تقاضای تماشا در گروی چگونگی عرضه فیلم

چگونگی عرضه یک فیلم به بازار سینما و پخش آن در سینماهای موجود کشور دست کمی از اهمیت تولید یک فیلم خوب ندارد. چه بسا فیلم‌های متوسطی که توانستند در بازار عرضه تقاضاهای زیادی را به واسطه تبلیغات، مراودات پخش‌کنندگان با سینماها و شناخت‌شان از اقتصاد این حوزه به خود جلب کنند و چه بسیار فیلم‌های خوبی که شاید عدم برنامه‌ریزی مناسب و تبلیغات درست و اصولی در توزیع شان مانع از اکران موفق و فروش خوب شان در گیشه شده است. از طرف دیگر اگرچه پخش یک فیلم نسبت به تولید آن هزینه‌های کمتری را می‌طلبد اما شناخت دقیق نسبت به سینما و ارتباطات گسترده پخش‌کنندگان با سینماداران و مدیران و واحدهای سینمایی اهمیت بیشتری از این ویژگی در حوزه تولید دارد.

این نکات تنها بخشی از گفته‌های چند تن از مدیران موسسات سینمایی شناخته شده و فعال در حوزه پخش فیلم است. همچنین آشنایی با مولفه‌های اقتصادی از جمله درصدهای فروش و سهم بخش‌های مختلف از آن می‌تواند شمایی کلی را از منظر دست‌اندرکاران این حرفه ارائه کند که در گزارش زیر به آن اشاره شده است.

***

مراودات پخش‌کننده، معیار عملکرد موفق در پخش یک فیلم است

سیدجمال ساداتیان، مدیر عامل موسسه فرهنگی بشرا فیلم که در سال 1378 آغاز به کار کرد، یکی از تهیه‌کنندگان باسابقه سینما نیز هست که نظرات کارشناسی خود را با «فرصت امروز» در میان نهاده است. وی معتقد است راه‌اندازی شرکت پخش فیلم بیش از آنکه به‌عنوان یک منبع درآمد یا یک حرفه مورد توجه باشد نیاز به تخصص و شناخت کافی نسبت به اقتصاد سینما و فضای این عرصه دارد. این تهیه‌کننده می‌گوید: به نظرم تاسیس دفتر پخش فیلم یک تخصص است تا یک امکان فیزیکی. با این حال برای راه‌اندازی یک شرکت پخش فیلم رابطه داشتن با مدیران سینماها اهمیت زیادی دارد.

زیرا ظرفیت و تعداد سینماها در کشورمان نسبت به تعداد فیلم‌های ساخته شده و آماده برای اکران بسیار کم است. بنابراین پخش بیشتر و گسترده یک فیلم جدا از کیفیت آن بیشتر به رابطه مسئولان و مدیران شرکت‌های پخش فیلم با سینمادارها و مدیران و مراودات سینمایی‌شان برمی‌گردد. وی با اشاره به تفاوت شرایط پخش یک فیلم در کشورهای مختلف می‌افزاید: پخش فیلم در همه جای دنیا ساز و کارهایی متفاوتی دارد.

برای مثال یک پخش‌کننده در آمریکا سینما را نیز خود اجاره می‌کند. اما در ایران درصدی از فروش به صاحب فیلم و درصدی هم به صاحب سینما اختصاص می‌یابد و به طور کلی تعداد کم سینماهای ایران در این زمینه مشکل اصلی است. بنابراین اگر یک شرکت پخش فیلم بتواند سینماداران را با خود همراه کند خروجی مالی بهتر و موفقیت بیشتری خواهد داشت. ساداتیان در پاسخ به این سوال که برای راه‌اندازی یک شرکت پخش فیلم چه تعداد نیروی انسانی نیاز است و چه قراردادی بین پخش‌کننده و صاحبان اثر برای برگشت مالی و سودآوری بسته می‌شود.

