید زباله و از بین رفتن هویت‌ها و ارزش‌های فرهنگی دانست و به نظر می‌رسد تنها راهکار مدیریت آنها، حل تضاد میان منافع اقتصادی گردشگری و تاثیرات آن بر محیط زیست و جامعه است. به منظور کاهش مشکلات و تامین پایداری صنعت گردشگری و منابع ساحلی که توسط بخش‌های دیگر استفاده می‌شود، باید به ادغام گردشگری ساحلی در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک توسعه‌ای توجه زیادی شود. در برنامه‌ریزی‌های توسعه گردشگری، بسیار مهم است که بر برنامه‌ریزی مناسب رشد گردشگری با توجه به ظرفیت‌ها و امکانات مناطق محلی تاکید شود. 

در دسترس بودن سیستم‌های حمل ونقل، آب آشامیدنی، انرژی، مخابرات، بازیافت زباله و خدمات اساسی بهداشتی و امنیتی اهمیت زیادی برای موفقیت بخش گردشگری دارد. زیرساخت‌ها و برنامه‌های خدماتی و مدیریتی باید به‌صورت جامع تدوین شود و وضعیت موجود و تقاضای آینده بخش گردشگری، جامعه محلی و بخش‌های دیگر را در نظر بگیرد. البته در سال‌های اخیر با تشکیل کارگروه گردشگری دریایی با عضویت سازمان‌ها و نهادهای تخصصی مرتبط و چند برنامه اجرایی دیگر از جمله اقداماتی در ابعاد نرم‌افزاری از قبیل تدوین دستورالعمل‌ها و استانداردهای فنی برای تاسیسات و موسسات دریایی، گردشگری دریایی درحال قدم برداشتن در عرصه‌های صنعتی و دور شدن از فضاس سنتی است. هر چند فعالیت‌های این کمیته و کارگروه‌های ذیل آن مدتی است متوقف شده ولی مصوبات بیش از 15 جلسه اصلی کمیته و بیش از 60 جلسه کارگروه‌های فرعی در سنوات گذشته راهگشا بوده و بخش خصوصی علاقه‌مند و هدایت شده به این موضوعات، با همه فراز و نشیب ها  در حال فعالیت است. 

هزینه‌های سفر به جزیره‌های جنوبی 

جزایر قشم و کیش در ایران همواره علاقه‌مندان زیادی دارد. آژانس‌های گردشگری نیز با آگاهی از این موضوع بسته‌های مختلفی برای جذب سلیقه‌های گوناگون ارائه می‌دهند. قیمت‌ها نیز متفاوت است چرا که تحت تاثیر مدت زمان اقامت، مکان اقامت، نوع پرواز و شرکت پروازی و دیگر خدمات مربوط به سفر است. به‌طور نمونه قیمت یک تور سه شب و چهار روزه همراه با اقامت در هتل پنج ستاره شایگان کیش و خدماتی از قبیل بلیت، اقامت، استقبال فرودگاهی، صبحانه، سرویس به بازار و تخفیفات گردشگری بین 900 تا 950 هزار تومان متغیر است.  اگر بخواهید همین خدمات را در هتل 4ستاره هلیا دریافت کنید بین 695 تا675هزار تومان باید بپردازید. تورهای قشم نیز از پایین‌ترین قیمت یعنی 85 تا 275هزار تومان متغیر است.