تجارت متقابل؛ وعده‌ای دست یافتنی

چندی پیش وزیر صنعت، معدن و تجارت در خطبه‌های پیش از نماز جمعه عنوان کرد که از حضور شرکت‌های غربی استقبال خواهد شد اما در این زمینه سیاست‌هایی نیز تدوین شده است. محمدرضا نعمت‌زاده تاکید کرد که منظور ما از همکاری با کشورهای غربی این نیست که بازارمان را در اختیار آنها بگذاریم. وی اظهار داشت: به طرف‌های غربی تاکید کرده که در صورتی بازار کشورمان در اختیار آنها قرار داده می‌شود که آنها نیز بازارشان را در اختیار ایران قرار دهند. این سخنان در حالی از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت مطرح شد که به اعتقاد کارشناسان و فعالان عرصه تجارت و بازرگانی برای تحقق این موضوع باید راهکارهای مناسبی در نظر گرفته شود و مشکلات و چالش‌هایی که در سال‌های اخیر پیش‌روی بخش تولید و صادرات بود، مرتفع شود.

در عین حال فعالان اقتصادی بر این باورند که در سال‌های اخیر و به‌ویژه با شدت یافتن تحریم‌ها شرایط به‌گونه‌ای شده که برخی از کالاها و محصولات ایرانی کیفیت پایینی داشته و قابلیت رقابت در بازارهای جهانی را ندارند. بنابراین باید برای رقابتی شدن کالاهای تولید داخل اقدامات لازم انجام شود. «فرصت امروز» در این گزارش چگونگی حضور ایران در بازارهای جهانی را بررسی کرده است.

***

محمد حسین سلیمی:
مشکلات، کالاهای ایرانی را غیررقابتی کرده است

محمدحسین سلیمی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران معتقد است یکی از مشکلات اساسی این است که صنایع بیمار هستند و در عین حال عدم اعطای تسهیلات بانکی و بالا بودن میزان تورم موجب شده که کالاها و محصولات تولید داخل قابلیت رقابت در بازارهای بین‌المللی را نداشته باشد.

یکی از هدف‌گذاری‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در شرایط پساتحریم این است که کشورمان امکان حضور موثر و هدفمند در بازارهای جهانی را داشته باشد. با توجه به پایین بودن کیفیت و غیررقابتی بودن برخی از تولیدات داخلی، چقدر امکان تحقق این موضوع در شرایط پساتحریم وجود دارد؟

در شرایط تحریم‌ها به دلیل پایین بودن کیفیت مواد اولیه‌ای که از چین و هندوستان وارد می‌شد، این امکان وجود نداشت که کالاها و محصولات باکیفیتی تولید شود و به‌طورکلی تحریم‌ها اثر نامساعدی در تولید گذاشت. از همین رو یکی از هدف‌گذاری‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت این است که در شرایط پساتحریم با واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات مرغوب به‌گونه‌ای عمل کنیم که کالاها و محصولات باکیفیت در کشور تولید شود. قاعدتا در شرایط پساتحریم باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که میزان واردات و میزان صادرات در حالت یکسانی قرار بگیرد. حال پس از این باید به تولیدکنندگان این موضوع گوشزد شود که تولیدات با کیفیت پایین، صادرات خوبی نخواهد داشت و در ضمن وزارت صنعت، معدن و تجارت و واحدهای صنعتی باید برنامه‌ریزی خود را به‌گونه‌ای انجام دهند که کالاها و محصولات قابل رقابت در عرصه‌های بین‌المللی تولید شود.

با توجه به موضوعاتی که اشاره کردید فکر می‌کنید کدام دسته از محصولات و کالاهای داخلی قابلیت صادرات به سایر کشورها را دارد؟

در حال حاضر مواد پتروشیمی کشورمان در دنیا خریدار دارد و حرف اول را می‌زند اما در شرایط پساتحریم نباید صرفا به کالاهای پتروشیمی که زیرمجموعه نفت هستند، اکتفا کنیم. در عین حال کشور ما در برخی از کالاها مزیت نسبی دارد. با توجه به اینکه هزینه سوخت در کشورمان پایین است می‌توانیم در برخی کالاها که مزیت نسبی داریم مانند سیمان و کاشی، صادرات خوبی داشته باشیم. البته این در حالی است که پیش از اعمال تحریم‌های اخیر و تشدید رکود در واحدهای تولیدی، کشور ما از صادرکنندگان عمده سیمان به کشورهایی مانند عراق بود. البته در حال حاضر دولت به دنبال رفع رکود است.