توضیح می‌دهد: یک شرکت پخش فیلم متکی بر نیروهای انسانی زیاد نیست و می‌تواند با پنج‌نیرو به کار خود ادامه دهد. در ارتباط با تهیه‌کننده فیلم نیز این شرکت موظف است حداقل 200میلیون تومان پیش‌قسط به صاحب اثر بپردازد و خود شرکت نیز سهم 10درصدی از فروش فیلم دارد. از میزان فروش یک فیلم همچنین ۹درصد به ارزش افزوده و ۵درصد به شهرداری تعلق می‌گیرد. باقیمانده فروش نیز به طور مساوی میان تهیه‌کننده و صاحب سینما تقسیم می‌شود و درآمد شرکت‌های پخش فیلم نیز 10درصد از درآمد تهیه‌کننده از فروش را شامل می‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان تاسیس شرکت‌های پخش را یک حرفه سودآور و بکر دانست یا نه، بیان می‌کند: به نظرم ظرفیت حوزه تولید فیلم و سرمایه‌گذاری برای ساخت آن بهتر از پخش فیلم است. در حال حاضر، سالانه حدود 100 فیلم در سینما ساخته می‌شود و تعداد شرکت‌های پخش هم به 30 تا 35 شرکت می‌رسد. اما محدودیت تعداد سینماها در ایران برخی از این شرکت‌ها را با شکست مواجه می‌کند. ضمن اینکه در این میان برخی فیلم‌های مورد حمایت دولت نیز لابه لای فیلم‌های بخش خصوصی باید نوبت اکران بگیرند. در حالی که اگر فیلمی خوب و جذاب ساخته شود هزینه خود را برمی‌گرداند.

تهیه‌کننده فیلم «جامه دران» در پاسخ به اینکه موفقیت یک شرکت پخش تا چه میزان متاثر از فیلم‌های مورد انتخاب آن برای عرضه است، می‌گوید: قطعا پخش یک فیلم خوب تاثیر زیادی در عملکرد یک شرکت پخش دارد. اما وقتی دفتر پخش نتواند سالن‌های خوب سینما را به آن فیلم اختصاص بدهد، در نتیجه فیلم زمین می‌خورد. بنابراین شرکت‌هایی که مراودات بهتری با سینمادارها دارند باز هم موفق‌تر هستند. چراکه فیلم‌ها عمدتا در تهران با حدود 24 سالن و در شهرستان‌ها هم به تدریج اکران می‌شوند و این میان فیلم و شرکتی خروجی مناسب‌تری دارد که بتواند سالن‌های بیشتری را به خود اختصاص بدهد.

***

پخش یک فیلم مهم‌تر از تولید است

حبیب اسماعیلی، مدیرعامل موسسه فیلمسازان مولود که از دوران بعد از انقلاب تاکنون به فعالیت در زمینه پخش و توزیع فیلم پرداخته است، به «فرصت امروز» می‌گوید: موفقیت‌های اخیر سینما در فروش می‌تواند مشوقی برای سرمایه‌گذاری در ساخت سینما و شدن شرایط بهتر اکران برای فیلم‌ها باشد. وی همچنین با تاکید بر تخصص‌گرایی در زمینه پخش فیلم می‌گوید: به نظر من اهمیت پخش یک فیلم از تولید آن بیشتر است.

در واقع همان‌طور که بعد از تولید یک کالا تلاش می‌شود تا در بسته بندی‌های شیک و تبلیغات اصولی و گسترده عرضه شود، درباره فیلم سینمایی به‌عنوان یک محصول فرهنگی نیز باید چنین بسته‌بندی و تبلیغات و پخشی صورت بگیرد.اسماعیلی می‌افزاید: همچنین یک پخش‌کننده باید بداند که کدام فیلم در موقعیت مورد نظر با استقبال رو به رو می‌شود.

فیلم با مختصات فصل اکران چه نسبتی دارد و مخاطب آن کیست. وی در جواب این پرسش که آیا مشارکت بخش دولتی مانع از موفقیت بخش خصوصی در حوزه پخش فیلم است، بیان می‌کند: نه، اگرچه بخش دولتی مثل سازمان تبلیغات اسلامی سینماهای زیادی در اختیار دارد، اما به هر حال وقتی فیلم دولتی در حال اکران نباشد، این سینماها نیاز به خوراک دارند و بالطبع سراغ فیلم‌های بخش خصوصی خواهند رفت.

