خورشید امپراتوری‌های نفتی در حال افول است؟!

این نخستین بار نیست که قیمت نفت در حال طی‌کردن مسیر سراشیبی و افت بها است، اما این بار کاهش‌های پیاپی قیمت نفت در بازارهای جهانی، بسیار طولانی‌مدت و با ارقامی تکان‌دهنده است. مایکل وبر، معاون مؤسسه انرژی دانشگاه تگزاس آمریکا معتقد است این نزول قیمت برای برخی جوامع اروپایی و غربی، یادآور افول انرژی در طول سال‌های پایانی دهه هفتاد و سال‌های ابتدایی دهه هشتاد میلادی است. با این تفاوت که در آن دوره، بحث انرژی‌های تجدید‌پذیر و پاک، تنها در حد تئوریک مطرح بود و فراگیری و اقبال این روزها را نداشت.

به نظر می‌رسد کشورهایی که اولویت‌بندی مشخصی برای تأمین هزینه‌ها و مدیریت درآمدهای خود دارند، تحت تأثیر بحران‌های نفتی خسارت‌های کمتری را جبران می‌کنند و حتی در سایه کاهش وابستگی به صادرات یا واردات نفت، به حفاظت محیط‌زیست و توسعه منابع تجدید‌پذیر انرژی نیز کمک می‌کنند، اما فارغ از این محور بسیار خوشبینانه، وضعیت برای کشورهای صادرکننده نفت و به‌ویژه کشورهای منطقه خاورمیانه، چندان جالب به نر نمی‌رسد. برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس به‌طور کامل به نفت وابستگی دارند و در صورت کاهش صادرات نفتی، دچار مشکلات در بخش تأمین بودجه خواهند شد.

کاهش قیمت نفت و عواقبش

پایگاه خبری یورونیوز، در گزارشی به بررسی عواقبی پرداخته که پس از سقوط قیمت نفت، کشورهای صادرکننده را تهدید می‌کند:

کاهش رفاه و قدرت خرید: کشورهایی مثل روسیه، که از صادرکنندگان بزرگ نفت هستند برای تأمین منابع مادی اغلب روی درآمدهای نفتی حساب ویژه‌ای باز می‌کنند. با کاهش شدید قیمت نفت، وضعیت برنامه‌های بلندمدت توسعه، به‌طور کامل تحت تأثیر قرار می‌گیرد و برنامه‌های کوتاه‌مدت نیز دچار اختلال می‌شوند، بر اثر این اختلال، تورم افزایش یافته و در نهایت قدرت خرید افراد کاهش می‌یابد.

تعدیل نیرو: مشکل بعدی، احتمال کاهش ظرفیت‌های تولید در کشورهای صادر‌کننده و در نتیجه تعدیل برخی نیروها و حتی تعلیق فعالیت برخی شرکت‌های فعال در حوزه نفت است. احتمال می‌رود، چنین اتفاقاتی ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی را به همراه داشته باشد.

ضربه به زیرساخت‌ها: کاهش بودجه نفتی در کشورهایی که به درآمدهای نفتی تکیه زده‌اند، بر بخش‌هایی چون بهداشت و درمان و آموزش‌وپرورش که از بنیادی‌ترین بخش‌های زیرساختی دولت هستند، اثر منفی خواهد داشت

تغییر جغرافیایی سیاسی: کاهش قیمت نفت، با کاهش نفوذ و قدرت برخی کشورها، به‌ویژه در مناطقی چون خاورمیانه همراه است. این کاهش قدرت، تبعات نظامی و سیاسی بی‌شماری خواهد داشت که برخی منفی و برخی مثبت هستند

ترمزی که باید کشیده می‌شد

حسین عصیم، کارشناس و تحلیلگر بخش خاورمیانه صندوق بین‌المللی پول، در مصاحبه‌ای، سقوط قیمت نفت را نتیجه تولید و عرضه بیش از حد و بی‌برنامه کشورهای صادر‌کننده می‌داند و وضع فعلی قیمت نفت را پدیده‌ای می‌داند که اگرچه آسیب‌های اقتصادی پرتعدادی به همراه دارد، اما مانند ترمزیست که خواه‌ناخواه روزی باید کشیده می‌شد.

در واقع بر طبق نظر حسین عصیم، ادامه روند صادرات نفت در شرایطی که برخی کشورها مثل عربستان سعودی، به شیوه‌ای افراطی در بازار عمل می‌کنند، بسیار دشوار است. بنابراین، شاید مهم‌ترین راه خروج از بحران نفتی بازنگری در راه‌های تأمین بودجه و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی باشد، راه‌حلی کلیشه‌ای که بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت آن را نادیده گرفته‌اند.

پروژه‌های ناتمام عمرانی

جوآن امرسون، تحلیلگر اقتصاد آسیا و خاورمیانه، معتقد است، بحران مالی تنها پوسته ظاهری مشکلات نفت است. بسیاری از کشورهای حوزه خلیج‌فارس، برای اجرای پروژه‌های عمرانی، روی درآمدهای نفتی حساب ویژه باز می‌کنند. امارات‌متحده از جمله همین کشورهاست که به سبب قراردادهای بلندمدتی که با شرکت‌های بین‌المللی مختلف بسته، با چالشی بزرگ روبه‌روست.

متولی برخی از این پروژه‌ها، فعالان و شیوخ عرصه نفت هستند، که با اتکا به درآمدهای نفتی احتمالی قراردادهایی پیمانی بلندمدت بسته‌اند، پروژه‌هایی که احتمال تعطیلی یا تعلیق موقتشان دور از ذهن نیست. در صورت تعطیلی هر پروژه عمرانی، احتمال شکایت پیمانکاران از یک‌سو و متضرر شدن دولت امارات از سوی دیگر وجود دارد. کشورهای بحرین، ، عمان و عربستان نیز با مشکلاتی مشابه روبه‌رو هستند.

اثراتی که همه‌گیر هستند

کاهش قیمت نفت، بخش‌های متعددی از اقتصاد را درگیر می‌کند، در طول ماه‌های گذشته، روسیه با تشنج و افت ارزش سهام در بازار بورس مواجه شده است، ونزوئلا با مشکلات سیاسی، ناآرامی و نقدهای کوبنده مخالفان دولت روبه‌رو است و اقتصاد بسیاری از کشورها دچار رکود است.

نشریه اکسپرس در گزارشی با تیتر، خداحافظی با دوران طلایی عربستان سعودی در خاورمیانه، این کشور را متضرر دامی می‌داند، که خود گسترده بود، در این گزارش با اشاره به اشباع بازار نفت توسط این کشور و عرضه بیش از حد نفت و حتی تنش‌های سیاسی دولت ایران با دولت عربستان، بر سر این مسئله، چنین نتیجه می‌گیرد که عربستان باید با دوران طلایی قدرت و ثروتش در منطقه خداحافظی کند.