زباله‌های الکترونیکی، سرمایه‌ای برای تولید

سال‌هاست با افزایش دستگاه‌های الکترونیکی و البته افزایش مصرف‌گرایی مردم کشور‌های جهان سوم و در حال توسعه، مشکل بزرگی به نام زباله‌های الکترونیکی به وجود آمده است. براساس گزارش سازمان ملل بین 20 تا 50 میلیون‌تن زباله الکترونیکی در سال دفع شده و کشور آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده این زباله‌ها در جهان محسوب می‌شود. هم‌اکنون 70 درصد رایانه‌ها و موبایل‌های جهان در چین بازیافت می‌شود. زباله‌های الکترونیکی تنها 2 درصد از حجم کل زباله‌های جمع‌آوری شده را در کشورهای مختلف تشکیل می‌دهد و تنها 15 تا 20 درصد آنها در جهان بازیافت می‌شود. زباله‌هــای الکترونیکـی سال‌های مدیدی است که در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه راه‌حلی برای بازیافت آن ارائه شده و به صورت قانون درآمده است. فعالان محیط‌زیست نیز زباله‌های الکترونیکی را تهدیدی جدی برای نسل‌های آینده عنوان می‌کنند و معتقدند افزایش و رها شدن دستگاه‌های بی‌مصرف الکترونیکی در محیط‌زیست تاثیری مستقیم و غیر‌مستقیم بر سلامت انسان دارد. 

در رفع این بحران کشور‌های زیادی بر آمده‌اند و سعی دارند یا مدارات الکترونیکی از رده خارج شده را بازیافت کنند و دوباره به خط تولید برسانند یا آنها را به هر نحوی که شده از کشور و محیط‌زیست خود دور کنند اما متاسفانه در کشور ما تا به امروز نه قانون جامعی برای این معضل تدوین شده و نه نگاه جدی به بازیافت این زباله‌ها شده است. با اینکه کشورهای توسعه‌یافته و در راس آنان آمریکا بزرگ‌ترین تولید‌کننده این تجهیزات به شمار می‌روند، اغلب این دستگاه‌ها پس از مصرف به کشورهای جهان سوم ارسال می‌شود. بازیافت غیر‌اصولی زباله‌های الکترونیک در کشورهای جهان سوم به آلودگی‌های گسترده منجر شده است. طبق معاهده‌ای که سازمان ملل در سال ۱۹۸۹ برای کنترل روند صادرات زباله‌های خطرناک از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای فقیر اعلام کرد؛ هر کشوری می‌تواند به‌طور یک‌جانبه واردات این کالاها را ممنوع کند و کشورهای صادر‌کننده باید موافقت کشور وارد‌کننده را جلب کنند. هم‌اکنون ۷۰ درصد کامپیوترها و موبایل‌های جهان در چین بازیافت می‌شود. در سال ۲۰۰۸ وزرای ۱۷۰ کشور جهان در اندونزی گرد هم آمدند تا راه‌های بازیافت زباله‌های خطرناک را از جمله زباله‌های الکترونیک بررسی کنند.

دانیال افشارزاده کارشناس و فعال محیط‌زیست، درباره وضعیت زباله‌های الکترونیک در ایران به «فرصت امروز» گفت: در اکثر کشورهای پیشرفته جهان قوانین مختلفی درباره زباله‌های الکترونیک وضع شده و زباله‌ها به‌طور جدی جمع‌آوری می‌شود‌ اما تهران مقام اول را در تولید زباله‌های الکترونیکی در بین استان‌های کشور را دارد و حدود 2 میلیون تن زباله الکترونیک به طور سالیانه در این استان به‌وجود می‌آید که قوانین مدون و مشخصی برای جمع‌آوری ‌این زباله‌ها وجود ندارد. وی افزود: البته برخی شرکت‌ها و دانشگاه‌ها برای بازیافت دستگاه‌های الکترونیکی اقدامات خوبی انجام داده‌اند و توانستند فلزات گران بهای مدارات الکترونیکی را استخراج کنند اما حمایتی از آنها نشده است.