ضمن اینکه برخی از سازمان‌ها نیز ممکن است یک سالن سینما در اختیار داشته باشند. بنابراین وقتی در تولید فیلمی مشارکت می‌کنند طبیعی است که بخواهند فیلم خودشان را در آن سالن نمایش بدهند. با این حال فیلم خوب همیشه دیده خواهد شد.

***

کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی صنعت پخش را نجات می‌دهند

علی سرتیپی، مدیرعامل موسسه «فیلمیران» که از شرکت‌های مطرح در حوزه پخش فیلم است نیز در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» بر اهمیت بعد تخصص‌گرایی در حرفه پخش تاکید کرده و می‌گوید: به نظرم راه‌اندازی شرکت‌های پخش بهتر است توسط کسانی صورت بگیرد که نسبت به سینما شناخت کافی دارند. زیرا این حرفه علاوه بر تخصص، نیاز به ارتباطات و مراودات قوی دارد. زیرساخت‌ها و دانشی را می‌طلبد که باید به مرحله اجرا در آید.

هر فیلم باید در 150شهر و شهرستان نمایش داده شود و این مساوی است با شناخت مدیران سینمایی آن شهرها و سینماداران. همچنین ارزیابی وضعیت سینما در این مناطق و شرایط آنها برای اکران یک اثر اهمیت زیادی دارد. وی درباره مهم‌ترین مشکلات جریان پخش فیلم در سینمای ایران ادامه می‌دهد: اگر چرخه سینما را بر پایه‌های تولید، توزیع و اکران استوار بدانیم، شرکت‌های پخش در گروه سوم قرار می‌گیرند. متاسفانه در این بخش با وجود اهمیتش نگاه دلالانه وجود دارد و جایگاه و موقعیت واقعی خود را نیافته است.

در حالی که این بخش از سینما در کشورهای دیگر مهم‌ترین بخش است اما در سینمای ایران دست اندرکاران معمولا بر تولید متمرکز شده‌اند. در حالی که موفقیت یک فیلم به نحوه توزیع و پخش آن وابسته است. این تهیه‌کننده با اشاره به راهکارهای بهبود وضعیت پخش فیلم در ایران عنوان می‌کند: به نظرم پخش فیلم نیاز به تخصصی‌تر و به روز‌تر بودن دارد. همچنین باید از این بخش حمایت‌های مالی و معنوی بیشتری صورت بگیرد.

به نظرم جریان دولتی در حوزه پخش خوب عمل نکرده است و نیاز به تقویت دارد. البته مشکلاتی عمومی در سینمای ایران از جمله برخوردها و نظرات سلیقه‌ای وجود دارد که این شرایط برای همه هست. وی همچنین می‌افزاید: از طرف دیگر به نظر می‌رسد اگر سینمای ایران به سمت راه‌اندازی کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی گرایش یابد، بهتر است. در واقع باید شرکت‌های پخش با یکدیگر ادغام شوند و چهار یا پنج شرکت بزرگ سینمایی ایجاد شود. در این صورت آنها قدرت مانور و درآمد و عملکرد بهتری خواهند داشت و همچنین می‌توانند فضا و شرایط مناسب‌تری را برای اکران فیلم‌ها فراهم کنند.

اما در حال حاضر وجود 30شرکت فعال در زمینه پخش فیلم با توجه به سینماهای محدود در کشور و فضای بسته اکران از نظر اقتصادی به صرفه نیست و شرکت‌های موفق در این زمینه عمدتا آنهایی هستند که در امر تولید هم فعالیت می‌کنند و درآمدشان بیشتر به این بخش معطوف است. فیلمیران از جمله موسسات سینمایی فعال در حوزه بین‌الملل نیز است.

سرتیپی درباره فعالیت‌های بین‌المللی خود نیز توضیح می‌دهد: بزرگ‌ترین همت ما در بخش بین‌الملل این بود که فیلم‌های ایرانی را در کشورهای دیگر اکران کنیم. «شهر موش ها»، «نهنگ عنبر» و «ورود آقایان ممنوع» از جمله این فیلم‌ها بودند که در کشورهای اروپایی از جمله آلمان، انگلیس و آمریکا به‌صورت عمومی و نه نمایش‌های محدود برای سفارتخانه‌ها و... اکران شدند. این اقدام رو به پیشرفت است.