تخریب خانه‌های تاریخی سنگ اندازی بر سر راه صنعت گردشگری

بیل مکانیکی‌ها این روزها خواب پاییزی بزرگ‌ترین خانه تهران را آشفته کرده‌اند. خانه‌ای که با داشتن ارزش‌های تاریخی – فرهنگی تا به حال شانس ثبت شدن در فهرست آثار ملی را نداشته و برگ‌های تاریخش به زردی نشسته است. این خانه که نام صاحبش، ثابت پاسال را بر پیشانی دارد، در خیابان آفریقا بر پهنه‌ای به وسعت 11 هزار و 543 متر مربع ساخته شده و به‌تازگی خبرهایی مبنی بر تخریب این خانه و تبدیل آن به برج است. تخریب خانه‌ها و بافت‌های تاریخی مسئله‌ای است که در سال‌های اخیر بسیاری از شهرهای تاریخی را تهدید کرده است.

در یکی دو سال گذشته، بافت تاریخی شهرهای کاشان، نراق و چندین شهر کوچک دیگر به خاطر توجه شهردار و مدیریت شهری‌شان از تخریب در امان ماند و احیاء شد، اما شهرهای پرگردشگر اصفهان، یزد، شیراز و شهرهای دیگر نتوانستند در برابر توسعه و ساخت‌و‌سازها مقاومت کنند و تلاش‌ها واعتراضات مردم و دوستداران میراث فرهنگی بی‌نتیجه ماند تا آنجا که برای تخریب بافت تاریخی شیراز، معاون رییس‌جمهور و ریاست سازمان میراث فرهنگی خود به توقف تخریب‌ها در این شهر اقدام کردند. آسیب رساندن و بی‌توجهی به بافت‌ها و خانه‌های تاریخی فقط حال میراث فرهنگی را بد نمی‌کند، بلکه از آنجایی که این آثار زمینه‌ای برای رونق گردشگری در شهرها فراهم می‌کنند و سهم قابل توجهی در صنعت گردشگری دارند، تخریب آنها می‌تواند توریسم را در ایران که گردشگری در بافت‌های تاریخی سهم کمی از آن ندارد، با چالش‌هایی مواجه کند.

خانه‌ها پر جاذبه‌ترین برای گردشگران

یک متخصص مدیریت گردشگری معتقد است، معماری خانه‌ها در ایران و در بافت‌های تاریخی شهرها از پرجاذبه‌ترین‌ها برای گردشگران داخلی و خارجی است. احمد روستا، با بیان اینکه تهدید و تخریب خانه‌ها و به دنبال آن بافت‌های تاریخی پدیده نادرست و غیر‌فرهنگی است که در سال‌های اخیر بخش قابل توجهی از میراث فرهنگی کشور را تهدید کرده است، می‌گوید: گردشگران شهر را به اصالتش می‌شناسند و بافت‌های تاریخی و معماری خانه‌ها زودتر از هر نماد دیگری اصالت شهر را نشان می‌دهند. این استاد دانشگاه با اشاره به تخریب خانه‌های مهم و ارزشمند تاریخی تهران در اهمیت توجه به احیاء و حفظ این خانه‌ها توضیح می‌دهد: معماری بومی و خانه‌های تاریخی باری از صنعت گردشگری را بر دوش دارند و این اهمیت در حفظ و نگهداری خانه‌های ویژه و خاص دو چندان احساس می‌شود و متولیان میراث فرهنگی در تهران و دیگر شهرها با وجود رشد بی‌رویه توسعه ساخت‌و‌سازها باید سختگیری‌ها و پیگیری‌های بیشتری داشته باشند.

روستا با بیان اینکه با تهدید و تخریب این خانه‌ها به نوعی در عمل از ورود گردشگر به شهرها جلوگیری می‌شود، در چگونگی استفاده و کاربردی کردن این خانه‌ها می‌گوید: خانه‌های خاص و ویژه عمدتا مساحت بسیار زیاد و قابل توجهی دارند و می‌توانند به‌عنوان هتل، اقامتگاه‌های گردشگری، مرکز فرهنگی و غیره مورد استفاده قرار گیرند.

احمد روستا، تخریب خانه‌های تاریخی در بافت قدیم یزد را برای ساخت بلوار در شهر، ناشی از عدم آگاهی نسبت به این سرمایه و بی‌توجهی به این جاذبه گردشگری می‌داند و معتقد است این پدیده با شروع در این شهر به شهرهای اصفهان، تهران، شیراز و دیگر شهرها سرایت کرد.

این استاد دانشگاه و متخصص مدیریت گردشگری می‌گوید: برای آنکه شهرهایمان هویت، اصالت و سرمایه‌هایشان را از دست ندهند، نه تنها میراث فرهنگی بلکه معاونت گردشگری در سازمان متولی این آثار است و باید برای پیش‌گیری از این تخریب‌ها تمام تلاشش را کند.

خانه ثابت پاسال که به دلیل نوع معماری‌اش به کاخ ورسای ایران مشهور است، در دهه 1340 ساخته شد. صاحبش یکی از سرمایه‌گذاران و بازرگانان آن زمان و موسس تلویزیون ملی بود. معماری این خانه از معماری یکی از کاخ‌های ورسای الگوبرداری شده و گفته می‌شود، اشیای بسیار ارزشمندی در آن به‌کار رفته است و قیمت آن را در قبل از انقلاب حدود 15میلیون دلار تخمین زده بودند.

معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با بیان اینکه شهرداری برای تخریب این خانه به سازمان میراث فرهنگی استعلام نزده است، درباره وضعیت خانه ثابت پاسال به «فرصت امروز» می‌گوید: میراث فرهنگی تهران در حال پیگیری وضعیت این خانه است و امیدواریم به نتیجه مطلوبی برسد، در غیر‌این صورت، معاونت میراث فرهنگی سازمان به ماجرا ورود خواهد کرد.

محمد حسین طالبیان با این توضیح که محل خانه در طرح تفضیلی شهر تهران، تجاری-اداری تعریف شده است، می‌افزاید: طبق قانون شهرداری در اجرای طرح تفضیلی در جایی که به یک اثر ارزشمند یا تاریخی برخورد می‌کند، حتما باید از سازمان میراث فرهنگی استعلام بگیرد و هر گونه فعالیت یا اقدامی در آن محل ممنوعیت قانونی دارد. برخی رسانه‌ها از مالکیت خانه توسط نهاد ریاست جمهوری خبر دادند و برخی مالکیت آن را به شرکت سرمایه‌گذاری صبا میهن نسبت داده‌اند. «فرصت امروز» در تماسی با شرکت نامبرده صحت خبر را جویا شد، اما شرکت صبا میهن این خبر را نادرست و داشتن هر گونه پروژه را در این منطقه تکذیب کرد.

مسئله تخریب خانه‌های تاریخی، عدم مرمت و احیای چالش بسیاری از شهرها به‌خصوص شهرهای بزرگ است که نارضایتی و اعتراض مردم و دوستداران میراث فرهنگی به مدیریت شهری در این شهرها را به دنبال داشته است.