راه دراز صنعت پتروشیمی در استفاده از ظرفیت کنسرسیوم

خصوصی‌سازی صنعت پتروشیمی در ایران با وجود صرفه اقتصادی از موفقیت چندانی برخوردار نبوده و پتروشیمی‌های کلیدی همچنان در دست دولت است و بخش خصوصی به دلیل نبود توان مالی کافی در خرید سهام با مشکل مواجه است، این بخش در تشکیل کنسرسیوم پتروشیمی نیز به دلیل ضعف در قوانین و عدم حمایت بانک‌ها توفیقی نداشته است. عباس شعری‌مقدم، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی در آخرین اظهارنظر خود درباره طرح واگذاری پتروشیمی دماوند به بخش خصوصی، از ناکام ماندن طرح واگذاری این پتروشیمی خبر داده و اعلام کرده است: براساس پیشنهاد سازمان خصوصی‌سازی، امکان واگذاری این مجتمع به کنسرسیوم‌ها فراهم شده است تا این پتروشیمی واگذار شود.

با این وجود بخش خصوصی هنوز موفق نشده است تا این پتروشیمی‌ها را صاحب شود. متاسفانه در حوزه پتروشیمی این بخش عملکرد قابل قبولی نداشته که ریشه آن نبود سرمایه‌گذاری کلان است ازاین‌رو این صنعت سهم خصولتی‌ها شده است. دولت خود پیشنهاد‌دهنده ایجاد کنسرسیوم در این صنعت برای سرمایه‌گذاران است اما سوال اینجاست که چرا بخش خصوصی در این حوزه به این مسئله توجه نمی‌کند؟

موفقیت شرکت‌های خارجی در تشکیل کنسرسیوم

مجتبی خسروتاج، عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادر‌کنندگان نفت، پتروشیمی و گاز و از فعالان بخش خصوصی در این باره به «فرصت امروز» می‌گوید: «در ایران روحیه جمعی وجود ندارد و افراد به‌صورت انفرادی به فعالیت می‌پردازند، روحیه تاریخی ایرانی‌ها در عدم مشارکت گروهی موجب شده است تا تجربیات موفقی از فعالیت‌های مشارکتی و کنسرسیومی در صنعت دیده نشود، رفع این مسئله تنها با فرهنگ‌سازی از دوران آموزش ابتدایی امکان‌پذیر است.» 

وی با اشاره به اینکه عدم تشکیل کنسرسیوم در صنعت پتروشیمی نیز ریشه در این موارد دارد، می‌افزاید: «اگر قرار است پروژه‌ای در قالب کنسرسیوم تعریف و شفاف‌سازی شود باید صاحب طرح، اطلاعات شفافی از روند کار، نحوه و میزان سوددهی، میزان بازگشت سرمایه، نحوه فعالیت، بازارهای هدف و غیره را مطرح کند. آنچه مسلم است اطلاع‌رسانی درستی از وضعیت طرح‌های کنسرسیومی پتروشیمی در کشور صورت نگرفته است زیرا سرمایه‌گذارانی هستند که توان حضور در این پروژه‌ها را دارند.»

اینکه طبع حرکت بخش خصوصی در صنعتی سودآور بودن طرح است امری غیر‌قابل انکار است، بدون شک اگر برای سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی تعریف و اثبات نشود، به موضوع ورود نمی‌کند. آنچه مسلم است براساس گفته‌های خسروتاج می‌توان تاکید کرد که بخش خصوصی با وجود شرایط برای ایجاد کنسرسیوم به دلیل نداشتن اطلاعات درست تمایلی برای حضور در کنسرسیوم ندارد. بخش خصوصی فعال در دنیا در ایجاد کنسرسیوم موفق بوده است و توانسته از ظرفیت‌های این بنگاه اقتصادی برای کسب پروژه‌های کلان اقتصادی به‌خصوص نفت و فرآورده‌های آن استفاده کند.

