رقابت غول‌ها در آسمان ایران

فروپاشی تحریم‌های ظالمانه اقتصادی مربوط به پرونده هسته‌ای ایران بعد از توافق تاریخی كشورمان با اعضای 1+5 از همان ابتدا نوید چشم‌اندازی روشن در اقتصاد بود. از مدت‌ها پیش مقامات دولتی ایران و كارشناسان بین‌المللی پیش‌بینی می‌كردند كه حوزه نفت و گاز سود بیشتری را از فروپاشی تحریم‌ها ببرد، البته همینطور هم هست. هیچ گزارشی درباره آینده بازار نفت در دنیا منتشر نمی‌شود مگر اینكه به افزایش تولید روزانه نفت ایران اشاره شود. منابع مختلف افزایش تولید روزانه ایران را بین 200 تا 600 هزار بشكه اعلام می‌كنند. بازگشت پرقدرت ایران به بازار جهانی انرژی، بزرگ‌ترین پیامد دست اول لغو تحریم‌ها به نظر می‌رسید تا اینكه هیجان بزرگ‌تر، از یك بخش فرسوده‌تر و حیاتی‌تر خودش را بر فرق سر تیتر اخبار در سراسر دنیا كوبید: ناوگان هواپیمایی.

صنعت هوایی ایران سال‌ها پیش از اینكه تحریم‌های هسته‌ای وضع شوند در تحریم‌های مربوط به اتفاق‌های اوایل انقلاب اسلامی گرفتار بود اما حالا بزرگ‌ترین برنده توافق هسته‌ای است. تیم مذاكره‌كننده ایرانی به خوبی توانست این موضوع حیاتی را به مذاكرات گره بزند و حالا میوه توافق تاریخی، بیشتر در دهان بخش هوانوردی ایران مزه می‌كند. از همان مراحل اولیه مذاكرات خبرهایی درباره بخش هوانوردی مطرح بود اما هیچ‌كس فكرش را نمی‌كرد آن گلوله برف كوچك به این زودی به یك بهمن هیجان‌انگیز تبدیل شود. 

آقای عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی در حاشیه اجلاس هوانوردی ایران 2016 كه هفته گذشته در تهران برگزار شد با ابراز نظر كوتاه خود كه ایران می‌خواهد 114 فروند هواپیما از ایرباس بخرد و امیدوار است با شركت بویینگ مذاكره كند، یك نقطه عطف را در تاریخ صنعت هوانوردی ایران در نزدیك به چهار دهه گذشته ایجاد كرد. بلافاصله بعد از این اظهار نظر، سقف آرزوها در صنعت هوانوردی ایران از هواپیماهای كهنه روسی با سقف كوتاه به پروازهای بلندمدت با سوپرجمبوهای ایرباس تبدیل شد. آرزوهای بلند اما واقعی صنعت هوانوردی ایران، حالا دنیای هوانوردی را به جنب و جوش انداخته است و شركت‌های بزرگ در سراسر دنیا، مشتاقانه چشم به دهان مسئولان ایران هستند.

چرا باید هواپیما بخریم؟

این پرسش برای ناوگان هواپیمایی كشورمان، مثل پرسش «چرا باید هوا بكشیم» برای همه انسان‌هاست. ناوگان هواپیمایی كشورمان سال‌هاست كه از جریان اصلی صنعت هوانوردی دنیا به دور است و بیشتر از هرچیزی، باید به فكر زنده نگه‌داشتن خود باشد. آخوندی در همان كنفرانس خبری در حاشیه اجلاس هوانوردی ایران 2016 اعتراف كرده بود كه ایران 256 هواپیما دارد كه از میان آنها، 40 درصد عملا كارایی ندارند. همین دلیل خوبی برای خریدن است.

مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این باره می‌گوید: ‌«‌سن ناوگان کشور حدود 20 سال و 6 یا 7 ماه است. استاندارد سن ناوگان در کشورهای مختلف متفاوت است. کشورهای منطقه و برخی کشورهایی که در این زمینه پیش قدم هستند سن ناوگان‌شان بین 10 تا 12 سال است.»

به جز این، او به اهداف چشم‌انداز صنعت هوانوردی اشاره می‌كند و می‌گوید: «براساس پژوهشی که انجام شده ما تا سال 1404 نیاز به 581 فروند هواپیما در تایپ‌های مختلف داریم. به هر حال با توجه به تحریمی که به کشورمان اعمال شده باوجود پیشرفت قابل ملاحظه‌ای که بعد از پیروزی انقلاب در افزایش ناوگان داشتیم و ناوگان هواپیمایی کشور را از 25فروند به 257 فروند رساندیم، سن ناوگان‌مان بالاست. موضوع لغو تحریم‌ها و اجرای برجام کمک می‌كند که بتوانیم در راستای کاهش سن ناوگان و بهبود کیفیت ناوگان‌مان حرکت کنیم.»

