خاورمیانه زیر سایه دو تهدید

براساس گزارش ژانویه بانک جهانی، رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تحت تاثیر برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، از 2.5‌درصد در سال 2015 به 5.1‌درصد در سال 2016 خواهد رسید.طبق این گزارش که با عنوان «دورنمای اقتصاد جهانی» در وب‌سایت بانک جهانی انتشار یافت، رفع تحریم‌های اقتصادی به ایران این امکان را می‌دهد که نقش بزرگ‌تری در رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه داشته باشد. اما در حالی که قاعدتا برای تاثیرگذاری ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه، باید در ابتدا در داخل کشورمان رشد اقتصادی به وقوع بپیوندد، فعالان اقتصادی بر این باورند که باید پس از لغو تحریم‌ها سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به شکلی جدی در کشور دنبال شود و در غیر ‌این صورت با توجه به اینکه نشانه‌های رشد اقتصادی در کشورمان ضعیف است، هم رشدی در داخل کشور محقق نمی‌شود و هم ایران نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی در اقتصاد خاورمیانه داشته باشد.

این در حالی است که به نظر می‌رسد تاثیر ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه، متاثر از اتفاقات سیاسی است که در آینده رقم خواهد خورد و بدون مهار و رفع تنش‌های منطقه‌ای، این موضوع نمی‌تواند چندان قابل تحقق باشد. «فرصت امروز» در گفت‌وگو با تعدادی از فعالان اقتصادی، تاثیر ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه در سال 2016 را مورد بررسی قرار داده است.

مجیدرضا حریری:

نشانه‌های رشد اقتصادی در کشورمان ضعیف است

مجیدرضا حریری، رئیس بازرگانی حریری معتقد است در کشورمان نشانه‌های رشد اقتصادی به شکلی که در رشد اقتصادی خاورمیانه تاثیر بگذارد، مشاهده نمی‌شود.

در گزارش اخیر بانک جهانی بیان شده لغو تحریم‌ها به ایران اجازه می‌دهد نقش بزرگ‌تری را در اقتصاد خاورمیانه بازی کند. با توجه به مشکلات و منازعاتی که در منطقه خاورمیانه در جریان است، فکر می‌کنید این پیش‌بینی تا چه اندازه تحقق‌پذیر است؟

در سال 2015 منطقه خاورمیانه به دلیل افت فاحش قیمت نفت، رشد اقتصادی منفی داشت و در بسیاری از کشورهای این منطقه یا رشد اقتصادی متوقف شد یا منفی بود که این موضوع شامل حال کشور ما هم می‌شد. این موضوع مبتنی بر آن است که بانک جهانی اعلام کرده بود در سال 2016 ایران رشد اقتصادی 5‌درصدی نسبت به سال 2015 خواهد داشت.

اگر این فرض را بپذیریم از آنجا که منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اقتصاد ضعیفی دارد، یکی از کشورهای این منطقه اگر 5‌درصد رشد کند می‌تواند بر متوسط رشد این منطقه تاثیر بگذارد. در کشور ما مسئولان وعده رونق در سال 95 می‌دهند اما آنچه که در بازار مشاهده می‌کنیم نشان نمی‌دهد که در سال آینده رشد و رونق اقتصادی خاصی داشته باشیم.

اما اگر آنچه که بانک جهانی در مورد اقتصاد ایران پیش‌بینی کرده است محقق شود و ایران به رشد اقتصادی بیش از 5‌درصد برسد، کشورمان می‌تواند متوسط رشد منطقه را هم تکان دهد. اما با توجه به اخباری که از بازار نفت و بازار سایر مواد اولیه به گوش می‌رسد، چنین پیش‌بینی‌ای عجیب به نظر می‌رسد.

بنابراین در حال حاضر نشانه‌های رشد اقتصادی را مشاهده نمی‌کنید یا به نظر شما دلایل دیگری برای عدم امکان تحقق این پیش‌بینی بانک جهانی وجود دارد؟

قطعا در سال آینده نسبت به سال گذشته رشد اقتصادی خواهیم داشت اما رونق و رشد بالای 5‌درصد مهم است. باوجود آمارهایی که دولت ارائه می‌دهد اما رشد اقتصادی کشورمان منفی یا در نقطه صفر است. اما سال آینده از یک سو با توجه به لغو تحریم‌ها و فضایی که برای سرمایه‌گذاری در کشور ایجاد می‌شود و فضای امیدی که پس از اجرای برجام به وجود می‌آید و از سوی دیگر آزادسازی و ورود منابع بلوکه شده به کشور و مجموع ارزهایی که آزاد می‌شود، به طور حتم در اقتصاد تاثیر می‌گذارد.بخشی از این منابع را دولت می‌تواند خرج کند و بخشی که پشتوانه بانک مرکزی است، دارایی کشور ماست و می‌تواند تضمینی برای فاینانس‌ها و خریدها باشد.