افشارزاده اظهار کرد: هنوز هیچ آماری از تولید این زباله‌ها در کشور وجود ندارد و حتی دقیقا مشخص نیست کدام نهاد مسئولیت این مواد سمی را بر عهده دارد. این فعال زیست محیطی درباره خطرهای زباله‌های بازیافت نشده الکترونیکی گفت: ‌زباله‌های الکترونیک حاوی عناصر سمی فراوانی مانند فلزات سنگین برای انسان است و سرنوشت آن در زباله از مهم‌ترین مسائل اکولوژی شهری است و در صورت ورود آن به محیط‌زیست پیامدهای نامطلوب زیادی برای مردم خواهد داشت. به‌عنوان مثال، اگر این‌گونه زباله‌ها مانند cd در سطل زباله و پسماندهای ‌تر قرار داده شود؛ با توجه به تبدیل زباله‌ها به کود کمپوست امکان ورود ذرات cd و عناصر سمی موجود در آن به فرآیند تولید کمپوست و سپس اراضی کشاورزی و غذا در یک چرخه کوتاه وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه دستگاه‌های الکترونیکی مصرف شده ثروت زیادی را در خود جمع کرده‌اند، گفت: با توجه به‌ اینکه هر کالای الکترونیک دارای ۳۲‌درصد پلاستیک، 7‌ درصد سرب، ۴۱‌‌ درصد‌ آلومینیوم، مقداری فلزات گرانبها مثل طلا و نقره و مقادیری فلزات سنگین و خطرناک مانند کادمیوم، جیوه و آرسنیک است، بازیافت اصولی آنها می‌‌تواند علاوه بر جلوگیری از خطرات زیست‌‌محیطی، صرفه اقتصادی خوبی را نیز شامل شود.

علیرضا نیک‌نام، متخصص تغذیه درباره تاثیرات زباله‌های الکترونیکی بر سلامت انسان به «فرصت امروز» گفت: با توجه به ‌اینکه بسیاری از قطعات دستگاه‌های الکترونیک «‌الکترومگنتیک‌» هستند اگر به‌صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند، با تشعشعاتی که از خود بروز می‌دهند سلامتی انسان‌ها را با خطر جدی روبه‌رو خواهند کرد. در این قطعات امواج به‌صورت عمود بر هم منتشر می‌شود، درست مانند کاری که دستگاه‌های مایکروویو انجام می‌دهند و مواد‌غذایی را از درون می‌پزند. البته مسئله زباله‌های خطرناک زیست‌محیطی تنها به پسماندهای الکترونیک محدود نمی‌شود.

وی درباره بیماری‌هایی که از زباله‌های الکترونیکی نشات می‌گیرند، اظهار کرد: زباله‌های الکترونیکی به‌طور مستـقیم، با تنفس و تماس بدنی موجب بروز انواع بیماری‌های پوستی، تنفسی و شنوایی می‌شوند. ایــن زبــاله‌ها به‌صورت غیرمستقیم هم، از طریق آلوده‌کردن هوا، آب‌های زیرزمینی و خاک، در بافت گیاهان و جانوران نیز رسوب کرده و وارد زنجیره غذایی می‌شوند که مشکلات و بیـماری‌هایی از جــمله اختلال در دستگاه تولید مثل، سیستم عــصبی و گردش خون، مسـمومیـت، بیـماری‌های ریـوی، گوارشی و کلیوی، پوکی استخوان و انواع سرطان‌ها از عوارض آن‌هاست. این استاد دانشگاه افزود: زباله‌های الکترونیکی هنــگامی که در طبیعت رها شوند، با ورود به زنجیره غذایی، وارد بدن شده و موجب اختلال درکارکرد آنزیم‌ها، تخریب گلبول‌های قرمز، ایجاد فشارخون و بیمــاری‌های کلیوی می‌شوند. به‌عنوان مثال، کادمیوم موجود در هر باتری گوشی تلفن همراه می‌تواند 600 مترمکعب آب را آلـوده کند و با سوزاندن زباله‌های الکترونیکی هم هیدروکربورهای هالوژنه‌ای که از سوختن این مواد در فضا منتشر می‌شود، در بافت ماهی و گوشت دام‌ها وارد شده و شدت رسوب آن به حدی است که حتی با محصولات لبنی و فرآورده‌های دامی وارد بدن شد و موجب مسمومیت و ایجاد سرطانمی‌شود.