دولت برای توسعه صادرات به افغانستان، نقشه راه بدهد

افغانستان در فهرست صادراتی ایران امسال به‌عنوان پنجمین کشور شناخته شده است. در سال گذشته معاون اول دولت بر افغانستان و عراق به‌عنوان بازارهای مهم برای ایران تأکید بسیار داشت و در اغلب نشست‌ها و همایش‌ها، به فعالان بخش‌خصوصی و دولتی‌ها، داشتن برنامه‌ریزی‌های بلند‌مدت برای صادرات به این دو کشور را توصیه کرده بود. بیشترین نشست‌ها و رفت‌و‌آمدهای تجاری در یک سال گذشته به این دو کشور اختصاص دارد. هرچند که هموطنان مرزنشین‌مان سابقه طولانی در تجارت محلی با این دو همسایه دارند اما دولت فعلی که صادرات را مهم‌ترین اولویت معرفی کرده است، حالا می‌خواهد این تجارت را ساماندهی کرده تا شاید از رقبایش در بازار بکرهمسایه‌ها عقب نماند.

مسئله‌ای که دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق به آن اشاره کرده و معتقد است ایران برای به دست گرفتن این بازار هنوز از تمام توانش استفاده نکرده است. مظفر علیخانی با بیان اینکه واردات افغانستان در حال حاضرکمتر از 10 میلیارد دلار است، صادرات ایران به این کشور را در سال گذشته 2/3 میلیارد دلار عنوان کرده و به «فرصت امروز» می‌گوید: البته افغان‌ها با احتساب آمار پیله‌وری آن را 3 میلیارد دلار اعلام کرده‌اند، اگرچه این رقم راضی‌کننده نیست اما با مشکلاتی مانند تحریم‌ها و نبود حمایت‌های کافی از سوی دولت، شاید برای ما بد نباشد. به گفته این فعال اقتصادی، ترکیه، چین، هند و پاکستان در بازار افغانستان حضور پر رنگی دارند.

علیخانی با اشاره به خدمات فنی مهندسی که می‌تواند بیشترین سهم صادراتی را به این کشور داشته باشد، ادامه می‌دهد: ترکیه رقیب جدی برای صادرات خدمات فنی مهندسی به این کشور است و توانسته پروژه‌های مهمی را در دست بگیرد. دبیرکل اتاق مشترک ایران- افغانستان حمایت مستقیم دولت ترکیه از بخش‌خصوصی‌اش و همین‌طور دیپلماسی دو دولت را عامل حضور پر قدرت ترک‌ها در این کشور عنوان کرده و می‌افزاید: ترکیه با سرمایه زیادی که دولت پشتش است در مناقصه‌ها شرکت می‌کند و با در دست گرفتن پروژه‌های بزرگ آن را بین شرکت‌های کوچک‌تر توزیع کرده و به این ترتیب شرکت‌های متعددی از این کشور پای‌شان در افغانستان محکم می‌شود. وی نبود تحریم‌ها در کشورهای رقیب را از دیگر عوامل موفقیت آنها در بازار افغانستان می‌داند.

100 تفاهم‌نامه، سند و توافق‌نامه، بیشتر روی کاغذ

مظفر علیخانی نیاز افغانستان را در همه کالاها عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: اینکه دولت بازار افغانستان را بسیار مهم و از اولویت‌هایش می‌داند اما برنامه و نقشه راهی برای آن ندارد چشم‌انداز خوبی ندارد چرا که این حرف دولت یعنی بازار این کشور برایش حیاتی و استراتژیک است. علیخانی ادامه می‌دهد: دولت باید حمایت معناداری از صادرکنندگان به این کشور داشته باشد. وقتی یکی، دو کشور را مهم‌ترین هدف صادراتی معرفی می‌کنید باید مشوق‌ها و حمایت‌هایی هم برایش تعریف کنید وگرنه تعیین این هدف بی‌معناست. علیخانی معتقد است باید کار گروه‌هایی تشکیل شود و صادرات به این کشور آسیب‌شناسی و همین‌طور راه‌های رشد صادرات آن ترسیم شود. وی ادامه می‌دهد: تا به حال بیش از 100 تفاهم‌نامه، سند و موافقت‌نامه با این کشور به امضا رسیده که بسیاری از آنها روی کاغذ مانده است، درحالی‌که باید اجرایی نشدن آنها بررسی شود. علیخانی معتقد است بازار افغانستان و عراق برای بسیاری از کشورها بازار خوبی است و اگر ایران برنامه‌ریزی هدفمندی نداشته باشد، نمی‌تواند به‌عنوان اولویت‌های صادراتی به آنها امیدوار باشد.

