پرورش کفشدوزک/ حشره‌های شپشک خوار و پول ساز

از کودکی عاشق کفش‌دوزک بود. هر وقت یکی از آنها روی برگ، گل یا ساقه گلدان خانه‌شان می‌نشست، با ذوق و شوق فراوان ساعت‌ها نگاهش می‌کرد و آخر سر هم با یک تکه کاغذ، جوری که حیوان آسیبی نبیند، آن را به حیاط می‌برد و رهایش می‌کرد، اما باز هم فردای آن روز منتظر می‌نشست تا شاید کفش‌دوزک دیگری از راه برسد و مسرورش کند.
شاید هیچ‌گاه فکرش را هم نمی‌کرد که روزی همین حیوان کوچک و دوست‌داشتنی، راهی باشد برای سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار آینده‌اش. شاید شما هم باور نکنید اما این حقیقتی است که کشت ارگانیک به جوامع امروزی ارزانی داشته و یکی از الزامات ادامه این نوع کشت، وابسته به پرورش همین کفش‌دوزک‌هاست. کفش‌دوزک‌ها در دنیا بیش از 2هزار گونه دارند که تنها یکی از آنها برای پرورش و تولید انبوه مناسب است. گونه «کریپتولموس» برای این کار بهترین گزینه است. احتمالا برای برخی از مخاطبان این سوال پیش می‌آید که پرورش کفشدوزک چه ربطی به تولید محصول ارگانیک دارد؟

چرا کفش‌دوزک؟

به طور خلاصه از قبل از سال 73 که بحث ارگانیک مطرح شد، کارشناسان نسبت به عوارض و عواقب مضر استفاده از کود و سموم شیمیایی هشدار می‌دادند، به طوری که هم‌اکنون عامل بسیاری از سرطان‌ها و بیماری‌های صعب‌العلاج از تغذیه محصولاتی است که در تولید آن اصول ایمنی رعایت نشده و تولیدکنندگان در مصرف مواد شیمیایی زیاده‌روی کرده‌اند. البته در حال حاضر کنترل‌های شدیدی در این موارد انجام می‌شود که دیگر مانند قدیم جای نگرانی وجود ندارد.

اما هدف از طرح این مسئله، معرفی ارگانیک بود؛ ارگانیکی که به منظور تولید محصول سالم و عاری از مواد شیمیایی پا به دنیای کشاورزی گذاشت و باعث شد مردم نسبت به آنچه می‌خورند، دقت بیشتری داشته باشند. اگر بخواهیم مزرعه‌ای را با نام ارگانیک بشناسیم، باید سه تا پنج سال آن را بلاستفاده نگه داریم تا سموم و کودهایی که در گذشته روی خاک آن ریخته است، از بین برود. از آن زمان به بعد می‌توان کشت محصول را آغاز کرد، به شرطی که برای از بین بردن آفت‌ها از سموم شیمیایی استفاده نشود. خب! اگر قرار است سموم شیمیایی کنار برود، پس مبارزه با آفت‌ها و کنه‌هایی که به ناچار در مزرعه رشد می‌کنند و محصولات را از بین می‌برند، چگونه انجام می‌گیرد؟ اینجاست که نقش شکارگرهایی مانند کفش‌دوزک مشخص می‌شود.