چی بخریم؟

بزرگ‌ترین و در دسترس‌ترین گزینه، شركت معظم ایرباس است. همین حالا رئیس‌جمهور کشورمان در فرانسه است و گفته می‌شود یك لیست خرید بسیار بلند بالا با خودش به پاریس برده است. مقامات ایرانی تا حالا دو عدد بزرگ را در این باره مطرح كرده‌اند. اول گفته شد كه ایران 114 ایرباس می‌خرد اما بعد گفته شد لیست خرید ایران، 127 هواپیماست. اصغر فخریه‌كاشان، قائم مقام وزیر راه و شهرسازی حتی به رویترز گفته است كه قرارداد هشت‌ ای 380 سوپرجمبو بسته شده و قرار است این هواپیماها در سال 2019 به ایران تحویل داده شوند. او همچنین به رویترز گفته است كه ایران می‌خواهد 16 هواپیمای ایرباس 350 اس كه جدیدترین هواپیمای دوربرد اروپاست بخرد.

در لیست خریدی كه روحانی در پاریس روی میز خواهد گذاشت احتمالا نام 45 فروند مدل ‌ای 320 اس و همین‌طور 40 فروند مدل ای‌330 پهن‌پیكر هم نوشته شده است. مبلغ قرارداد این هواپیماها احتمالا 20 میلیارد دلار خواهد بود اما با توجه به اینكه لیست خرید ایران شامل هواپیماهای جدید و همین‌طور مدل‌هایی است كه خط تولید آنها بسته شده، تخفیف‌های استثنایی خواهد گرفت. 

ایران همچنین احتمالا به دنبال چندین فروند مدل‌ ای 340 دست دوم با عمر كم است كه بدون هیچ تاخیری می‌تواند از آنها در ناوگان هواپیمایی خود استفاده كند. اما این فقط لیست خرید ایران از ایرباس است. در همایش هوانوردی ایران، ‌وزیر راه تایید كرد كه مذاكراتی با بویینگ برای خرید هواپیماهای برد متوسط و كوتاه انجام شده است. یك مشكل بزرگ برای این شركت‌ها این است كه هنوز به خوبی با قوانین جدید مربوط به دوران پساتحریم آشنا نیستند و همین باعث دودلی آنهاست. این اما فقط مسئله زمان است و به نظر نمی‌رسد شركت‌ها به‌خاطر چنین نگرانی‌هایی از بازار ایران چشم‌پوشی كنند.

همین حالا شركت‌هایی مانند میتسوبیشی و بمباردیر كانادا هم گزینه‌های همكاری در صنعت هوانوردی ایران هستند. با توجه به اینكه ژاپن تحریم‌های یك‌جانبه‌اش را علیه ایران لغو كرده، شانس بیشتری برای مشاركت در تولید هواپیماهای میان‌برد و كوتاه‌برد دارد. بمباردیر هم حالا می‌تواند با امیدواری بیشتری تحولات بازار ایران را دنبال كند چون دولت كانادا دو شب پیش رسما اعلام كرد كه تحریم‌هایش را علیه ایران لغو كرده و زمان رسمی لغو تحریم‌ها را هم به زودی اعلام خواهد كرد.