به نظر شما اصرار عربستان بر پایین نگه داشتن قیمت نفت چقدر در تاثیر مثبت ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه موثر خواهد بود؟

موضوع قیمت نفت بیشتر سیاسی است که در حوزه سیاست می‌گنجد اما من فکر نمی‌کنم که عربستان بتواند در بلندمدت قیمت پایین نفت را تحمل کند و نمی‌تواند چنین ریسکی را برای دولتش بپذیرد که قیمت هر بشکه نفت در حدود 20 دلار باقی بماند. به نظر می‌آید تنش‌های بین ایران و عربستان به رقابت آنها برای تولید بیشتر قیمت نفت دامن بزند.

هر زمانی که ایران و عربستان با هم تنش داشته باشند، قیمت نفت را کاهش می‌دهند. این در حالی است که در بازه‌های بلندمدت اقتصاد عربستان متکی بر قیمت نفت است بنابراین این روال نمی‌تواند خیلی طولانی باشد، البته بستگی به این موضوع دارد که چه تحرکات سیاسی در منطقه اتفاق بیفتد و منجر به چه تفاهم‌ها و چه منازعاتی شود.

***

محمود تولایی:

تأثیر ایران بر رشد خاورمیانه متاثر از اتفاقات سیاسی است

محمود تولایی، مدیرعامل شرکت پویا راد معتقد است تأثیر ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه، متاثر از اتفاقات سیاسی است که در آینده پیش‌رو رقم خواهد خورد و بدون مهار و رفع تنش‌های منطقه‌ای، این موضوع نمی‌تواند چندان قابل تحقق باشد.

در حالی که پیش‌بینی اخیر بانک جهانی حاکی از تأثیر مثبت ایران بر رشد اقتصادی خاورمیانه است، به نظر می‌رسد عوامل متعددی می‌تواند بر این موضوع تأثیرگذار باشد؛ به اعتقاد شما این عوامل چه مواردی می‌تواند باشد؟

تأثیر ایران در رشد اقتصادی خاورمیانه، متاثر از اتفاقات سیاسی است که در آینده پیش‌رو رقم خواهد خورد، زیرا بدون مهار و رفع تنش‌های منطقه‌ای، خیلی این موضوع نمی‌تواند در دسترس باشد. به عبارت دیگر اگر تنش‌ها کم نشود و مسائل منطقه‌ای که ایجاد شده است، کمرنگ نشود کشورمان نمی‌تواند نقشی در زمینه تأثیر بر رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه داشته باشد. لذا در بازسازی روابط بین کشورها باید اتفاقاتی رخ دهد و خود منطقه هم باید از این وضعیت بحرانی خارج شود تا اتفاقات خوبی رخ دهد.

در ماه‌های اخیر تلاش عربستان در این راستا بوده که قیمت نفت را پایین نگه دارد. البته برخی معتقدند این تلاش عربستان مقطعی خواهد بود. به نظر شما اگر قیمت نفت افزایش پیدا کند، ایران  چقدر می‌تواند در رشد اقتصادی خاورمیانه تأثیرگذار باشد؟

قیمت نفت در حال حاضر به‌گونه‌ای است که هیچ کس نمی‌تواند در کوتاه‌مدت پیش‌بینی افزایش قیمت را داشته باشد و به همین دلیل با این وضعیت هم نمی‌توان به این موضوع خیلی خوشبین بود.

بانک جهانی در گزارش خود آورده است کاهش قیمت نفت می‌تواند تأثیری منفی بر رشد اقتصادی خاورمیانه داشته باشد. پس کاهش یافتن قیمت نفت بیش از قیمت فعلی، می‌تواند تأثیر منفی بیشتری بر رشد اقتصادی این منطقه بگذارد؟

اگر قیمت نفت در همین حد هم باقی بماند، ما شاهد تأثیرات منفی آن و کسری بودجه ناشی از آن خواهیم بود. البته نه فقط ایران بلکه تمام کشورهای نفت‌خیز شاهد این تأثیرات منفی در تمام صنایع، اقتصاد، تولید و کسری بودجه خواهند بود. بنابراین در صورتی که قیمت نفت بیش از این میزان کاهش پیدا کند یا در همین حد فعلی باقی بماند، نمی‌توانیم شاهد رشد اقتصادی قابل توجهی در منطقه خاورمیانه باشیم.

