تهدید منابع آب با احداث باغ

وزارت جهاد کشاورزی قصد دارد با هدف حفظ آب و خاک، روی اراضی شیب‌دار مناطقی که میزان بارش آنها بیش از 300 میلیمتر است، باغ ایجاد کند. این طرح با هدف افزایش نفوذ آب در سفره‌های زیرزمینی انجام می‌شود اما کارشناسان با توجه به مصرف بالای آب در گونه‌های مثمر، معتقدند که توسعه سطح زیر کشت همان اندک آبی را که به داخل زمین نفوذ می‌کرد مصرف می‌کند. در نتیجه هیچ آبی به سفره آب‌های زیرزمینی نخواهد رسید و مشکل کم آبی در کشور تشدید می‌شود. محمد علی طهماسبی معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی میزان ایجاد باغ روی اراضی شیب‌دار در فاز نخست را 860 هزار هکتار اعلام کرده ‌است.

براساس تصمیم وزیر جهاد کشاورزی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به‌عنوان متولی عرصه‌های طبیعی تمام ادارات تابعه خود را مامور کرده که اراضی مستعد برای ایجاد باغاتی را که به ظاهر قرار است دیم باشد شناسایی و به متقاضیان واگذار کنند. اعضای موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع با این طرح وزارتخانه مخالفت خود با این طرح را طی نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرده و نوشته‌اند: باغاتی که پیش از این در روی اراضی شیب‌دار ایجاد شده بود به چوبزارهایی برای تامین نیاز صنایع چوب کشور تبدیل شده‌است.

باغ بیش از 300 میلیمتر بارش نیاز دارد

ناصر ولی‌زاده، کارشناس ارشد آبیاری که بیش از چهار دهه سابقه فعالیت در بخش کشاورزی داشته و مولف پنج کتاب است، به «فرصت‌امروز» می‌گوید: 300 میلیمتر بارش، 3هزار متر مکعب آب در هکتار تامین می‌کند. هیچ درخت مثمری وجود ندارد که با این میزان آب محصول اقتصادی و مناسب تولید کند.

ضمن آنکه بارش‌ها در ایران طی پاییز و زمستان رخ می‌دهد اما درخت میوه در اواخر بهار و تابستان نیاز به آب دارد. برای استقرار یک باغ علاوه بر300 میلیمتر بارش باید به طور متوسط حداقل 5 تا 6 هزار متر مکعب آب اضافه ذخیره کرد اما ذخیره‌سازی آب در اراضی شیب‌دار به هیچ وجه اقتصادی نیست، زیرا باید آب را در کوهپایه و دشت ذخیره کرد و با دو بار پمپاژ ابتدا آن را به ارتفاعات برد و سپس به سیستم آبیاری باغ تزریق کرد.

توسعه باغات منابع آب را کاهش می‌دهد

یکی از سیاست‌های اصلی دولت برای کاهش بحران آب در پیش‌نویس برنامه ششم افزایش عملکرد در واحد سطح و عدم توسعه سطح کل زیر کشت است. هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» هر گونه افزایش مصرف آب را عاملی برای کاهش میزان ذخایر آب و مخازن پشت سدها معرفی می‌کند. وی اضافه می‌کند: ایجاد باغات جدید به مفهوم افزایش سطح زیر کشت است. هر گونه تغییر سطح زیر کشت باید مبتنی بر نقشه آمایش سرزمین، گسترش جمعیتی، ملاحظات اجتماعی، حساسیت‌های مرزی و غیره انجام شود.

فهمی از برنامه اخیر وزارت جهاد کشاورزی بی‌اطلاع است اما تصور می‌کند: متولیان وزارت کشاورزی به دلیل آنکه کشت دیم نیازی به تخصیص آب از سوی وزارت نیرو ندارد، مراتب را به این وزارتخانه اطلاع نداده‌اند.معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا تاکید می‌کند: وزارت جهاد کشاورزی بهتر است به دنبال افزایش بهره‌وری در واحد سطح باشد، زیرا با وجود 6 میلیون هکتار اراضی دیم و 7/8 میلیون هکتار اراضی آبی، 90 درصد محصولات غذایی کشور از اراضی آبی به دست می‌آید و این به مفهوم راندمان بسیار پایین در اراضی دیم است.

آمار بارش‌های اخیر ملاک عمل باشد

فرشاد کوهیان، مدیر پژوهشکده مطالعات و تحقیقات آب هم اگرچه با قاطعیت اثر منفی ایجاد باغات دیم برمنابع آبی را تایید یا رد نمی‌کند اما بر این باور است که باید برای اجرای چنین طرحی بارش‌های اخیر کشور مورد توجه قرار گیرد. او در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» درباره تاثیر ایجاد باغ به روی منابع آبی کشور با اشاره به وجود دو نظریه در این رابطه، بیان می‌کند: نظریه اول این است که درختان مثمر خود مصرف‌کننده آب هستند و ریشه‌های آنها تا عمق 10متری نفوذ کرده و آب خاک را جذب می‌کنند. آب جذب شده توسط گیاه به‌صورت تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود.

ضمن آنکه بخشی از بارش توسط تاج درخت جذب شده و تبخیر می‌شود. در نتیجه باغ میزان نفوذ آب در زمین را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر چون باغات در بالادست ایجاد می‌شوند و جلوی بروز سیلاب را می‌گیرند، همان اندک آبی که از طریق سیلاب به مناطق مرکزی ایران می‌رسید دیگر به پایین دست منتقل نمی‌شود. وی بیان می‌کند: بسیاری از کارشناسان نظریه اول را قبول دارند اما گروه دیگری هم بر این باورند که ایجاد باغ سرعت حرکت آب روی زمین را به دلیل ایجاد تراس و چاله‌های کشت در روی زمین، کاهش می‌دهد در نتیجه میزان نفوذ آب افزایش می‌یابد.

با رشد میزان نفوذپذیری، دبی پایه رودخانه‌ها حفظ می‌شود. البته کوهیان با توجه به کمبود زمین‌هایی که بارش بیش از 300 میلیمتر دارند و محدود شدن این زمین‌ها به ارتفاعات بالای کوهستانی برداشت میوه از باغات احداث شده در این مناطق را هم غیر‌اقتصادی توصیف می‌کند. وی معتقد است: با عدم بهره‌برداری از این باغ‌ها، بهره‌وری آب هم پایین می‌آید.

جلوگیری از نفوذ آب به زمین

فرهاد هوشیاری‌پور، کارشناس ارشد پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب نیز در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» ایجاد باغ روی اراضی شیب‌دار را دارای اثر منفی به روی نفوذ آب در زمین و تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی معرفی می‌کند. وی تاکید می‌کند: ایجاد باغ روی اراضی شیب‌دار ممکن است خاک را تثبیت کند اما به دلیل جذب رطوبت خاک تا عمق پنج الی شش متری زمین و افزایش تبخیر و تعرق، تغذیه منابع آب زیرزمینی را با مشکل مواجه می‌کند.

ارتباط با نویسنده : leilamargan2008@gmail.com