علاوه بر رکود حاکم در کشور، چه مسائل و مشکلاتی پیش‌روی حضور کالاها و محصولات ایرانی در بازارهای جهانی وجود دارد که باید برطرف شود؟

یکی از مشکلات اساسی این است که صنایع بیمار هستند و در عین حال عدم اعطای تسهیلات بانکی و بالا بودن میزان تورم موجب شده که کالاها و محصولات تولید داخل قابلیت رقابت در بازارهای بین‌المللی را نداشته باشد. بنابراین باید با رفع مشکلات مذکور به‌گونه‌ای عمل شود که قیمت کالاها و محصولات تولید داخل کاهش یافته و رقابتی شود. برای حضور در بازارهای جهانی باید به این نکته توجه داشته باشیم که هیچ مصرف‌کننده‌ای کالای گران را نمی‌خرد و بنابراین باید تولید باکیفیت و با قیمت مناسب مدنظر قرار گیرد که دستیابی به این موضوع نیز به اصلاح ساختار اقتصادی کشور برمی‌گردد. در واقع اگر ساختارهای اقتصادی کشور ما نتواند همانند ساختارهای بین‌المللی عمل کند، نمی‌توانیم در بازارهای جهانی وارد عرصه رقابت شویم.

***

احمد پورفلاح:
شرایط رقابتی ایجاد کنیم

احمد پورفلاح، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ایتالیا معتقد است در دنیای امروز یکی از راه‌های نفوذ به سایر کشورها، استفاده از مکانیزم‌های اقتصادی است اما بدون توجه به ایجاد شرایط رقابتی نمی‌توانیم امیدوار باشیم بازارهای هدف را در اختیار بگیریم.

به نظر شما برای اینکه بتوانیم در مقابل بازاری که در اختیار سایر کشورها قرار می‌دهیم، بازارهای هدف مناسبی را به دست آوریم باید چه اقداماتی انجام دهیم؟

در دنیای امروز یکی از راه‌های نفوذ به سایر کشورها، استفاده از مکانیزم‌های اقتصادی است اما بدون توجه به ایجاد شرایط رقابتی نمی‌توانیم امیدوار باشیم بازارهای هدف را در اختیار بگیریم. البته برای اینکه به اهداف موردنظر در مورد دستیابی به بازارهای جهانی دست پیدا کنیم باید زیرساخت‌های لازم برای این کار به وجود‌ آید که بخشی از آن سخت‌افزاری است و باید تکنولوژی لازم، استفاده از مواد اولیه مرغوب و کارگر آموزش دیده وجود داشته باشد. در زمینه نرم‌افزاری هم نصف راه را رفته‌ایم . در واقع می‌توانیم بگوییم رفع تحریم‌ها 35 درصد مشکلات را حل می‌کند اما هنوز کشور ما به سازمان تجارت جهانی نپیوسته است و همچنان در زمینه پارامترهای مربوط به کسب‌وکار در رده‌های پایین قرار دارد. بنابراین باید فکر دیگری کنیم که بتوانیم به دیدگاه وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد در اختیار گرفتن بازارهای جهانی جامه عمل بپوشانیم. همچنین اگر تمام موارد مذکور هم مهیا باشد، باید طرحی در این مورد داشته باشیم.

حضور هیأت‌های تجاری و اقتصادی سایر کشورها در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پس از توافق هسته‌ای هیأت‌های تجاری مختلفی در کشورمان حضور یافتند و این رفت‌و‌آمدهای تجاری همچنان ادامه دارد. البته این دید و بازدیدهای تجاری در نوع خود خوب است اما باید بتوانیم این مذاکرات تجاری را به‌گونه‌ای پیش ببریم که منجر به اقدامات کاربردی شود و نتایج مناسبی را عاید کشورمان کند.

با توجه به پایین بودن کیفیت و غیررقابتی بودن برخی کالاهای ایرانی، آیا اصولاً کشورمان امکان حضور موفق در بازارهای جهانی را دارد؟

باوجود اینکه دست ما بسته است، سطح محصولات صنعتی ما از بسیاری کشورها پایین‌تر نیست و به‌ویژه در مورد صنعت نساجی و صنعت لوازم خانگی از دنیا خیلی عقب نیستیم. البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که برخی صنایع فرسوده و قدیمی هستند و قاعدتاً امکان تولید محصولات و کالاهای باکیفیت و دارای قدرت رقابت در بازارهای جهانی را ندارند که صنعت نساجی و صنعت لوازم خانگی از جمله آنهاست.

