زیره سبز

زیره سبز گیاهی دارویی است از خانواده چتریان (هم خانواده با هویج، جعفری، رازیانه و...)، یک ساله، معطر و بدون کرک (به‌جز میوه‌ها) دارای ساقه علفی خاکستری یا سبز تیره.این گیاه دارویی بومی شرق مدیترانه تا هند است. بذر‌های این گیاه در دستور‌های پخت و پز در بسیاری از فرهنگ‌ها استفاده می‌شود. زیره سبز از زمان‌های بسیار دور مصرف می‌شده است. در طب سنتی از زیره سبز برای حل مشکلات گوارشی، رفع نفخ، تشنج، بهبود درد‌های قاعدگی و مشکلات کلیه استفاده می‌شود. پژوهش‌های جدید‌تر نشان می‌دهد که زیره سبز خواص ضد دیابتی، ضد صرع، بهبود عملکرد دستگاه ایمنی و ضد سرطانی دارد. برداشت بذر‌های زیره سبز در هند به هزاره دوم پیش از میلاد باز می‌گردد. مصریان باستان از زیره سبز به‌عنوان ادویه و همچنین به‌عنوان نگهدارنده در فرآیند مومیایی کردن استفاده می‌کردند. 

در یونان و روم هم از این گیاه به میزان زیادی استفاده می‌شده است. زیره سبز به‌وسیله اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها به قاره آمریکا آورده شد. یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زیره سبز کشور هند است اما 90 درصد تولید خود را در داخل کشور مصرف می‌کند، در واقع هندوستان حدود 63 درصد زیره سبز دنیا را مصرف می‌کند. ایران، ترکیه و سوریه از دیگر تولید‌کنندگان عمده زیره سبز دنیا هستند. تولید سالانه این محصول در کشور 30 هزار تن است و استان‌های خراسان، کرمان، سمنان و آذربایجان شرقی از تولیدکنندگان عمده آن محسوب می‌شوند. بیشترین سطح کشت گیاهان دارویی کشور مربوط به زیره سبز با سطحی حدود 18 هزار هکتار است. سطح زیر کشت این محصول در کشور در مقایسه با 20 سال گذشته چهاربرابر شده که ارزش صادراتی آن برای کشور ارزآوری در پی داشته است.

در حال حاضر ایران مقام ششم صادرات زیره را در دنیا دارا است و کشورهای ترکیه، سوریه، سنگاپور و مصر مهم‌ترین کشورهای وارد‌کننده زیره کشور ما هستند. به‌طورکلی مراحل کاشت، داشت و برداشت زیره سبز ارزان است و معمولا به‌صورت دیم کشت و کار می‌شود.همچنین آفت و بیماری‌ها فشار قابل توجهی بر این گیاه وارد نمی‌کنند. برداشت آن در اواخر اردیبهشت‌ماه شروع و تا اواخر خردادماه ادامه دارد و زیره رسیده حداکثر باید طی 10 روز برداشت شود. چرا که اگر با تاخیر انجام شود، عملکرد آن افت خواهد کرد. از آنجا که ایران با مشکل کم آبی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و کشاورزی یکی از عمده‌ترین مصرف‌کنندگان منابع آبی کشور است، از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد زیره سبز، فصل رشد نسبتا کوتاه و انطباق فصل رشد این گیاه با فصل بارندگی مناطق خشک و نیمه خشک کشور است، بنابراین این محصول می‌تواند گزینه خوبی برای کشت و کار در این مناطق باشد.

زیره سبز در مقایسه با دیگر محصولات زراعی از توجیه اقتصادی بالایی برخوردار است و به‌خصوص در مناطقی که آب عامل محدود‌کننده کشاورزی است و مقایسه اقتصادی باید براساس درآمد خالص یک مترمکعب آب انجام شود، این گیاه به نسبت آب مصرفی درآمد خوبی عاید می‌سازد. نکته دیگر، توجه به تکنیک‌های پس از برداشت این محصول است. گفته شده که سهم قابل توجهی (حدود 70 درصد) از زیره سبز ایران به‌صورت خام و فله‌ای در بسته‌بندی‌های 25، 50 تا 80 کیلوگرمی به کشور امارات صادر می‌شود، این محصول پس از فرآوری در این کشور به نام کشور امارات به بازارهای بین‌المللی ارسال می‌شود.

دقیقا همین مشکل یعنی کمبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی مناسب می‌تواند سبب زیان تولید‌کنندگان داخلی شود. به هر حال توجه ویژه دولت و سرمایه‌گذاران برای بهبود تولید و فرآوری این محصول ضروری به نظر می‌رسد. راهکارهایی نظیر خرید تضمینی و افزایش قیمت به تولیدکنندگان برای تولید انگیزه مضاعف می‌دهد. به دلیل صادراتی بودن زیره سبز، قیمت آن کمتر دچار نوسان شده و موجب اطمینان خاطر کشاورزان از فروش محصول خود به قیمت مناسب می‌شود. حمایت از سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی برای ایجاد و راه‌اندازی صنایع فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی امکان ورود راحت به بازارهای جهانی با ارزش افزوده بالاتر را فراهم خواهد کرد.

* کارشناس کشاورزی