منازعات موجود در خاورمیانه یک مانع جدی بر سر راه تحقق رشد اقتصادی در این منطقه است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

کاملاً همین‌طور است و منازعات و درگیری‌های موجود در منطقه خاورمیانه مانعی جدی بر سر راه تحقق رشد اقتصادی قلمداد می‌شود، زیرا نخستین موضوعی که در هر منطقه برای تحقق رشد اقتصادی موردنیاز است، ثبات اقتصادی و روابط خوب همسایگان با یکدیگر است و این در حالی است که هم‌اکنون در خاورمیانه این موضوعات در بدترین وضعیت ممکن قرار دارد.

***

محمدحسین روشنک:

اهداف اقتصاد مقاومتی دنبال شود

محمدحسین روشنک، مدیرعامل شرکت ایمان‌تجارت روشن معتقد است اگر در زیرساختار یا در پایه اهداف اقتصاد مقاومتی بخواهیم حرکت کنیم، می‌توانیم پس از لغو تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی امیدوار باشیم و پیش‌بینی بانک جهانی هم می‌تواند تحقق پیدا کند.

به نظر شما با توجه به لغو تحریم‌ها و احتمال رشد اقتصادی در سال آینده، ایران می‌تواند چه تأثیری بر رشد اقتصادی خاورمیانه در سال 2016 میلادی داشته باشد؟

اگر ما در زیرساختار یا در پایه اهداف اقتصاد مقاومتی بخواهیم حرکت کنیم، می‌توانیم پس از لغو تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی امیدوار باشیم و حتی پیش‌بینی بانک جهانی و بیش از آن هم می‌تواند تحقق پیدا کند. اما اگر در پی سیاست‌های قبلی که اهداف پوپولیستی و مردم را راضی نگاه داشتن را دنبال می‌کرد و همچنین عدم توجه به اقتصاد مقاومتی و حمایت از صنایع بزرگ به جای صنایع خرد و متوسط باشیم، قطعاً به رشدی که باید دست پیدا نمی‌کنیم و پیش‌بینی بانک جهانی هم محقق نمی‌شود.

اما توان و قدرت کشوری مانند ایران که هم از نیروی جوان و تحصیل کرده برخوردار است و هم از نعمت‌های خدادادی مانند معادن و امکانات وسیع و هم در چارچوب توسعه‌ای در منطقه‌ای واقع شده که می‌تواند مرکز مبادله کالا و ترانزیت بین کشورهای آسیای میانه و افغانستان باشد، نشان می‌دهد با این سرزمینی که داریم می‌توانیم رشد اقتصادی قابل قبولی پس از اجرای برجام داشته باشیم.

تمام اینها مشروط بر آن است که اقتصاد مقاومتی را بپذیریم و اگر اقتصاد مقاومتی را پذیرفتیم، پول مجانی تحت عنوان یارانه راه به جایی نخواهد برد. در اقتصاد مقاومتی این موضوع معنی ندارد که چون می‌خواهیم مردم را راضی کنیم، خودمان را مقروض کنیم و منابعی که برای رشد و توسعه اقتصادی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، به شکل رایگان پخش و توزیع کنیم.

بنابراین معتقدید در شرایط پساتحریم باید سیاست اقتصاد مقاومتی به شکل جدی پیگیری شود تا ایران بتواند نقشی در رشد اقتصادی خاورمیانه داشته باشد؟

دیدگاه من این است که ما باید در این شرایط به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی توجه و به آنها عمل کنیم، زیرا بسیاری فکر می‌کنند که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مربوط به دوران تحریم بوده است و پس از گذر از دوران تحریم به اقتصاد مقاومتی نیازی وجود ندارد. به نظر من سیاست اقتصاد مقاومتی برای پس از اجرایی شدن برجام هم قابلیت اجرا دارد. در آن صورت است که قادریم توانمند شویم و کارهایی را انجام دهیم.

حتی برخی معتقدند توجه واقعی به بخش‌خصوصی بسیار مهم است و اگر غیر ‌از این باشد در پساتحریم راه به جایی نمی‌بریم؛ نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

اگر می‌خواهیم در پساتحریم راه به جایی ببریم باید بخش‌خصوصی واقعی را ایجاد کنیم. من معتقدم در حال حاضر بخش‌خصوصی به معنای واقعی نداریم یعنی بخش‌خصوصی که کمتر از چند درصد در اقتصاد نقش داشته باشد، نمی‌توان اسم آن را بخش‌خصوصی گذاشت.

یعنی اگر نقش بخش‌خصوصی را در اقتصاد بررسی کنیم، متوجه می‌شویم چه وضعیتی دارد. اگر امروز بخواهیم یک سازمان یا بخش دولتی را به بخش‌خصوصی واگذار کنیم به ارزش 10 هزار میلیارد تومان، چنین هلدینگی در بخش‌خصوصی وجود ندارد که بتواند به این میزان سرمایه‌گذاری کند و یک بخش دولتی را در اختیار بگیرد.

ارتباط با نویسنده: elmira.akrami@gmail.com