تکنولوژی وارداتی مشتری‌مدار باشد

یکی از مواردی که تحریم‌ها آن را نشانه گرفت، واردات تکنولوژی و دانش فنی به کشور بود؛ به‌گونه‌ای که عملاً در سال‌های اخیر بسیاری از تکنولوژی‌های مورد نیاز کشور امکان واردات پیدا نکرد و از همین رو ایران نتوانست در بسیاری از عرصه‌ها وارد رقابت جهانی شود. اما پس از توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 5+1 و لغو تحریم‌ها، این امکان به وجود خواهد آمد که کشورمان تکنولوژی و دانش فنی را وارد کند. اما در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که در پساتحریم باید چه نوع تکنولوژی‌هایی وارد کشور شود؟ مدیران و کارشناسان معتقدند عمدتا باید تکنولوژی‌هایی وارد کشور شود که منجر به تولید کالای با کیفیت و ارزان در کوتاه‌ترین زمان برای مشتری شود.

در عین حال باید شبکه‌های زیرساختی که مورد غفلت واقع شده است، مورد توجه جدی قرار بگیرد. همچنین فعالان بخش‌خصوصی بر این باورند که باید با ایجاد یک چرخه آموزشی برای ورود و بهره‌گیری از تکنولوژی، امکان آموزش نیروی انسانی را فراهم کرد. «فرصت امروز» در این گزارش ابعاد مختلف واردات تکنولوژی در شرایط پساتحریم را مورد بررسی قرار داده است.

***

محمد اثنی عشری:
دولت از ورود ماشین‌آلات دست دوم خودداری کند

محمد اثنی عشری، عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی و مدیرعامل شرکت بهسوصنعت معتقد است دولت باید به‌شدت از ورود ماشین‌آلات دست دوم و با تکنولوژی منسوخ شده که نتیجه‌ای ‌جز هدر رفتن سرمایه‌های ملی ندارد، بپرهیزد.

درحالی‌که در شرایط پساتحریم میزان مراودات کشورمان با سایر کشورها افزایش خواهد یافت، به نظر شما باید واردات چه نوع تکنولوژی‌هایی در اولویت قرار گیرد؟

با توجه به رقابت شدید در فضای اقتصادی جهان امروز مشتری به دنبال کالای با کیفیت و ارزان در کوتاه‌ترین زمان است، هر تکنولوژی که بتواند این سه مزیت را برای مشتری فراهم کند، باید به دنبال آن بود. از سویی برخی محدودیت‌ها از قبیل توجه به محیط‌زیست و مصرف انرژی نیز باید مدنظر قرار گیرد. در کشور ما بیکاری و نیروی آماده به کار فراوان یک مزیت است که می‌توان در کوتاه‌مدت از این مزیت استفاده کرد و توجه به اتوماسیون و تکنولوژی‌های روباتیک را در اولویت قرار داد.

اقدام به واردات تکنولوژی صنایع مادر و صنایع کلیدی با نگاه صادرات مانند فولاد، خودرو، پتروشیمی، پالایشگاه، نیروگاه‌های خورشیدی وبادی و نظایر آن در کلاس جهانی از آنجا که می‌تواند اشتغال جانبی ایجاد کند، مفید هستند. دولت باید به‌شدت از ورود ماشین‌آلات دست دوم و با تکنولوژی منسوخ شده که نتیجه‌ای ‌جز هدر رفتن سرمایه‌های ملی ندارد، بپرهیزد. با توجه به وضعیت ژئوپولیتیکی کشورمان، در منطقه ما قابلیت‌های زیادی در حمل ونقل به‌ویژه حمل ونقل زمینی و ریلی وجود دارد. توسعه تکنولوژی‌های مرتبط با این موضوع می‌تواند درآمدزایی خوبی برای کشور ایجاد کند. همچنین ناوگان حمل‌و‌نقل زمینی ما بسیار فرسوده و ناکارآمد است و در زمینه حمل‌و‌نقل ریلی نیز با کمبود واگن و خطوط ریلی مواجه هستیم که سرمایه‌گذاری در این موضوع و استفاده از تکنولوژی‌های روز و کارآمد می‌تواند بسیار اثرگذار در بهبود اقتصاد باشد.

