زعفران؛ از مدیترانه تا کشمیر

زعفران از قدیمی ترین گیاهان ارزشمند و گران قیمت بوده و دارای كاربردهای فراوان ادویه ای و دارویی است كه در كمربند جغرافیایی وسیعی از سواحل دریای مدیترانه در غرب تا كشمیر در شرق كشت و برداشت می شود.

برای به دست آوردن یک کیلوگرم زعفران خشک به 110هزار تا 170هزار گل زعفران نیاز است. همچنین یک کارگر باید 40ساعت کار کند تا 150هزار گل را بچیند. بزرگ ترین تولیدكنندگان زعفران در جهان كشورهای ایران، اسپانیا، هند، یونان، آذربایجان، مراكش و استرالیا هستند. بالاترین آمار تولید زعفران اروپا متعلق به كشورهای اسپانیا، یونان و ایتالیا است.

زعفران تولیدشده در مناطق لامانچا اسپانیا و كوزانی یونان بهترین كیفیت شناخته شده را در میان زعفران های كشورهای اروپایی دارا هستند. زعفران تولیدی در منطقه ساردینیا ایتالیا نیز از كیفیتی مشابه برخوردار است، اما تولید این زعفران در مقیاس اندكی صورت می گیرد.

همه جهان در تب وتاب سرخ زعفران

بزرگ ترین عرضه كننده زعفران بسته بندی شده و برندگذاری شده در دنیا کشور اسپانیا است. بنا بر آمارهای منتشر شده توسط وزارت اقتصاد و دارایی اسپانیا، بیشترین واردات زعفران این کشور از منطقه حوزه خلیج فارس و پس از آن ایالات متحده آمریكاست.

با وجود تلاش هایی که برای کشت و کار زعفران در اتریش، انگلستان، آلمان و سوییس انجام شده، در نواحی شمالی و مرکزی اروپا زعفران تنها به صورت محلی پرورش داده می شود. روستای موند در بخش وله کشور سوییس با تولید چندین کیلوگرم زعفران از مهم ترین این مراکز محلی اروپایی است.

کشت و کارهای کوچک زعفران در تاسمانی، چین، مصر، فرانسه، مکزیک، نیوزیلند و ترکیه، ایالت کالیفرنیا و کشورهایی مرکزی قاره آفریقا وجود دارد. هندوستان در سال 2014 حدود 15تن زعفران تولید کرده است و به نظر می رسد در سال های آینده تولیدات خود را افزایش خواهد داد.

ارزش صادرات جهانی زعفران بین سال های 2006 تا 2010 از روند صعودی برخوردار بوده به گونه ای که ارزش صادرات جهانی این محصول از حدود 122میلیون دلار در سال 2006 به 409میلیون دلار در سال 2010 افزایش یافته که نشان از رشد 3/3 برابری تولید این ادویه ارزشمند است. در این فاصله زمانی، ارزش صادرات بازیگران عمده بازار زعفران یعنی کشورهای ایران 86/329میلیون دلار و اسپانیا 28/450میلیون دلار در سال 2006 بود که در سال 2010 به ترتیب به 293/231میلیون دلار و 66/915میلیون دلار افزایش یافت.

در مطالعه ای که در سال 2008 توسط اتحادیه اروپا انجام شد، مشكلات صنعت زعفران اروپا بررسی و استراتژی هایی برای بهبود كیفیت زعفران و همچنین افزایش رقابت پذیری محصولات تولیدی در بازار جهانی ارائه شد. یكی از راه های پیشنهادی مقابله با تهدیدها و مشكلات پیش  روی صنعت زعفران اروپا طراحی یك برنامه استراتژیك مناسب است كه بتواند تمام جوانب كار از كشت و تولید گرفته تا بازاریابی و فروش را پوشش دهد.  یكی از اجزای اصلی و در واقع مهم ترین بخش این طرح تجاری سازی یا فروش این محصول است.

زعفران افغان در مسیر جهانی

افغانستان در سال های اخیر کشت و کار زعفران را با جدیت پیگیری می کند و کم کم به بازیگر مهمی در این صنعت تبدیل می شود. مهم ترین برنامه ای كه در افغانستان در زمینه توسعه تولید و كشت زعفران انجام شده با كمك و حمایت مالی مركز توسعه بین الملل بریتانیا و با مدیریت مركز تحقیقات بین المللی در نواحی خشك در سال 2008 تهیه شد؛ اجرای این برنامه توسط كمیته دانماركی كمك به پناهندگان افغانی واقع در ولایت هرات در شمال غربی كشور عملیاتی شده است.

در این برنامه دو راهکار برای توسعه صادرات زعفران افغانستان پیشنهاد شد؛ ایجاد و نهادینه كردن یك هویت مجزا برای زعفران افغانی كه نشان دهنده تولید آن در افغانستان باشد و تلاش برای مشهور کردن آن به عنوان یك محصول با كیفیت برای تمایز در بازار و اتصال مستقیم تولیدكنندگان افغانی به بازارهای جهانی. در این استراتژی باید تولیدكنندگان و به ویژه نمایندگان آنها در تماس مستقیم با خریداران خارجی قرار گیرند. دیگر همسایه ایران، کشور آذربایجان هم برای توسعه صنعت زعفران در سال های آینده برنامه هایی دارد و مقامات این کشور پیش بینی کرده اند در آینده نزدیک بازار 140میلیون دلاری برای کشت و کار و صادرات زعفران آذربایجان ایجاد کنند.

قیمت های جهانی

گفته می شود زعفران، گاهی از طلا هم گران قیمت تر است، و شاید به همین دلیل است که زعفران را طلای سرخ می نامند. براساس آخرین برآوردهای سال 2015، هر گرم زعفران حدود 65دلار قیمت دارد که نشان از افزایش قیمت جهانی این محصول است.

در سال 2011 قیمت جهانی زعفران در حدود 20یورو تخمین زده می شد. فروش فله ای زعفران فاقد درجه بندی 1100دلار برای هرکیلوگرم و برای خریداران عمده و در حجم های کمتر و خرده فروشی تا 10 برابر این مقدار خواهد بود. در کشورهای غربی، قیمت میانگین خرده فروشی زعفران 2هزار دلار در هر کیلوگرم است. هر نیم کیلوگرم زعفران بین 70 تا 200 هزار رشته پرچم را شامل می شود.