عدم همکاری افغانستان در بهبود زیرساخت‌های مرزی

ایران چهار گمرک رسمی در مرز با افغانستان دارد که از این طریق صادرات با این کشور انجام می‌شود. مرزهای دوغارون، میلک، گمشاد و بیرجند، این چهار گمرک هستند که در برخی بازارچه‌های مرزی هم فعال هستند. بیشترین حجم صادرات از طریق دوغارون انجام می‌شود که در همسایگی با هرات است و امکانات نسبتا مناسبی هم در آن به راه است، در هرات نیز افغان‌ها این گمرک را ساماندهی کرده‌اند. عضو اتاق زاهدان مرزهای میلک و گمشاد را در استان سیستان و بلوچستان گمرکات پررونقی نمی‌داند. محمد زارعی به «فرصت امروز» می‌گوید: کشور ما در مبادی مرزی برای بهبود امکانات کارهای کرده است اما افغان‌ها مایل به بهبود این گمرکات نیستند و این مشکلاتی رابرای حمل‌و‌نقل به‌طور مثال در مرز میلک پیش آورده است. به گفته این فعال بازرگانی، به دلیل وجود یک پل کم عرض دو طرفه، کامیون‌ها در این مرز برای عبور ساعات طولانی منتظر می‌مانند. وی ادامه می‌دهد: سال‌هاست قول داده‌اند که پل دیگری ساخته شود اما هنوز خبری نیست، به نظر من در این مورد دولت ایران بهتر است برای بهبود زیرساخت‌ها به‌تنهایی اقدام کند چون افغان‌ها زیربار نمی‌روند. ما همین تجربه را هم با پاکستانی‌ها داریم.

این صادر‌کننده به افغانستان می‌افزاید: هم ما به سرمایه‌گذاری در بازار افغانستان نیاز داریم و هم آنها به ما محتاج هستند. بنابراین در کارهای مرزی دولت تا آنجا که می‌تواند باید تلاشش را بکند، چون افغانستان شرایط خاصی دارد و بی‌ثبات است. من فکر می‌کنم دولت ایران به‌تنهایی باید این کار را انجام دهد. الان درمیان چهار گمرک رسمی بعد از دوغارون، میلک دومین مرز صادراتی به این کشور است. به گفته زارعی، ساعت‌ها ماندن در مرز انگیزه و توجیه اقتصادی را از صادرکنندگان سلب می‌کند.

بهبود زیرساخت‌ها در دوغارون و رشد 30 درصدی

رییس اتاق بیرجند نیز مانند دو فعال اقتصادی دیگر حمایت دولت را در صادرات به این کشور ضروری می‌داند. محسن احتشام با بیان اینکه صادرات از مرز دوغارون در دو ماهه گذشته نسبت به مدت زمان مشابه 30 درصد رشد داشته، آن را یک توفیق دانسته و به «فرصت‌امروز» می‌گوید: فرصت بالقوه‌ای در افغانستان برای ما وجود دارد، اما هنوز آن‌طور که باید نتوانستیم به‌عنوان همسایه این کشور سهم قابل توجهی در بازارش داشته باشیم. وی با بیان اینکه ایران در سوخت یک مزیت محسوب می‌شود و بی‌رقیب است، در کالاهای دیگر ترکیه را رقیب جدی دانسته و می‌افزاید: استان‌های مرزی در واقع مزیت محسوب می‌شوند و برای رشد صادرات مولفه‌های مهمی هستند و به نظر من دولت باید برنامه‌های جدی برای مرزها داشته باشد. وی رشد صادرات در گمرک دوغارون را نتیجه بهبود زیرساخت‌ها و امکانات در این مرز می‌داند. 

به گزارش «فرصت امروز» و طبق اعلام گمرک ایران، در سال 93 صادرات به افغانستان با کاهش 1/7 درصدی از نظر ارزش و کاهش 5/6 درصدی از نظر وزن مواجه شده است. طی سال گذشته 3 میلیون و 181 هزار تن کالا به ارزش 2 میلیارد و 388 میلیون دلار و ارزش ریالی 6 هزار و 327 میلیارد تومان به افغانستان صادرات کرده‌ایم. سهم وزنی صادرات به افغانستان از کل صادرات ایران، 4 درصد و سهم ارزشی آن 68/6درصد برآورد شده است.