تعدیل ارتفاع سدهای در دست ساخت کشور

خالی ماندن مخازن سدها و ساخت بی‌رویه این سازه‌های بتنی که به خشک شدن تالاب‌ها و از بین رفتن کارکرد طبیعی رودخانه‌ها منجر شده، مهم‌ترین انتقاداتی است که مخالفان سدسازی به عملکرد وزارت نیرو وارد می‌دانند. اما معاون برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو از تعدیل ارتفاع برخی سدهای کشور، به منظور رفع نقیصه‌های فعلی خبر می‌دهد. هدایت فهمی، معاون برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به «فرصت امروز» می‌گوید: در حال بازمهندسی و بازنگری طراحی سدهای کشور هستیم. زیرا مصرف در بالادست خیلی زیاد شده و اساسا آبی وجود ندارد که روی آن سد ساخته شود.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر تغییر اقلیم سبب شده که 10درصد بارش جوی در ایران کاهش یابد. به تبع آن، جریان رودخانه‌ای هم 25 درصد کاهش یافته‌است. افزایش میزان مصارف در بالادست سدها هم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم برآورد رودخانه‌ها تاثیر گذاشته و از میزان آن کاسته است. به‌همین دلیل بازبینی طرح‌های سدسازی، ضروری است. معاون برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با جدی توصیف کردن عملکرد وزارت نیرو در بازبینی وضعیت سدهای در دست ساخت یا در حال مطالعه، بیان می‌کند: با اتمام بازبینی پروژه‌ها، وضعیت کاهش ظرفیت مخازن یا ثابت ماندن آن مشخص خواهد شد. 

کاهش ارتفاع سد بختیاری

کلنگ ساخت سد و نیروگاه بختیاری که عنوان بلندترین سد بتنی جهان را یدک می‌کشید، در فروردین ماه سال 92 با حضور محمود احمدی‌نژاد به زمین زده شد. این سد در بخش سفلای رودخانه بختیاری در استان لرستان در حال ساخت است. اما فهمی خبر از تعدیل ارتفاع این سد بلند می‌دهد. به این ترتیب بختیاری دیگر بلندترین سد بتنی جهان نخواهد بود. معاون برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو می‌گوید: در برخی مناطق کشور نظیر حوضه دریاچه ارومیه یا کرخه دستور توقف ساخت بخشی از سدها داده شده‌است. سدهایی که درصد پیشرفت فیزیکی آنها کم بوده یا در دست مطالعه هستند، در این مناطق متوقف شده‌اند. 

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ساخت این سدها به طور کامل متوقف شده یا در آینده مجددا ساخت آنها دنبال خواهد شد، عنوان می‌کند: ساخت این سدها متوقف شده و اگر در آینده وارد شرایط ترسالی شویم و آورد رودخانه به وضعیت مناسبی بازگردد، ممکن است ساخته شوند. فهمی در نخستین تماس خبرنگار «فرصت امروز»، وعده می‌دهد که جزییات بیشتری درباره سدهای تعطیل شده یا کاهش ارتفاع و حجم مخزن سدهای در دست ساخت ارائه کند. اما روز بعد هم می‌گوید که موفق به دریافت اطلاعات مربوط به تعدیل سدها نشده و اعلام جزییات بیشتر را به روز دیگری موکول می‌کند. 

تغییر منابع و مصارف با کاهش ارتفاع سدها

بدون شک کاهش ارتفاع سدهایی که کلنگ احداث آنها به زمین زده‌شده و درصدی از کار نیز توسط کارفرما در عرصه به انجام رسیده، تبعاتی را برای فعالان بخش خصوصی به همراه خواهد داشت. نظر محمد رنجبر، مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور لار را در این باره جویا شدیم. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: پروژه‌های این شرکت در دست اجرا بوده و مشمول طرح‌های تعدیلی وزارت نیرو نشده‌است. ضمن آنکه تغییر در شرایط ساخت سد یک مسئله کارشناسی است که همیشه امکان بررسی آن وجود دارد. رنجبر در پاسخ به این پرسش که اقدامات اخیر وزارت نیرو در بازنگری سدها را چگونه ارزیابی می‌کنید، می‌گوید: بحث کاهش یا افزایش ارتفاع یک سد بیان‌کننده این نکته است که برنامه‌ریزی برای منابع آب را تعدیل کرده‌ایم. یعنی منابع و مصارفی که برای یک پروژه خاص پیش‎‌بینی شده، با توجه به شرایط جدید که یا متاثر از خشکسالی یا تغییر تقسیم‌بندی مصارف بوده، تعدیل شده‌است. وی اضافه می‌کند: به عبارت دیگر وزارت نیرو با کاهش ارتفاع سد، حجم مخازن را پایین آورده‌است.

