بی ثباتی بازار ارز تاثیر منفی بر عملکرد نظام بانکی ندارد

محمد ارباب افضلی و محمد ولی‌پور پاشاه در بیست‌وششمین همایش سالانه پولی و ارزی که چهارم و پنجم خرداد برگزار شد در سخنانی با عنوان آثار بی‌ثباتی بازار ارز بر بازدهی شبکه بانکی ایران به تحلیل وضعیت نظام بانکی کشور پرداختند.

این دو کارشناس بانکی با ارائه مقاله‌ای مشترک در این همایش آورده‌اند: نوسانات ارزی سال‌های اخیر در اقتصاد ایران نیز به‌عنوان یک ریسک مالی، در کنار بسیاری از ریسک‌های غیرمالی دیگر همچون تحریم، شرایطی را ایجاد کرد که منجر به انقباض در بخش واقعی اقتصاد و بروز تلاطم در دیگر بازارهای مالی شد.

از آنجا که امکان پوشش ریسک تغییرات نرخ ارز با استفاده از ابزار مشتقه در ایران فراهم نیست بنابراین بانک‌های تجاری ایران مستقیم تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز هستند. میزان اثرپذیری شبکه بانکی ایران از این نوسانات یکی از مسائل مهمی است که پاسخگویی به آن می‌تواند نشان‌دهنده میزان استحکام بانک‌های ایران در برابر بحران‌های مالی باشد.

این مقاله با طرح این سوال که در هنگام بروز نوساناتی مثل نوسانات نرخ ارز، بازدهی بانک‌ها در ایران چگونه تغییر می‌کند؟ آیا بی‌ثباتی ایجاد شده در این بازار مالی به ضرر آنها تمام می‌شود یا منافعی را برای آنان به همراه خواهد داشت؟ آورده است:

شبکه بانکی در ایران در برابر نوسانات نرخ ارز (چه افزایش و چه کاهش نرخ ارز)حداقل در کوتاه‌مدت، نه تنها متضرر نشده بلکه با انجام تغییرات تاکتیکی به موقع و تغییر در ترکیب پرتفوی ارزی و ریالی خود از نوسانات حاصله منفعت نیز کسب می‌کند.

واقعیت آن است در هنگام وقوع شوک مثبت ارزی، دارایی‌های موجود در پرتفوی ارزی بانک با افزایش مواجه شده و این مسئله باعث بهبود درآمدهای مشاع ‌بانک‌ها و در نهایت افزایش سودآوری آنها می‌شود. از سوی دیگر هنگامی که بازار ارز با شوک منفی مواجه می‌شود، به دلیل اثرات روانی متعاقب آن نزد دارندگان ارز و بیم از اینکه کاهش اتفاق افتاده ادامه‌دار باشد، میل به فروش منابع ارزی افزایش یافته و این مسئله باعث افزایش منابع ریالی ‌بانک‌ها می‌شود. نتیجه این امر افزایش توان اعطای تسهیلات‌ بانک‌ها و متعاقب آن افزایش سودآوری آنهاست.

به عبارت دیگر افزایش سود حاصله برای‌ بانک‌ها در هنگام افزایش نرخ ارز از محل پرتفوی ارزی آنهاست، و در مواقع کاهش نرخ ارز نیز تکیه بر پرتفوی ریالی برای آنها سودآوری ایجاد می‌کند.

در ادامه این مقاله آمده است: مطابق با توابع واکنش آنی، پس از وقوع شوک، اثر آن رفته رفته تخلیه می‌شود. در این خصوص می‌توان گفت: پس از گذشت دو تا سه دوره که نرخ ارز روند صعودی دارد، انتظارات عوامل اقتصادی و در رأس آنها استفاده‌کنندگان از تسهیلات ارزی این‌گونه شکل می‌گیرد که افزایش قیمت ارز ادامه‌دار خواهد بود.

از این رو با انگیزه کسب سود بیشتر در دوره‌های آتی ترجیح می‌دهند تا با به تعویق انداختن اقساط مربوط به تسهیلات ارزی دریافتی‌شان، این وجوه را در بازار غیر‌رسمی ارز به فروش رسانده و از محل مابه‌التفاوت منفعت کسب کنند که این امر باعث افزایش هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول و متعاقب آن کاهش سودآوری بانک می‌شود.

از سوی دیگر پس از گذشت چند دوره از وقوع شوک منفی ارز نیز رفتار هیجانی در فروش ارز و تبدیل آن به ریال نیز تعدیل شده و روند ورود منابع ریالی به بانک و متعاقب آن توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها با کاهش مواجه خواهد شد. که این مسئله نیز باعث ایجاد یک روندکاهشی در سودآوری بانک‌ها خواهد شد.

تاثیر هریک از شوک‌های مثبت و منفی بر سودآوری شبکه بانکی ایران تقریبا به شکلی یکسان و متقارن است اما اثرات وقوع شوک مثبت نرخ ارز بر متغیر یاد‌شده تا حدودی بیشتر از حالتی است که ارزش پول ملی تقویت می‌شود. در عین حال نتایج به دست‌آمده از تجزیه و تحلیل توابع واکنش آنی، نشان داد که تاثیر بی‌ثباتی نرخ ارز بر وضعیت سودآوری بانک‌ها زودگذر بوده و در ادامه بانک را با چالش‌های نسبتا بلندمدت‌تری مواجه می‌سازد.

در این مقاله تاکید شده است: تاثیر جهش آنی سودآوری بانک‌ها، موجب شکل‌گیری انتظارات ذی‌نفعان آنها در جهت کسب منافع بیشتر در دوره‌های آتی می‌شود و این در حالی‌است که افزایش موقتی ایجاد شده در سودآوری ‌بانک‌ها در هنگام وقوع شوک ناشی از عملیات واسطه‌گری آنها نبوده و تنها به واسطه تغییر اسمی در پرتفوی ارزی بانک‌ها است.

به طور کلی اگرچه نتایج این مقاله نشان داد بانک‌های ایرانی در برابر بی‌ثباتی بازار ارز دچار ضرر و زیان نمی‌شوند، اما به نظرمی رسد عواملی همچون، مسائل مربوط به نحوه حسابداری و شناسایی سود در ‌بانک‌ها، عدم وجود قوانین و مقررات مربوط به ورشکستگی‌ بانک‌ها و دسترسی ‌بانک‌ها به بازار ارز و سایر بازارهای مالی از کانال شرکت‌های تابعه خود، شرایط ویژه‌ای را در جهت فاصله گرفتن از ضرر و زیان ناشی از فعل و انفعالات اقتصادکلان، برای شبکه بانکی ایران فراهم می‌کند.