به نظر شما آیا مناسب‌تر نیست که به جای ماشین‌آلات، دانش و تکنولوژی ساخت ماشین‌آلات وارد کشور شود؟

طبیعی است که واردات دانش فنی و اطلاعات مرتبط با تکنولوژی بسیار مفید‌تر است زیرا در کشورمان هم نیروهای تحصیلکرده با استعداد و هم ظرفیت‌هـــای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی وجود دارد. اما دارندگان تکنولوژی تمایل ندارند به‌راحتی دانش خود را در اختیار خریدار قرار دهند و خرید دانش و تکنولوژی مستلزم فرآیند بسیار دشوار و پیچیده‌ای است. لذا می‌توان همراه با واردات تکنولوژی دانش فنی آن را نیز درخواست کرد و البته باید آمادگی پرداخت هزینه آن را نیز داشته باشیم. نظارت بر قراردادهای انتقال دانش فنی همراه با تکنولوژی، ظرافت‌ها ودقت‌های ویژه‌ای را می‌طلبد که باید به آن توجه جدی داشت. صداقت انتقال‌دهنده در انتقال دانش فنی و اطمینان از دستیابی به آنچه موردنظر است پروسه‌ای است که مستلزم داشتن تخصص و مهارت بالاست. معمولاً انتقال تکنولوژی به‌صورت عمودی و افقی صورت می‌گیرد، انتقال عمودی همراه با انتقال تحقیق و توسعه، اطلاعات فنی یافته‌های تحقیقات کاربردی است که به مرحله توسعه و طراحی مهندسی می‌رسد و با تجاری شدن آن می‌توان تکنولوژی را وارد فرآیند تولید کرد. در انتقال افقی، تکنولوژی از یک سطح توانمندی در یک بنگاه با همان سطح توانمندی به خریدار تکنولوژی منتقل می‌شود و موفقیت این انتقال بستگی به سطح گیرنده تکنولوژی وقدرت جذب آن دارد.

پس از واردات تکنولوژی باید چگونه و به چه شکل بومی‌سازی انجام شود تا بومی‌سازی از یک شعار به عمل برسد و در عین حال موجب رشد و توسعه صنایع کشور شود؟

بومی‌سازی تکنولوژی به شرایطی گفته می‌شود که با توجه به شرایط محیطی و فرهنگی کشور قابل استفاده و کاربردی باشد. در انتقال تکنولوژی باید هدف از فناوری جدید مشخص باشد؛ آیا برای صرفه جویی در مصرف انرژی است؟ کاهش نیروی انسانی است؟ افزایش راندمان است؟ کاهش قیمت تمام شده است؟

گاهی تکنولوژی‌های پیچیده هزینه راه‌اندازی و بهره‌برداری بسیار بالایی دارد و برای سازمان عملی‌تر است که از تکنولوژی‌های کارگربر بیشتر استفاده کند تا روباتیک و اتوماسیون. زیرا نیروی کار ارزان و هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری در اتوماسیون بالا است و اگر برعکس هزینه نیروی انسانی زیاد باشد بهتر است از تکنولوژی‌های نوین استفاده کرد. هرچند امروزه شرکت‌های بین‌المللی دارای تکنولوژی، کالاها و ماشین‌آلات خود را متناسب با شرایط کشور مصرف‌کننده طراحی می‌کنند. برای مثال طراحی و ساخت یک خودرو در مناطق گرمسیر و سردسیر متفاوت است یا با توجه به نوع مصرف انرژی و هزینه انرژی در کشورها، تولیدات از نظر تکنولوژی متفاوت هستند. به نظر می‌رسد بهتر است به جای واژه بومی‌گری از تطبیق تکنولوژی صحبت کنیم.

مهم‌ترین عامل یا عوامل در تطبیق تکنولوژی چیست؟

عامل تحقیق و توسعه مهم‌ترین عامل در تطبیق تکنولوژی است که متأسفانه در سال‌های گذشته در حد کفایت به آن پرداخته نشده است. این غفلت هم از سوی دانشگاه‌ها بوده و هم از سوی واحدهای صنعتی. به دلیل بالا بودن هزینه‌های تحقیق و توسعه و ریسک بالای تحقق فرضیه‌ها، هم بودجه کافی منظور نشده و هم ریسک‌پذیری مناسب وجود نداشته است. دانشجویان رشته‌های مهندسی در کشور عمدتا دروس تئوری را می‌گذرانند و یک دانشجوی مهندسی شاید حداکثر پنج واحد کارگاه داشته باشد. واحدهای صنعتی به جای تحقیق وتوسعه عمدتا کپی‌برداری می‌کنند و نقش پیشتازی در صنعت ندارند و این عقب‌ماندگی تکنولوژی باعث افزایش قیمت تمام شده، مناسب نبودن کیفیت و بهره‌وری کم می‌شود. در خاتمه باید بگویم انتقال دانش فنی خود یک علم است و مدیریت ویژه و خاص خود را می‌طلبد. خرید و انتقال تکنولوژی توسط افراد غیر‌متخصص و با قراردادهای ناقص در طول چند دهه گذشته بزرگ‌ترین خسارت‌ها را به اقتصاد کشور وارد کرده است.

***

روزبه بزرگ‌منش:
چرخه آموزشی برای ورود تکنولوژی ایجاد کنیم

روزبه بزرگ‌منش، مدیر بازاریابی و فروش شرکت آسیا ارتباط معتقد است یکی از نخستین اقدامات در شرایط پساتحریم می‌تواند ایجاد یک چرخه آموزشی برای ورود و بهره‌گیری از تکنولوژی باشد.