رنجبر در پاسخ به این پرسش که اقدام وزارت نیرو در تعدیل ارتفاع سدها برای کشور تبعات مثبت یا منفی به همراه خواهد داشت، این‌گونه پاسخ می‌دهد: مثبت یا منفی بودن تصمیمات وزارت نیرو بستگی مستقیم به شرایط یک پروژه دارد. وی در تشریح سخن خود ادامه می‌دهد: باید دید کاهش حجم مخزن به چه منظوری انجام شده‌است. اگر کاهش در جهتی باشد که تامین آب کشاورزی در پایین دست بیشتر شود، این تغییر ارتفاع از نگاه کشاورزی مثبت تلقی می‌شود زیرا آب از سد سرریز شده و سهم بیشتری به کشاورز می‌رسد. اما از نگاه سایر مصارفی که برای پایین دست سد تعریف شده، این تغییرات ممکن است منفی ارزیابی شود. مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور لار می‌گوید: برای محاسبه ارتفاع یک سد، به طور معمول گزارش برنامه‌ریزی منابع آب تدوین می‌شود. براساس این گزارش برای آب یک رودخانه که مصارف مختلفی اعم از کشاورزی، محیط‌زیست، صنعت یا غیره دارد، برنامه‌ریزی لازم انجام می‌شود. در هر مرحله از سدسازی نیز با توجه به تغییر تخصیص منابع آب، می‌توان کار را بازنگری کرده و تغییراتی در آن ایجاد کنیم. وی اضافه می‌کند: گاهی با توجه به کنش‌های حوضه، این امکان وجود دارد که طراحی‌ها را تغییر دهیم. این مبانی کاملا مهندسی است و باید در جلسات کارشناسی روی آن بحث شود.

احتمال کاهش توان تولید برق

محمد حسین رمضانی خوزستانی، مشاور معاونت توسعه طرح‌های فراب هم سیاست‌های اخیر وزارت نیرو در تعدیل ارتفاع سدها را بدون تاثیر جدی بر فعالیت‌های ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی توصیف می‌کند. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: با کاهش ارتفاع سد، ممکن است توان تولید نیروگاه‌های برق‌آبی کاهش یابد. البته تبعات مسئله کاهش راندمان به خود استفاده‌کننده (یعنی وزارت نیرو) باز می‌گردد. رمضانی خوزستانی اضافه می‌کند: قدرت تولید برق تابعی از جرم حجمی آب، جاذبه زمین و ارتفاع سقوط آب است. هرچه ارتفاع سد کم شود، فشار آب کاهش‌یافته و میزان تولید برق هم کاهش خواهد یافت. در این صورت با تعدیل ارتفاع سدها، تحویل‌دهی انرژی به کارفرما تغییر می‌کند. وی اضافه می‌کند: به طور معمول کارشناسان محاسبه می‌کنند که با کاهش ارتفاع سد و تغییر سیاست‌ها، چقدر میزان برق تحویلی به کارفرما کاهش می‌یابد. بنابراین شرایط را به کارفرما اعلام کرده و معمولا با وی به توافق می‌رسند.

مشاور معاونت توسعه طرح‌های فراب ادامه می‌دهد: در سدها، ارتفاع بیشینه (ماکزیمم)، نرمال، دیزاین و کمینه (مینیمم) وجود دارد. معمولا در تعدیل طرح‌های سدسازی ارتفاع ماکزیمم تغییر می‌کند که تاثیری روی توان نیروگاهی سدها ندارد. زیرا محاسبات ایجاد نیروگاه‌های برق‌آبی را معمولا براساس ارتفاع (هد) طراحی انجام می‌دهیم. وی بیان می‌کند: ارتفاع ماکزیمم و مینیمم هم برای سر ریزکردن سد یا خاموش شدن توربین مورد توجه طراحان نیروگاه‌های برق‌آبی قرار می‌گیرد.