غذا مهم‌ترین عامل است

نخستین و مهم‌ترین مسئله‌ای که باید به آن توجه کنید، تهیه غذا برای کفش‌دوزک است. شاید تعجب کنید، اما این حشره از شپشک آردآلود در جوانه سیب‌زمینی و کدو تغذیه می‌کند. بنابراین باید در ابتدای امر کدوها و سیب‌زمینی‌های سالم و بدون پوسیدگی را از بازار به اندازه مورد نیاز بخرید. شاید یک کیلو سیب‌زمینی یا 8 تا 10عدد کدو برای شروع کار کافی باشد. آلوده کردن آنها به شپشک، دومین مرحله کار شماست. این آلودگی را می‌توانید به‌صورت کلونی از مراکز تحقیقات گیاه‌پزشکی یا تولیدکنندگان دیگر تهیه کنید. ناگفته نماند که قیمت مثلا کدوی شپشک‌دار حدودا چهار برابر قیمت معمولی و سالم آن است، بنابراین در این بخش فرصت جدیدی ایجاد می‌شود برای کسانی که می‌خواهند غذای مورد نیاز پرورش‌‌دهندگان را فراهم کنند. به عبارت دیگر، شما می‌توانید تنها همین کسب‌وکار را ادامه دهید و از پرورش دادن کفش‌دوزک و دردسرهای آن بپرهیزید، البته به شرطی که مشتریان آن فراهم باشند.
شاید بپرسید که چرا قبل از هر چیز حرف از تغذیه کفش‌دوزک به میان آمد؟ به این دلیل که کدوها یا سیب‌زمینی‌ها حداقل به یک ماه زمان نیاز دارند تا به غذای قابل استفاده برای کفش‌دوزک تبدیل شوند، البته نباید فراموش کرد که فراهم کردن این غذا احتیاج به مهارت دارد و بهتر است با یک کاردان درباره این موضوع مشورت کنید. به طور کلی هر دو هفته یک‌بار کدوها و سیب‌زمینی‌ها باید جابه‌جا شوند تا آلودگی به‌صورت مساوی در همه جای آنها منتشر شود. اکنون که در فصول گرم سال هستیم، خیال‌مان راحت‌تر است، اما در فصول سرد سال به یک دستگاه گرم‌کننده احتیاج داریم تا دمای محیط را بین 25 تا 29درجه سانتی‌گراد نگه دارد.
لوازم و امکانات مورد نیاز

حال برویم سراغ فضای مورد نیاز برای پرورش. شما حداقل به دو اتاق سه در چهار احتیاج دارید که فاصله‌ای 20متری با هم داشته باشند، البته قیمت جا نسبت به هر منطقه در کشور متفاوت است در این میان باید یک نکته خیلی اساسی را مدنظر داشته باشید و آن هم پوشاندن تمام منفذها و سوراخ‌های در و دیوار است، زیرا این حشره تقریبا ریز است و می‌تواند به راحتی از اتاق فرار کند. سرامیک کردن کف بسیار مهم است و اگر دیوارها را هم بتوان سرامیک کرد، اطمینان شما دوچندان می‌شود. اکنون قیمت سرامیک در بازار از متری 7هزارتومان به بالاست. مطمئنا شما که به فکر ایجاد فضای لوکس برای کفش‌دوزک‌ها نیستید! پس از ارزان‌ترین نوع آن استفاده کنید. برای نصب سرامیک هم متری 9 تا 10هزارتومان باید بپردازید. قفسه‌بندی سه دیوار در هر اتاق لازم است. شما می‌توانید از قفسه‌های دست دوم آهنی استفاده کنید و این کار هزینه زیادی نخواهد برد، اما اگر بخواهید قفسه نو تهیه کنید، برای قفسه پنج طبقه روی سه دیوار در هر اتاق باید حدود یک میلیون و 100هزارتومان پول بپردازید.
یکی از اتاق‌ها مخصوص پرورش کفش‌دوزک‌ها و دیگری محل نگهداری کدوها و سیب‌زمینی‌های آردآلود خواهد بود. برای شروع کار شما باید حداقل 100 کفش‌دوزک هر کدام به قیمت 45 تا 50تومان بخرید. توصیه فعالان بازار این است که اول کار با هزار کفش‌دوزک کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کنید. این به نفع شما خواهد بود، زیرا هر کفش‌دوزک ماده در هر ماه حدودا 400تخم می‌گذارد. اگر فرض کنیم که نیمی از کفش‌دوزک‌ها ماده باشند شما در صورت فراهم بودن شرایط، در ماه آینده با حدود 200هزار لارو روبه‌رو هستید که می‌توانند بعد از یک ماه به حشره بالغ تبدیل شوند. هر حشره در طول دوره لاروی خود به بیش از 250شپشک نیاز دارد که روی کدوها یا سیب‌زمینی‌ها خانه کرده‌اند. پس هر روز باید حواستان به تهیه غذای آنها باشد تا این حشرات بالغ شوند. این کفش‌دوزک‌ها می‌توانند به همان قیمتی که خریداری کرده‌اید برای رهاسازی در باغ‌ها به فروش برسند. البته به شرطی که قبل از هر کاری، مشتریان خود را پیدا کنید و از بابت فروش، مشکلی نداشته باشید.