کدام یک از محصولات و کالاهای تولید داخل قابلیت حضور در بازارهای جهانی را دارد؟

در حال حاضر ما یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان مواد خام هستیم و می‌توان برای ایجاد ارزش افزوده کالاها و محصولات اقدامات بسیاری انجام داد. به‌عنوان مثال در حال حاضر چرم، پوست و سالامبور به شکل خام از کشور صادر می‌شود و متأسفانه ارزش افزوده و اشتغال‌زایی آن نصیب سایر کشورها می‌شود و می‌توان از این پس اقداماتی انجام داد که چنین کالاهایی به شکل فرآوری شده و با ایجاد ارزش افزوده برای کشور صادر شود. در زمینه میوه و تره‌بار و گل و گیاهان هم کشورمان می‌تواند در بازارهای جهانی حضور چشمگیری داشته باشد. در مجموع به نظر می‌رسد شرایط پساتحریم فرصت مناسبی است تا فرصت‌های از دست رفته در مورد تجارت محصولاتی مانند پنبه و گندم را جبران کنیم و در ضمن از شرایط فراهم شده برای صادرات خرما، زعفران، پسته، کشمش و گیاهان دارویی استفاده کنیم.

***

جلیل افشارنژاد:
قراردادهای تجاری حافظ منافع کشورمان باشد

جلیـــل افشارنژاد، عضو هیات‌مدیره انجمن مدیران صنایع ایران معتقد است یکی از راهکارها برای اینکه کشورمان همزمان با لغو تحریم‌ها و بهبود شرایط تجارت بین‌المللی، بتواند حضور مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشد این است که قراردادها به‌گونه‌ای تنظیم شود که در قبال ورود مواد اولیه و دانش فنی، بخشی از کالاها و محصولات تولید شده در کشور به سایر کشورها صادر شود.

به نظر شما سخنان اخیر وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد این موضوع که در مقابل در اختیار قرار دادن بازارهای داخلی باید بازارهای سایر کشورها در اختیار ایران قرار بگیرد، تا چه اندازه قابلیت عملیاتی شدن دارد؟

این سخنان قابلیت عملیاتی شدن دارد البته مشروط بر آنکه راهکارهایی برای آن در نظر گرفته شود. یکی از راهکارها برای اینکه ایران همزمان با لغو تحریم‌ها و بهبود شرایط تجارت بین‌المللی، بتواند حضور مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشد، این است که قراردادها باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که در قبال ورود مواد اولیه و دانش فنی، بخشی از کالاها و محصولات تولید شده در کشور به سایر کشورها صادر شود. در واقع نباید اجازه دهیم که در شرایط پساتحریم اتفاقی که به‌عنوان مثال در مورد تکنولوژی پژو رخ داد، تکرار شود. زیرا اگر کشور ما قرارداد مناسبی با شرکت پژو داشت، در حال حاضر ایرانی‌ها همچنان سوار بر پژو405 و پژو 206 نمی‌شدند و می‌توانستیم در این مورد به روز باشیم.

بنابراین معتقدید که در مورد تنظیم قراردادهای تجاری باید دقت نظر لازم انجام شود، به‌گونه‌ای که منافع کشورمان تامین شود؟

اگر مشارکت با ارائه دانش فنی توام باشد و قراردادهای فی مابین به شکلی باشد که در مقابل ورود دانش فنی، امکان صادرات محصولات تولیدی وجود داشته باشد شاید بتوانیم بگوییم که می‌توانیم در 10 سال آینده 50 درصد کالاها و محصولات تولیدی را صادر کنیم. در چنین شرایطی مناسب‌ترین اقدام این است که امنیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج کشور ایجاد شود تا نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی تشویق و ترغیب شوند و همزمان تکنولوژی را نیز وارد کشور کنند.

کدام یک از کالاها و محصولات ایرانی می‌تواند در بازارهای جهانی حضور موفقی داشته باشد؟

در وهله اول باید صنایع و تولیدات دارای مزیت نسبی مشخص باشند و در مورد چگونگی توسعه آنها برنامه‌ریزی شود. البته این کار به بانک اطلاعاتی قوی نیاز دارد که مشخص شود در چه زمینه‌هایی می‌توان اقدامات لازم را انجام داد. به نظر می‌رسد با توجه به محدودیت‌هایی که به لحاظ کمبود آب و منابع برای بخش کشاورزی وجود دارد، باید این بخش و تولیدات آن محدودتر شود و بیشتر بر بخش صنعت متمرکز شد. البته در مورد صنعت هم باید زمینه‌های خاصی از آن مورد تقویت قرار گیرد. برای تحقق این موضوع هم باید گروه‌های مختلفی از صنایع گوناگون کشور دور هم جمع شوند و مشخص کنند که امکان تولید کدام یک از محصولات صنعتی در کشور وجود دارد.