به نظر شما با توجه به محدودیت‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه واردات تکنولوژی به کشور داشته‌ایم، پس از لغو این تحریم‌ها باید چه تکنولوژی‌هایی وارد کشور شود؟

به نظر می‌رسد که برای شرایط پساتحریم صرفاً به دنبال این هستیم که درهای کشور را باز کنیم و برنامه مشخصی برای مدیریت واردات وجود ندارد. به عبارت دیگر شواهد و قرائن نشان می‌دهد عده‌ای صرفاً به دنبال کالاهای مصرفی هستند و در کنار آن فکری نشده که نیازهای سرمایه‌ای برطرف و در عین حال زیرساخت‌ها نیز اصلاح شود. بحث مهم این است که به علت تحریم‌ها و سوء‌مدیریت در زمینه تکنولوژی بسیار عقب افتاده‌ایم و شبکه‌های زیرساختی مورد غفلت واقع شده است. در واقع به علت عدم مدیریت صحیح نتوانسته‌ایم برنامه صحیحی در مورد زیرساخت‌ها داشته باشیم درحالی‌که کشورهای اروپایی در این زمینه جزو قدرترین‌ها هستند. بنابراین در شرایط پساتحریم به مواردی که از آنها غفلت کرده‌ایم و در نهایت به ضرر ما تمام شده است، باید توجه بیشتری داشته باشیم.

اشاره کردید که در سال‌های اخیــر از تکنــولوژی‌هــای زیرساختی غفلت کرده‌ایم؛ فکر نمی‌کنید شاید بهتر باشد به جای اینکه سرمایه‌های کشور را صرف واردات ماشین‌آلات کنیم، تکنولوژی ساخت این ماشین‌آلات را وارد کشور کنیم؟

این موضوع در مورد صنایع مختلف فرق می‌کند. در مورد برخی از صنایع در حدی هستیم که بتوانیم در بحث تکنولوژی ساخت این ماشین‌آلات آن هم در سطح قابل قبولی ورود پیدا کنیم. اما به‌عنوان مثال در مورد صنعت مخابرات در حدی نیستیم که بتوانیم خودمان تکنولوژی را وارد کنیم و بر این اساس تولید را انجام دهیم. اگر هم بخواهیم چنین کاری انجام دهیم، در نهایت کار بی‌کیفیتی انجام می‌شود. از همین رو در بحث مخابرات و فناوری اطلاعات حتماً باید در کنار این موضوع که نیم نگاهی به تکنولوژی داشته باشیم و از آن غافل نباشیم، اولویت خود را به واردات ماشین‌آلات و کالاهای زیرساختی اختصاص دهیم. در کنار این موضوع می‌توان تبادل مباحث آموزشی و تکنولوژی را نیز با سایر کشورها انجام داد.

در شرایط پساتحریم به چه میزان می‌توانیم از فرصت اعزام افراد به خارج از کشور برای فراگیری دانش و تکنولوژی روز دنیا استفاده کرد؟

یکی از پایه‌های تحریم‌ها این بود که ما را از تکنولوژی منع کردند اما مطمئناً در شرایط پساتحریم این موضوع دگرگون می‌شود. پس از برداشته شدن تحریم‌ها یکی از نخستین اقدامات می‌تواند این باشد که دانشجویان را طی قراردادهایی که از پشتیبانی دولت نیز برخوردار است، به خارج کشور اعزام کنیم و بحث آموزش و تبادل اطلاعات و تکنولوژی را تحقق ببخشیم. من چنین اتفاقی را بسیار نزدیک می‌دانم و اگر تحریم‌ها هر چه سریع‌تر لغو شود، قطعاً می‌توانیم شاهد اتفاقات خوبی در این زمینه باشیم.

پس از آموزش دیدن نیروی انسانی باید چه اقداماتی انجام شود که این رویه همچنان تداوم پیدا کند و شاهد یک چرخه آموزشی باشیم؟

ما در مورد زیرساخت‌ها این نیاز را داریم که آموزش‌هایی را دریافت کنیم و با شیب تدریجی، این کار را انجام دهیم. در این زمینه باید پله به پله جلو برویم و در یک برنامه‌ریزی تعیین شود که تعداد مشخصی نیروی انسانی آموزش ببینند و این افراد بتوانند افراد دیگری را تربیت کنند و این چرخه ادامه یابد. اما اینکه صرفاً چند تکنیسین از کشورهای خارجی بیایند و نیروی انسانی ما را آموزش دهند و در نهایت نتیجه‌ای نداشته باشد، کافی نیست. در واقع ما نیاز داریم که خدمات پس از آموزش را داشته باشیم، به‌گونه‌ای که پس از مدتی این تکنیسین‌ها ملزم باشند مجددا به کشور ما بیایند و اشکالات نفرات قبلی را برطرف کنند و نفرات بعدی را آموزش دهند.