روزگار سیاه باغ‌های پایتخت

اگر در سال‌هایی نه‌چندان دور، تهران به‌عنوان شهری در دامنه دماوند نمادی از تلفیق زندگی شهری و طبیعت بکر به حساب می‌آمد، این روزها در قامت شهری در آمده که نه‌تنها سبز نیست که حتی ریه‌ای برای تنفس نیز ندارد. رشد بی‌وقفه مهاجرت و انباشت جمعیت، نگاه سوداگرانه به بازار، مسکن، نیاز روزافزون شهرداری به افزایش درآمد برای مدیریت پروژه‌های شهری و البته نبود نظارتی دقیق بر اجرای دقیق قوانین تهران را تبدیل به شهری کرده که شاید زندگی در آن چندان ساده نباشد.

اگر تا چند سال قبل نگرانی و دغدغه اصلی افزایش ساخت‌و‌سازها در مناطقی از پایتخت بود که زیرساخت‌های لازم را ندارند و در هنگام اضطرار با مشکلات جدی مواجه خواهند شد، حالا نگرانی‌ها به نقاط دیگری جلب شده، نقاطی که مقابله نکردن با تخریب آنها می‌تواند برای تمام ساکنان تهران گران تمام شود. هرچند اشباع ساخت‌و‌ساز در منطقه 22 تهران این روزها به‌عنوان مهم‌ترین مثال از تحرکات غیر‌قانونی در پایتخت به حساب می‌آید اما اوضاع باغ‌های شمالی تهران نیز چندان خوش‌تر از فضای باز منطقه 22 نیست. باغ‌خواری و کوه‌خواری که سال‌ها پیش و در راه تصرف مناطق خوش آب‌‌وهوای تهران کلید خورد، این روزها به فازهای پایانی خود نزدیک می‌شود و در صورت نیندیشیدن راه‌حلی جدی قطعا تا نابودی تمام باغ‌های باقی مانده شهر نیز پیش خواهد رفت. 

در این بین هرچند تلاش شده با تصویب قوانین پیش‌گیرانه برخی از ساخت‌و‌ساز‌ها به خود شکلی رسمی بگیرند اما شاید صرف اجرای این قانون‌ها نیز خود مزید بر علت شده تا کار تخریب باغ‌های شهری بالا بگیرد. مصوبه برج باغ که قدمتی نسبتا طولانی دارد در همین راستا اجرایی شده است. براساس این قانون مالکان باغ‌های تهران تنها می‌توانند در 30 درصد مساحت زمین خود کار ساخت‌و‌ساز انجام دهند و مابقی باید به شکل قطعی فضای سبز بماند. در عمل اما دور زدن‌های قانون در نقاط مختلف و البته تجاوز محیط کارگاهی ساختمان به باغ، باعث شده در طول یک فرآیند ساخت‌و‌ساز بسیار بیشتر از 30 درصد باغ از بین برود و این فرآیند با توجه به سودآوری بسیار در باغ‌های مختلف نیز پیگیری شده است.

شهرداری، این بار مدافع‌ حفظ باغ‌ها

هرچند بسیاری از کارشناسان معتقدند شهرداری با توجه به نیازی که به فروش تراکم و تغییر کاربری داشته خود از مقصران اصلی تاراج باغ‌های پایتخت به حساب می‌آید اما مدیران این سازمان از منظری دیگر به این ماجرا می‌نگرند و حتی معتقدند شهرداری در برخی طرح‌ها به‌عنوان ناجی ورود کرده و از تخریب باغ‌های باقیمانده پایتخت جلوگیری کرده است. با گذشت چند ماه از انتشار خبر خرید چند باغ بزرگ در تهران از سوی شهرداری به منظور حفاظت از محیط‌زیست و تبدیل آنها به فضای سبز عمومی حالا بار دیگر خبر از خرید چند باغ جدید از سوی این سازمان به گوش می‌رسد. این بار پنج باغ مشهور پایتخت در فهرست خرید مدیران شهری قرار گرفته‌اند.

براساس صحبت‌های مجتبی یزدانی، شهردار منطقه یک شهرداری در حال برنامه‌ریزی برای تملک پنج باغ شمال تهران است. یزدانی گفته همان‌طور که شهرداری پیش از این نیز باغ‌هایی مانند باغ «امیر سلیمانی»، «خسروشاهی»، «نیایش»، «آصف»، «انجیری» و «ملک 1 و 2 وزیری» را برای تبدیل شدن به فضای سبز آماده کرده، با خرید باغ‌های جدید نیز بیش از 48 هزار متر مربع فضای سبز جدید به شهر اضافه خواهد کرد. هرچند شهرداری برنامه دقیق خود را برای این باغ‌ها اعلام نکرده اما از هم‌اکنون این نگرانی به وجود آمده که شهرداری در شرایطی که صنعت ساختمان در رکود به سر می‌برد و این امر بخش قابل توجهی از درآمدهای شهرداری کاهش داده، خرید این باغ‌ها به نوعی سرمایه‌گذاری میان‌مدتی باشد که در‌ آینده نتایج آن معلوم خواهد شد و شاید باز هم ساخت‌و‌سازی جدید در کار باشد.

عمل به قوانین بحران باغ‌ها را حل می‌کند

یک کارشناس عمران معتقد است، نگاه سوداگرانه به بازار مسکن در کلانشهری مانند تهران، حداقل‌های مورد نیاز برای زندگی مردم را از بین برده و اگر همین روند ادامه پیدا کند زندگی در پایتخت کاری دشوار خواهد بود.  احمدرضا سرحدی در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، با بیان اینکه باغ‌ها به‌عنوان ریه‌های تنفسی پایتخت باید حفظ شوند، تاکید کرد: موج‌های گسترده مهاجرت از شهرهای مختلف به پایتخت از یک‌سو و نیاز جدی به تامین مالی شهرداری از سوی دیگر باعث شده، در کنار فروش تراکم در نقاط مختلف شهری، باغ‌ها نیز در امان نمانند. این برای آینده شهر بسیار خطرناک است.

وی درباره طرح جدید شهرداری برای خرید باغ‌های تهران به منظور جلوگیری از تخریب آنها نیز گفت: ‌متاسفانه سابقه سال‌های گذشته نشان می‌دهد شهرداری در بعضی نقاط مجوز ساخت‌و‌ساز در باغ‌ها صادر کرده و نظارت دقیقی بر آنها نداشته است. این سابقه نه‌چندان مثبت این نگرانی را به وجود می‌آورد که مبادا در این مجموعه‌ها نیز مجوزهایی جدید برای برج‌سازی صادر شود. به گفته سرحدی مدیریت شهری تهران از لحاظ قوانینی که بر حفظ باغ‌ها نظارت می‌کنند هیچ کمبودی ندارد و مشکل از جایی شروع می‌شود که عمل به این قوانین فراموش می‌شوند. اگر بتوان این موضوع چاره‌ای اندیشید قطعا نیازی به اقدامات مستقیم در بازار نیست.

نگرانی از تخریب باغ‌ها و فضای سبز موجود در تهران باعث شده بخش قابل توجهی از پایتخت‌نشینان به دقت تحرکات موجود در این عرصه را رصد کنند و تغییراتی که در وضعیت باغ‌های شهر اتفاق افتاده آنها را نگران تداوم این وضع در آینده کرده است. در این بین هرچند شهرداری این بار از در دوستی با باغ‌ها بر آمده اما سابقه عملکرد سال‌های گذشته باعث شده این طرح مدیران شهری نیز چندان امیدوار‌کننده به نظر نرسد.