آقای مقصودلو درباره اینكه چه هواپیماهایی مناسب ناوگان هواپیمایی ایران هستند به «فرصت امروز» می‌گوید: ‌«‌هواپیماهای ایرباس که ایران درصدد خرید آنها است، نو هستند. اما هنوز این بحث به توافق قطعی منجر نشده است. دراین سفرکه جناب آقای رئیس جمهور تشریف برده‌اند ان‌شاالله مذاکراتی هم انجام می‌شود که امیدواریم منجر به انعقاد قرارداد بشود و به هر حال هواپیمایی که از ایرباس و از کمپانی سازنده هواپیما خریداری می‌شود، هواپیمای نو خواهد بود، باوجود اینکه برخی رسانه‌ها مطرح کرده‌اند که هواپیما دست دوم خواهد بود. بازار ایران یک بازار بکر است. شرکت‌های سازنده هواپیما درصدد حضور در این بازار هستند و تلاش می‌کنند از یکدیگر سبقت بگیرند و رقابتی بین ایرباس و بویینگ در این زمینه وجود دارد. ضمن اینکه شرکت‌های دیگر سازنده هواپیما هم در این عرصه وارد شده‌اند و پیشنهاداتی داده‌اند مثل شرکت میتسوبیشی ژاپن، شرکت‌های چینی و روسی سازنده هواپیما، شرکت بمباردیر کانادا. ایرباس یکی از گزینه‌هاست، ما برای فواصل کوتاه فرودگاه‌ها هم نیاز به هواپیماهای کوچک‌تر 100 نفره و زیر 100 نفر داریم که شرکت ایرباس تولیدکننده این نوع هواپیماها نیست و قطعا ما در انتخاب این نوع هواپیماها باید از شرکت‌های هواپیمایی دیگر استفاده کنیم.» منابع ایران و غربی در تخمین‌های خود اعلام كرده‌اند، كشور 80 میلیون نفری ایران در یك دهه آینده، به 400 هواپیما نیاز دارد.

به كجا می‌رویم؟

نوسازی ناوگان هواپیمایی گام اول برای بازگرداندن صنعت هوانوردی ایران به جایگاه سابق خود در دنیاست. پیش از تحریم ناوگان هواپیمایی، ایران ایر شركت دولتی هواپیمایی ایران در منطقه بی‌رقیب بود و یكی از پنج ایرلاین برتر دنیا به شمار می‌رفت. در طول چند دهه افول صنعت هوانوردی ایران، شركت‌های نوظهوری مانند امیریتس (شركت هواپیمایی مستقر در امارات متحده عربی) و قطر ایرویز (شركت هواپیمایی مستقر در قطر) گوی رقابت را نه‌تنها از ایران كه از دیگر خطوط هوایی دنیا ربوده‌اند. 

برای اینكه شركت‌های ایرانی بتوانند با این ایرلاین‌های قدرتمند رقابت كنند، ‌نوسازی ناوگان گام اول است. در مرحله بعد، ایران نه‌تنها باید زیرساخت‌های مربوط به صنعت هواپیمایی را بهسازی كند و توسعه بدهد كه با مدیریت درست، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی را به رقیبی برای فرودگاه‌های دوحه و دوبی تبدیل سازد. پیش از اینكه ایران ایر جایگاهش را در خاورمیانه از دست بدهد و شركت‌هایی مانند امیریتس و دوحه از این خلأ استفاده كنند، تهران پایگاه پروازهایی بود كه از شرق به غرب و بالعكس سفر می‌كردند. كرویدر اروپا و آسیا كه از فراز ایران عبور می‌كرد، حالا كم‌ترافیك‌تر شده است اما در صورتی كه ایران بتواند ناوگان هوانوردی خود را تقویت و جذابیت‌هایش را برای ایرلاین‌های خارجی بیشتر كند، مسیر تاریخی اروپا به آسیا از فراز ایران زنده خواهد شد. 

تا همین‌جا ایرفرانس اعلام كرده كه دوباره پروازهای مستقیمش به تهران را از سر می‌گیرد و كی‌ال‌ام و بریتش ایرویز هم گفته‌اند ازسرگیری پروازهایشان را بررسی خواهند كرد. مهم‌تر از این‌ها اما احیای كریدور تاریخی آسیا-اروپا از فراز ایران است. بازگشت ایرلاین‌های بزرگ دنیا به فرودگاه‌های كشورمان، مسیرهای جدید پروازی را تعریف خواهد كرد و به پویایی صنعت هوانوردی ختم خواهد شد.

مقصودلو در این باره می‌گوید: ‌«‌ما در حال حاضر به نوعی کریدور پروازهای عبوری شرق به غرب، از خاور دور به سمت اروپا یا بالعکس هستیم. بیشتر هواپیماهایی که از غرب به شرق و خاور دور و بالعکس در حرکت هستند، از مسیر هوایی ایران عبور می‌کنند. این قابلیت را دوستان ما در شرکت فرودگاهی ایجاد کرده‌اند و با سرویس‌های راداری خوبی که ارائه می‌دهند، الان فضای مناسبی برای عبور پروازهای عبوری از فضای ایران وجود دارد. ما باید جایگاه واقعی‌مان را با تلاش و کوشش زیاد و آماده‌سازی بسترهای لازم، آموزش نیروی انسانی و حذف برخی از مقررات دست‌و پاگیر و هماهنگی و همکاری که همه دست‌اندکاران صنعت در این حوزه می‌توانند داشته باشند، پیدا کنیم.»