جارویی جادویی برای نابودی درختان لیموترش

قدم زدن در یک باغ مرکبات و مشاهده درختان لیمو مطمئنا با حسی خوب و دلپذیر همراه خواهد بود اما اگر درختانی با شاخه‌های نامتعارف کوتاه دارای خوشه‌هایی از برگ‌ها (تعداد زیادی برگ‌های كوچك با فاصله كوتاه كه رنگ آنها از سبز كم‌رنگ تا زرد متغیر است)، چیزی شبیه یک جارو، در بین درختان باغ دیده شود، اصلا معنای خوشایندی برای باغدار نخواهد داشت، زیرا در مراحل بعد خشك شدن برگ‌ها در شاخه‌های جارویی منجر به خشك شدن شاخه‌ها و در نهایت مرگ درختان آلوده می‌شود.

سالانه حدود 14 میلیون تن لیموترش در جهان تولید می‌شود که ایران با تولید 700‌هزار تن ششمین تولیدکننده این محصول به شمار می‌رود. مهم‌ترین بیماری تهدید‌کننده برای پرورش‌دهندگان لیموترش در منطقه خاورمیانه بیماری جاروی جادوگر است. این بیماری نخستین بار اواخر دهه 70 میلادی و اوایل دهه 80 میلادی در کشور عمان و سپس در امارات عربی متحده گزارش شد. این بیماری از سال 90 میلادی به این سو سبب نابودی بیش از نیم میلیون اصله درخت لیموترش، نیمی از باغ‌های پرورش لیموترش و 75 تا 95 درصد کل تولید عمان شده است. این بیماری سپس به قسمت‌های دیگر در این منطقه آسیا گسترش یافت؛ از جمله عربستان سعودی، هندوستان و ایران.

از زمان دیده شدن نخستین علائم این بیماری سه تا هشت سال طول می‌کشد تا گیاه از بین برود، مواردی هم دیده شده که گیاه به سرعت و در یک ماه از بین رفته یا به عبارت دیگر مانند بسیاری از بیماری‌ها در انسان مراحل ابتدایی این بیماری نهفته بوده و سپس علائم آن ظهور می‌کند که میزان آن بسته به شرایط و درختان متفاوت است.

پیوندک آلوده از مهم‌ترین دلایل ایجاد آلودگی و انتقال این بیماری است. حشرات ناقل آلوده‌ای چون زنجرك‌ها و گیاهان انگل مانند سس هم می‌توانند سبب گسترش این بیماری شوند. به علت پژوهش‌های نسبتا محدود، اطلاعات زیادی در رابطه با این بیماری در دسترس نیست و در حال حاضر درمانی هم برای این بیماری وجود ندارد. تنها راه ممكن برای جلوگیری از سرایت این بیماری به سایر درختان، قطع درختان بیمار و سوزاندن آنهاست. خوشبختانه مرکبات مهمی مانند پرتقال، نارنگی و نارنج نسبت به این بیماری مقاومت نشان می‌دهند. بیماری جاروی جادوگر در پی واردات این محصول به کشور وارد شد و سبب خشک‌ شدن بسیاری از درختان لیموترش شده است. در کشور ما این بیماری از استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس و كرمان گزارش شده و پژوهش‌ها نشان می‌دهد شیوع این بیماری خطرناک رو به گسترش است و باغ‌های لیموترش و دسترنج باغ‌داران را تهدید می‌کند.

براساس آمار جهاد کشاورزی کرمان، در سال ۱۳۷۷ شمار درختان آلوده استان به بیماری جاروی جادوگر تنها ۵۱ اصله بود، این رقم در سال ۱۳۸۰ به ۲‌هزارو ۴۳۸، در سال ۱۳۸۲ به ۱۳‌هزار و ۶۵۸ اصله، در سال ۱۳۸۴ به ۱۱۷‌هزار و ۲۲۲ و در سال ۸۵ به ۱۶۰‌هزار اصله رسیده و درختان آلوده برای مقابله با بیماری امحا شده‌اند اما آمار دقیقی درخصوص میزان خسارت در ۱۰ سال اخیر در دست نیست. در استان هرمزگان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدكننده لیموترش، از سطح زیر كشت 38‌هزار و 500 هكتاری مركبات، 19‌هزار و 100 هكتار اختصاص به كشت این محصول دارد و منطقه رودان استان هرمزگان قطب تولید لیموترش ایران محسوب می‌شود. این منطقه روزگاری 40 درصد لیموی کشور و 2درصد تولید جهانی را به خود اختصاص داده بود اما در سال‌های اخیر باغ‌های این مناطق به دلیل کم‌آبی و شیوع بیماری جاروی جادوگر با مشکل مواجه شده به‌گونه‌ای که میزان تولید این محصول در سال‌های اخیر کاهش و قیمت آن افزایش نشان می‌دهد.

با وجود اینکه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با صرف هزینه سنگین به مبارزه با این بیماری پرداخته اما همچنان در حال گسترش است. به‌گونه‌ای که در منطقه‌ای مانند منوجان کرمان (حدود ۷‌هزار هکتار از باغ‎های لیموترش شهرستان منوجان دچار جاروی جادوگر شده) سطح کشت این محصول به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. تخمین زده می‌شود این بیماری تاکنون بیش از ۲۴ میلیارد تومان به کشاورزان جنوب کرمان خسارت وارد کرده و این رقم بیشتر شامل ارزش درختان است و نه محصول، زیرا این بیماری درخت را نابود می‌کند. همان‌گونه که گفته شد درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد البته یک نهال با عنوان پرشین‌لایم تولید شده که با مشاهده‎های میدانی صورت گرفته در محیط‎هایی که این بیماری وجود داشته، دچار بیماری جاروی جادوگر نشده است. رعایت قرنطینه نهال، عدم تهیه نهال‌ها از مراکز غیر‌مجاز و کنترل آفت‌ها از جمله راه‌های پیشگیری از ایجاد این بیماری خطرناک لیموترش است.

* کارشناس کشاورزی