رتبه‌بندی ریسک عملیاتی 33 گروه اقتصادی در کشور

به گزارش روابط عمومی جشنواره ملی بهره‌وری به نقل از احسان جنتی‌فرد، دبیر اجرایی جشنواره بهره‌وری؛ مرکز پردازش اطلاعات استاریت وابسته به مرکز رتبه‌بندی اعتباری استاریت (www.irstarit.ir) با استفاده از بزرگ‌ترین پایگاه داده اطلاعات مالی و اقتصادی خود در کشور و به‌منظور انجام انواع پردازش‌های مالی و اقتصادی وضعیت صنایع مختلف در کشور را پایش می‌کند. در این پایگاه داده اطلاعات مالی و اقتصادی حدود 5هزار بنگاه اقتصادی در قالب 52 صنعت از سال 1382 تاکنون براساس صورت‌های مالی حسابرسی شده، موجود است. یکی از بررسی‌هایی که با استفاده از این اطلاعات ارزشمند می‌توان انجام داد رتبه‌بندی صنایع براساس ریسک عملیاتی آنها است. ریسک عملیاتی عبارت است از نوسان‌پذیری در سود به دلیل تغییرات فروش و ارتباط مستقیم با میزان استفاده از هزینه‌های ثابت عملیاتی در ساختار هزینه‌های شرکت دارد.

شاخص اندازه‌گیری ریسک عملیاتی، اهرم عملیاتی است. هر چقدر اهرم عملیاتی بالاتر باشد، ریسک عملیاتی بیشتر است. بنابراین به‌طور عمومی انتظار می‌رود در صنایع سرمایه بر ریسک عملیاتی بالا باشد.در شرایط رونق اقتصادی، صنایع با اهرم عملیاتی بالا، سود بیشتری می‌برند و در شرایط رکود اقتصادی زیان بیشتری می‌بینند. با ثابت بودن سایر عوامل، افزایش مقدار و مبلغ فروش در یک صنعت خاص، باعث کاهش اهرم و افزایش هزینه‌های متغیر باعث افزایش اهرم عملیاتی می‌شوند.اهرم عملیاتی عبارت است از درصد تغییرات سود عملیاتی، در مقابل درصد تغییرات فروش. در واقع اهرم عملیاتی درجه حساسیت سود قبل از بهره و مالیات را در مقابل تغییرات فروش اندازه‌گیری می‌کند.

در این اهرم، فروش متغیر مستقل و سود عملیاتی متغیر وابسته است.عامل ایجاد‌کننده اهرم عملیاتی هزینه‌های عملیاتی است. افزایش هزینه‌های ثابت عملیاتی مانند اهرم در فیزیک باعث تشدید حساسیت سود عملیاتی در مقابل تغییرات فروش می‌شود. بنابراین اهرم عملیاتی بر تجزیه و تحلیل تصمیماتی که فقط بار عملیاتی دارند، تاکید می‌کند و منحصرا به سمت راست ترازنامه یا قسمت عملیاتی صورت سود و زیان (از فروش تا سود عملیاتی) می‌پردازد. در مرکز پردازش اطلاعات استاریت به منظور انجام این بررسی پس از برگزیدن 33 گروه اقتصادی از مجموعه گروه‌هایی که اطلاعات آنها در پایگاه داده است، میانگین پارامترهای مورد نیاز جهت اندازه‌گیری اهرم عملیاتی هر صنعت مورد استفاده قرار گرفته است. به این ترتیب برای یک‌سال مورد بررسی مقدار این شاخص برای هر صنعت به دست آمده است.

در گام بعد، به همین ترتیب مقدار این شاخص برای سال‌های 90، 91 و 92 محاسبه شد و به جهت اینکه مقدار دقیق‌تری برای هر صنعت به‌عنوان مقدار اهرم عملیاتی اعلام شود و به‌منظور کاهش اثر تغییرات ناگهانی که ممکن است به دلایل متعدد در هر صنعت اتفاق افتاده باشد، میانگین سه سال مورد بررسی به‌عنوان مقدار نهایی اهرم عملیاتی برای هر صنعت درنظر گرفته شده است. به این ترتیب رتبه‌بندی 33 گروه اقتصادی مورد بررسی از نظر ریسک عملیاتی طی سه سال اخیر به‌صورت جدول 1 است. بنابراین ریسک اندازه‌گیری شده در این صنایع نشان‌دهنده تصمیمات مدیران این صنایع در تعیین میزان سرمایه‌گذاری لازم جهت انجام فعالیت‌های عملیاتی شرکت‌های فعال در این صنایع است.

براساس آنچه که در جدول بالا آمده و در تعاریف نیز عنوان شد، در شرایط رکود اقتصادی صنایعی که دارای ریسک عملیاتی بالاتری باشند، زیان بیشتری می‌بینند و به‌صورت عمومی مشاهده می‌شود پر ریسک‌ترین صنایع کشور، صنایعی هستند که در جدول در رده‌های بالا قرار گرفته‌اند و طی سال‌های اخیر آسیب‌های زیادی نیز از شرایط رکود اقتصادی دیده‌اند. اکثر صنایعی که در رتبه‌های بالا از نظر ریسک قرار گرفته‌اند سرمایه‌بر محسوب می‌شوند و صنایع سرمایه‌بر که رتبه‌های پایینی نیز دارند عمدتا از سرمایه‌های خود مدت زمان زیادی است که بهره‌برداری می‌کنند و معمولا در این صنایع طی سال‌های اخیر نوسازی‌های بزرگ در دارایی‌های ثابت خود نظیر به‌روز‌رسانی تکنولوژی و استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات جدید کمتر اتفاق افتاده است.

نکته دیگری که در این رتبه‌بندی قابل توجه است و قابل پیش‌بینی هم بود، پایین بودن رتبه ریسک عملیاتی صنایع خدماتی در کشور است. در این صنایع به دلیل اینکه عمدتا ارزش افزوده ایجاد شده مبتنی بر عملکرد سرمایه‌های انسانی است، لذا در مقایسه با صنایع سرمایه‌بر دارای هزینه‌های ثابت عملیاتی کمتری هستند و انتظار می‌رود که رتبه ریسک عملیاتی آنها نیز پایین‌تر باشد. در ارتباط با صنایعی که مقدار اهرم عملیاتی منفی دارند، براساس اطلاعات مالی آنها به دلیل تغییرات برخی از هزینه‌های عملیاتی در طی سال‌های مورد بررسی که چندان با میزان فروش مرتبط نبوده، مقدار اهرم آنها منفی شده است، اما در هر حال مقدار مطلق این شاخص نمایانگر میزان ریسک عملیاتی این گروه‌های اقتصادی می‌تواند باشد.