دولت میدان را برای بخش خصوصی خالی می‌کند

سفر به ایران برای درمان تازه نیست و جدی شدن بحث گردشگری سلامت در سال‌های اخیر شاید تجربه مثبت مسافران سلامت به ایران باشد که به بار نشسته است. تجربه‌ای که موجب شد همسایگان دور و نزدیک و هموطنانی که در طول سال به ایران سفر می‌کنند، سفرشان را با برخی امورات درمانی خود هماهنگ کنند. اگر چه هزینه مناسب یا پایین درمان در ایران برای خارجی‌ها، شاید یکی از دلایل اصلی سفر درمانی آنها عنوان شود اما درمان چیزی نیست که بتوان فقط به هزینه اندکش نگاه کرد به‌خصوص که آمار سفر به ایران برای درمان قابل تامل است.

کم نیستند همسایگان افغان، عراقی، سوری و دورتر اروپایی که ترجیح می‌دهند در ایران نیازهای درمانی خود را مرتفع کنند. این ظرفیت اگر چه دیر شناسایی شد اما امروز به یک مسئله جدی در برنامه‌ریزی‌های گردشگری و سلامت در کشور تبدیل شده است. اما به نظر می‌رسد، گردشگری با ورود به این حوزه کم‌کم به جاهای باریک می‌رسد جایی که سلامت، درمان و مسئولیت‌ها بیشتر می‌شود و برنامه‌ریزی برای یکپارچه کردن این سفر که مسافرانش ممکن است برای به صرفه شدن آن، تفریح، خرید، زیارت، گردش، سلامت و درمان را یک کاسه کنند، سوال برانگیز می‌شود. اینکه متولی آن کیست و سازمان‌های مرتبط و درگیر هر کدام چه سهمی دارند و امروز که تازه گردشگری باوجود زیرساخت‌ها و شاید تنها با تکیه بر تغییر دیپلماسی خارجی تکانی خورده و در حال جای دادن خود در بدنه اقتصادی کشور است، آمدن سلامت در پی آن به‌عنوان یک مسئله پرمسئولیت، چه چالش‌هایی به همراه می‌آورد. 

گردشگری سلامت و اقتصاد مقاومتی

گردشگری سلامت در دولت یازدهم به طور جدی بین وزارت بهداشت و درمان و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مطرح شده و هر دو دستگاه به تعریف وظایف مشخصی اقدام کردند. رییس اداره گردشگری سلامت در وزارت بهداشت که معتقد است گردشگری سلامت فرصتی برای تحقق اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به نفت است، در معرفی برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های این وزارتخانه برای گردشگران سلامت به «فرصت امروز» می‌گوید: مهم‌ترین مسئله‌ای که ما در راس همه مسائل به آن توجه داریم این است که خدمات به گردشگران سلامت نباید خدمات ما را به مردم تحت تاثیر قرار دهد به همین دلیل هم مشخص کرده‌ایم که خدمات گردشگری سلامت را بخش خصوصی ارائه می‌دهد و  هر کجا که ظرفیت بخش دولتی اجازه داد از این بخش هم کمک می‌گیریم. 

جلال نائلی، سیاست وزارتخانه متبوعش را در این حوزه، حمایت و پشتیبانی از بخش خصوصی عنوان کرده و در تعریف گردشگری سلامت می‌گوید: ما در حال حاضر گردشگری درمانی ارائه می‌دهیم که تنها یک قسمت از گردشگری سلامت است. گردشگری سلامت در واقع ارائه خدمات سلامت در خارج از محل اقامت است که به گردشگری تندرستی، درمانی و طبیعت درمانی تقسیم می‌شود. 

به گفته رییس اداره گردشگری سلامت در وزارت بهداشت، درصد کمی از گردشگرانی که به قصد درمان به کشور وارد می‌شوند از کانال‌های رسمی وارد می‌شوند. این مقام مسئول در این مورد توضیح می‌دهد: گردشگری سلامت سه راس دارد؛ ‌دهنده خدمات، گیرنده خدمات و تسهیل‌کنندگان که باید خدمات درمانی را بشناسند و توانایی بازاریابی داشته باشند. آنها باید بتوانند برای بیمارانی که در کشورشان امکان خدمات درمانی متناسب با بیماری وجود ندارد و به دنبال درمان در خارج از کشورش است بازاریابی کرده و آنها را هدایت کنند. وی ادامه می‌دهد: علاوه بر دفاتر خدمات گردشگری دارای مجوز بند (ب)، شرکت‌های گردشگری تخصصی سلامت هم تاسیس شده است که به طور حرفه‌ای در این زمینه گردشگر پذیرش می‌کنند. 

براساس گفته‌های این مقام مسئول، آیین نامه‌هایی برای ساماندهی پذیرش گردشگر در این مراکز خدماتی تدوین شده است. وی ارائه گواهینامه تخصصی بعد از گذراندن دوره آموزشی حرفه‌ای در حوزه سلامت را یکی از مجوزهای لازم برای فعالیت این شرکت‌ها در گردشگری سلامت عنوان می‌کند.  نائلی می‌افزاید: برنامه ما در خصوص آژانس‌ها، تدوین شده و در شرف ابلاغ است و برای شرکت‌ها هم درحال انجام است. 