بخش خصوصی داخلی موفق در تشکیل کنسرسیوم خارجی

بخش خصوصی ایرانی در تشکیل کنسرسیوم خارجی تاحدودی موفق عمل کرده‌اند نمونه بارز ساخت پالایشگاه اندونزی، معاملات نفت و فرآورده‌های نفتی و سوآپ، حمل‌و‌نقل دریایی و مخازن گازی و توزیع سلیندرها است اما همین بخش خصوصی در داخل کشور توفیق قابل توجهی کسب نکرده است. خسروتاج با تاکید بر اینکه دولت در تشکیل کنسرسیوم صنعت پتروشیمی مانع ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: «اگر طرح درست تعریف شود و قابلیت اقتصادی داشته باشد بدون شک گیرا خواهد بود و علاقه‌مندانی نیز خواهد داشت. حلقه مفقوده در این میان نبود جذابیت برای سرمایه‌گذار داخلی در صنعت پتروشیمی است که باید این موارد شناسایی و رفع شود. سرمایه‌گذاران خارجی با وجود تحریم‌ها برای سرمایه‌گذاری در این صنعت علاقه‌مند هستند و همواره با تشکیل کنسرسیوم به دنبال گرفتن طرح‌های ایرانی هستند. معتقدم در صورت لغو تحریم‌ها این وضعیت بهتر خواهد شد.» اگر کنسرسیوم از حمایت مالی چند بانک برخوردار باشد ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری تقسیم می‌شود و کاهش می‌یابد. حال سوال اینجاست آیا نبود حمایت‌های نظام بانکی در عدم تشکیل کنسرسیوم موثر است.

کنسرسیوم داشتن دانش است نه پول کلان

حسن خسروجردی از فعالان بخش خصوصی که در حوزه نفت، پتروشیمی و گاز در حوزه بین‌المللی فعال است به این سوال «فرصت امروز» این‌گونه پاسخ می‌دهد: «کنسرسیوم در ایران یعنی پول نقد به‌صورت کلان. در حالی که کنسرسیوم در خارج از ایران و در حوزه بین‌المللی یعنی داشتن دانش، تجربه و افراد توانمند. فرد متخصص می‌داند که چگونه با سرمایه اندک فعالیت خود را آغاز کند اما در ایران ملاک اولیه این است که چقدر پول برای تشکیل کنسرسیوم موجود است.» وی معتقد است بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی علاقه‌مند است و تمایل دارد در این حوزه سرمایه‌گذاری کند، سرمایه آن نیز وجود دارد و حتی می‌تواند با تشکیل کنسرسیوم پروژه‌های کلان را صاحب شود اما نگاه اشتباه به مقوله میزان دارایی از سویی و عدم حمایت بانک‌ها از این صنعت موجب شده تا توفیقی دراین بخش حاصل نشود.

گفته‌های این فعال بخش خصوصی که تجربه تشکیل کنسرسیوم خارجی در پالایشگاه اندونزی با حداقل سرمایه را دارد در کنار اظهارنظر خسروتاج دیگر فعال بخش خصوصی در این حوزه که به ضعف قوانین در کشور در حوزه مشارکتی و کنسرسیوم تاکید دارد، موید این نکته است که اساس تشکیل کنسرسیوم در صنعت پتروشیمی منطقی نبوده است البته این خاص این صنعت نیست.

شرکت‌های فردی موفق‌تر از شرکت‌های گروهی

موضوع مشارکت و تشکیل کنسرسیوم در کشور ما به دو دهه گذشته باز می‌گردد. قوانین موجود و مسائل حقوقی برای این موارد جایگاه خاصی تعریف نکرده است به‌طوری‌که در بسیاری از این موارد تشکیل کنسرسیوم‌ها به اختلاف و نزاع طرفین موجود ختم می‌شود. خسروتاج با تایید این مطلب با اشاره به اینکه شرکت‌های فردی در فرهنگ ایرانی از شرکت‌های جمعی موفق‌ترند، می‌افزاید: «قوانین کشور در این بحث نیازمند بازنگری است. اگر می‌خواهیم پتروشیمی دماوند یا هر پتروشیمی دیگر براساس اصل 44 به بخش خصوصی واگذار شود باید ضمن بازنگری در قوانین، صفات خودخواه بودن را به روحیه جمعی تغییر دهیم تا اقتصادمان شکوفا شود.»