فرصت‌ها و تهدیدها

اکنون پنج استان کشور یعنی مازندران، گیلان، خوزستان، فارس و خراسان شمالی مناطقی هستند که بیشترین تولیدکنندگان کفش‌دوزک را در خود جای داده‌اند. این نکته را فراموش نکنید که هرچه محل پرورش به باغ و مزرعه نزدیک‌تر باشد، دغدغه فروش شما کاهش می‌یابد. اگر خوب کار کنید سرمایه شما تا دو سال برگشت داده می‌شود. برای گرفتن مجوز از سازمان حفظ نباتات شاید یک‌سال زمان نیاز باشد، اما شما می‌توانید پس از اقدام، کار خود را آغاز کنید. خبر خوب این است که اگر طرح شما توجیه اقتصادی داشته باشد، می‌توانید با 35درصد آورده، 65درصد مابقی را وام بگیرید و اتفاق بهتر قراردادی است که سازمان حفظ نباتات با پرورش‌دهندگان مجوزدار منعقد می‌کند به شرطی که سالانه 300هزار کفش‌دوزک تولید کنید. شما می‌توانید در دوره‌های آموزشی موسسات گیاه پزشکی به مدت دو هفته شرکت کنید، اما به خاطر آن حدود یک میلیون از حساب شما کم می‌شود. اگرچه تلفات ناگهانی و تغییرات دمایی از مهم‌ترین تهدیدهای این کسب‌وکار محسوب می‌شوند، ولی با کمی دقت نظر می‌توان شرایط را کنترل کرد.

توصیه فعالان

به گفته فعالان این حوزه، اکنون که در فصل تابستان به سر می‌بریم، نگهداری کدو بهتر و به صرفه‌تر از سیب‌زمینی است، زیرا به طور طبیعی قیمت سیب‌زمینی افزایش یافته است و این شم اقتصادی و شیوه صحیح مدیریت را می‌طلبد که به سراغ کدام یک از این دو بروید. کارشناسان می‌گویند در فصول گرم سال، چون پرورش راحت‌تر است، تعداد رقبا زیاد می‌شود، اما هنگام سرما بهترین فرصت برای پرورش جمعیت مادری است، به طوری که در اواخر زمستان یعنی ماه‌های بهمن و اسفند ممکن است قیمت هر کفش‌دوزک به 200 تا 300تومان هم برسد. ناگفته نماند که در عین حال، به خاطر حفظ گرمایش محیط و میزان بالای تهدیدها هزینه تولید در زمستان بالاست. البته می‌توان این حشره را به کشورهای همسایه نیز صادر کرد که به طور میانگین هر عدد به قیمت نیم دلار به فروش می‌رود.
حال فرض کنید یکی از کشاورزان چایکار برای خرید کفش‌دوزک به شما مراجعه می‌کند. به طور معمول، در هر هکتار زمین 16هزار بوته چای وجود دارد. مهم‌ترین آفت چای هم شپشک است و هر بوته آلوده برای پاک‌سازی به 3 تا 4 کفش‌دوزک نیاز دارد. اگر تنها 8هزار بوته به شپشک آلوده باشد به حدود 32هزار حشره نیاز است. حال در صورتی که هر کفش‌دوزک را به قیمت 50تومان بفروشید، یک میلیون و 600هزارتومان درآمد شماست.
این درحالی است که سمپاشی چنین باغی بیش از 2میلیون تومان هزینه می‌خواهد. گذشته از اینها پاشیدن سم در طولانی مدت مضرات فراوانی دارد. اما نکته‌ای که لازم است در پایان گزارش به آن اشاره کرد این است که شما اگر به دنبال سود بیشتری هستید و حاضر نیستید دردسرهای پرورش کفش‌دوزک را به جان بخرید، تنها می‌توانید به سمت تولید کدو یا سیب‌زمینی‌های آلوده به شپشک بروید. البته در این مورد باید حواستان باشد که در آن حوالی تولیدکنندگان حضور داشته باشند و غذای آماده کفش‌دوزک را از شما بخرند، آن هم به قیمتی 4برابر قیمت خریداری شده!