جیک‌جیک مستانه زنبورها!!!

معنای دقیق و عملی ضرب‌المثل «جیک‌جیک مستونت بود، فکر زمستونت بود؟» در عسل نهفته است. مایعی شیرین، مغذی و گران، حاصل جمع‌آوری شهد گل‌ها در تابستان برای روزهای سرد و بارانی زمستان. غذایی ارزشمند برای 11400 مرتبه بال زدن در دقیقه زنبورهای کندو در روزهایی که دما پایین است یا گلی یافت نمی‌شود تا زنبور‌ها از آن تغذیه کنند. غذایی که فاسد نمی‌شود چون میزان رطوبت آن کاهش داده شده و قند فراوانی دارد به‌گونه‌ای که باکتری‌ها و قارچ‌ها نمی‌توانند در آن زندگی کنند. برای تولید 500 گرم عسل زنبور‌ها فاصله‌ای به اندازه سه‌بار دور کره زمین را طی می‌کنند.

پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهد زمان بسیار طولانی است که آدمی از این منبع غذایی مفید استفاده می‌برد. نقاشی‌هایی 8 هزار ساله در غار‌های منطقه والنسیا در اسپانیا یافت شده که دو انسان را نشان می‌دهد که سعی می‌کنند خود را به یک کندوی زنبور عسل برسانند. در مصر باستان به‌عنوان شیرین‌کننده برای پخت و پز به‌ویژه انواع شیرینی، کیک و بیسکوییت استفاده می‌شده است. در امپراتوری رم هم عسل به فراوانی در غذاها کاربرد داشته است. تاریخ دقیقی برای شروع کندوداری و پرورش زنبور عسل در چین باستان وجود ندارد که نشان‌دهنده قدمت بسیار طولانی این صنعت است.

عسل حاوی مقادیر بسیار اندک پروتئین، فیبر، عناصر مختلف و ویتامین‌هاست. قسمت اعظم عسل از قندهای فروکتوز (2/38درصد)، گلوکز (3/31درصد)، مالتوز (1/7 درصد)، ساکاروز (3/1 درصد) و سایر قند‌های پیچیده (5/1 درصد) تشکیل شده است. رطوبت عسل در حدود 18 تا 19 درصد است. ساختار، رنگ، طعم و عطر عسل وابسته به نوع گل‌هایی است که زنبور عسل به آنها سر می‌زند. چگالی عسل در حدود 36 درصد از آب بیشتر است. تولیدکنندگان عمده عسل کشور‌های چین (436 هزار تن)، ترکیه (88 هزار تن) و آرژانتین (75 هزار تن) هستند. ایران هم از جمله 10 کشور عمده تولید‌کننده عسل است با میزان تولید حدود 70 هزار تن در سال. سال گذشته حدود 5 هزار تن صادرات عسل از کشور صورت گرفته است و پیش‌بینی می‌شود امسال هم در همین حدود صادرات عسل وجود داشته باشد. سرانه مصرف عسل در کشور‌های پیشرفته بیش از یک کیلوگرم در سال است و این میزان برای ایرانیان در حدود 900 گرم است. از گذشته دور تا امروز در مورد خواص دارویی عسل مطالب زیاد گفته و نوشته شده است.

پژوهش‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که عسل دارای خواص ضدباکتری و ضدقارچی است و می‌تواند از رشد باکتری‌هایی که معمولا باعث مسمومیت غذایی می‌شود مانند ‌ای کولای و سالمونلا جلوگیری کند. عسل با رنگ تیره‌تر دارای خواص ضد میکروبی و آنتی‌اکسیدانتی قوی‌تر است. عسل برای حفاظت از سیستم گوارشی مفید است و می‌تواند برای درمان بیماری‌های معمول مثل سرماخوردگی و گلودرد مورد استفاده قرار گیرد. در یک مطالعه، عسل به همراه پودر اوآراس باعث کاهش مدت‌زمان اسهال باکتریایی در نوزادان و کودکان شد. از آنجا که عسل بسیار چسبناک است و آب را از بافت ملتهب جذب می‌کند می‌تواند در ترمیم سوختگی‌ها، زخم‌های عفونی جراحی و موارد مشابه التهابی مؤثر باشد. عسل تسکین‌دهنده سرفه و خلط‌آور است. اکثر موسیقیدانان و خوانندگان از ترکیب عسل با آب ولرم برای نرم کردن گلو پیش از شروع برنامه‌های خود استفاده می‌کنند.

اثرات ضدسرفه عسل به توانایی آن برای رقیق کردن ترشحات مسیر‌های تنفسی و بهبود عملکرد سلول‌های پوششی آن مربوط می‌شود، دستگاه گوارش را پاک می‌سازد و ضد اسهال است. ثابت شده اثر بسیار مفیدی بر عفونت‌های معده با هلیکو باکتر پیلوری دارد، از این‌رو ضد زخم معده و دستگاه گوارش است. دوست کبد و پادزهر است، پس در بیماری‌های کبدی مصرف آن مفید است. عسل یک نگهدارنده طبیعی غذا است، مثلا اگر در پخت کیک به جای شکر از عسل استفاده شود، کیک برای مدت طولانی‌تری تازه و سالم باقی می‌ماند چون عسل رطوبت را به خود جذب می‌کند و یک آنتی‌بیوتیک طبیعی هم هست.

عسل ضدپیری است، با رادیکال‌های آزاد می‌جنگد و از پیری زودرس جلوگیری می‌کند. طب سنتی عسل را به‌عنوان یک داروی مؤثر در درمان ناتوانی جنسی می‌شناسد. این اعتقاد وجود دارد که مصرف معجون شیر گرم و عسل باعث افزایش تعداد اسپرم می‌شود و تعداد آنها را به حد باروری می‌رساند. مصرف عسل انسولین را افزایش می‌دهد و باعث آزاد شدن انتقال‌دهنده عصبی سروتونین می‌شود که نشاط‌آور است و با تبدیل شدن به ملاتونین باعث بهبود طول و کیفیت دوره خواب می‌شود. حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی‌های پوست را می‌پوشاند و پوست را لطیف می‌کند. پس عسل ترکیب بسیار مفید و مغذی است که تولید آن علاوه بر اشتغال‌زایی می‌تواند با توجه به پتانسیل صادراتی آن برای کشور ارز آوری داشته باشد. مشکلاتی مانند وجود بیماری و ریزگردهایی با منشأ شیمیایی و تغییر کاربری باغ‌ها و همچنین سموم بی‌کیفیت چینی از تهدیدکنندگان صنعت زنبورداری ایران است که توجه به آنها باید در برنامه‌های مدیریتی وزارت جهادکشاورزی قرار بگیرد.

* کارشناس کشاورزی