دولت و ساماندهی دلالان 

برخی گردشگران نیازمند خدمات درمانی از طریق دلالان و غیر‌متخصصان به کشور وارد می‌شوند که موضوع بحث وزارت بهداشت نیز هستند و این وزارتخانه برای آنها هم برنامه دارد. جلال نائلی دراین‌باره توضیح می‌دهد: ما می‌خواهیم آنها را هم ساماندهی کنیم که برای اشتغال آنها مشکلی پیش نیاید، ولی تحت نظارت و کنترل وزارت بهداشت و مراجع ذی‌صلاح قرار بگیرند و با برنامه استاندارد کار کنند. 

ارائه دهنده خدمات درمانی آخرین راس مثلث گردشگری سلامت است که وزارت بهداشت در این خصوص استاندارد‌سازی و شناسایی ظرفیت‌های مراکز خدمات درمانی را در پیش گرفته است. رییس اداره گردشگری سلامت در این‌باره می‌گوید: ما در حال تدوین آیین نامه و استاندارد‌سازی هستیم و مراکزی که توانایی لازم را برای ارائه به گردشگران دارند معرفی می‌کنیم. آنها تاییدیه ما را خواهند داشت. 

به گفته جلال نائلی، ایران در زمینه سلول‌های بنیادی و نازایی در دنیا حرفی برای گفتن دارد و در منطقه در برخی جراحی‌های پیشرفته و جراحی مغز، ترمیمی، زیبایی، خدماتی باکیفیت بالا ارائه می‌کند. اما سر دیگر ماجرا به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری می‌رسد. جایی که در معاونت گردشگری آن شورایی به نام شورای راهبری گردشگری سلامت تشکیل شده که معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، معاونت درمان وزارت بهداشت، معاونت کنسولی وزارت امورخارجه و رییس سازمان نظام پزشکی در آن برای گردشگری سلامت تصمیم می‌گیرند. 

دبیر این شورا در معرفی و سیاست‌گذاری و برنامه‌های آن به «فرصت امروز» می‌گوید: وظیفه این شورا سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت بر کلیه فعالیت‌های مرتبط با گردشگری سلامت و بستر‌سازی برای توسعه و ارتقای خدمات گردشگری سلامت است. به گفته محمدپناهی، شورا تا به حال چهار جلسه تخصصی و 20 جلسه کارشناسی داشته و سه نشست منطقه‌ای را نیز برگزار کرده است. وی می‌افزاید: رویکرد شورای هر منطقه متشکل از چند استان و با محوریت یک استان هم مرز با کشور هدف است تا بتوانند با هماهنگی یکدیگر به گردشگران خدمات دهند. 

برگزاری دوره‌ تخصصی برای دفاتر خدماتی

پناهی ساماندهی دفاتر خدمات گردشگری که گردشگران را پذیرش می‌کنند از مهم‌ترین مسئله‌های گردشگری سلامت عنوان می‌کند و می‌گوید: ما یک شیوه‌نامه تهیه کردیم که بعد از چندین جلسه کارشناسی و دو جلسه شورا این شیوه‌نامه تدوین شد و ما مطابق با این شیوه‌نامه یک گواهینامه حرفه‌ای را به آژانس‌های خدماتی دارای مجوز بند (ب) می‌دهیم. 

به گفته این مقام مسئول، در سازمان میراث فرهنگی شورا در قالب سه کارگروه آموزش، بهداشت و درمان با مسئولیت وزارت بهداشت، کارگروه تندرستی و بازاریابی و اطلاع‌رسانی با مسئولیت سازمان میراث فرهنگی و کارگروه سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها زیر نظر نظام پزشکی فعالیت می‌کند و به‌زودی گزارش این کارگروه‌ها اطلاع‌رسانی خواهد شد. همچنین بیش از 30 دستگاه مانند پایانه‌ها، نیروی انتظامی، مرزبانی، بیمه، گمرکات، استانداری‌ها، نظام پزشکی، وزارت کشور و... مشارکت دارند. 

چشم‌اندازی که در آینده برای آمار ورود گردشگران به کشور پیش‌بینی شده است 20 میلیون نفر در سال است. با توجه به جایگاهی که نظام سلامت کشور در منطقه دارد، عملکرد وزارت بهداشت و سازمان میراث فرهنگی و دیگر دستگاه‌های دارای مسئولیت در بحث گردشگری سلامت نشان خواهد داد که چه درصدی از آمار گردشگران ورودی را به خود اختصاص خواهند داد. وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت در کشور و سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی حقوق گردشگران مسئولیت‌های خطیری را در این حوزه برعهده خواهند داشت و می‌طلبد که در اجرا نظارتی دقیق اعمال کنند.