بیم‌ها و امیدهای اشتغال‌زایی

اخیرا علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تدوین آیین‌نامه و دستور کار سیاست‌های جدید اشتغال خُرد و کوچک خبر داده است و از دستگاه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط خواسته که در این زمینه هماهنگی و تقسیم کار مطلوبی داشته باشند. در عین حال اجرای طرح بنگاه‌های زودبازده که در دولت قبلی با شکست مواجه شد با اصلاحاتی مدنظر مسئولان قرار دارد. اما در حالی تدوین آیین‌نامه دستور کار سیاست‌های جدید اشتغال خُرد و کوچک در دستور کار دولت قرار گرفته است که برخی از کارشناسان و صاحبنظران آن را در صورت انجام مطالعات لازم و دقیق، اقدامی موثر و مفید برای اشتغال‌زایی توصیف می‌کنند اما در عین حال برخی دیگر ایجاد مشاغل خرد و کوچک و بنگاه‌های زودبازده را آرام بخشی مقطعی برای بازار کار و کارآفرینی می‌دانند و معتقدند که این موضوع نمی‌تواند راهکار اصلی و قابل اتکا برای حل مشکل بیکاری باشد. «فرصت امروز» در گفت‌وگو با تعدادی از نمایندگان مجلس و کارشناسان موضوعات مرتبط با ایجاد مشاغل خرد و کوچک و اثرات آن در بازار کار را مورد بررسی قرارداده است.

ابراهیم نکو:
بنگاه‌های کوچک لازمه پاسخگویی به تنوع تقاضاست

ابراهیم نکو، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است تنوع تقاضا موجب می‌شود که لاجرم در آینده بنگاه‌های کوچک و خرد موردتوجه دولت‌ها قرار بگیرد.

به نظر شما طرح اشتغال‌زایی دولت که در آن توجه به مشاغل خرد و کوچک مدنظر قرار گرفته است، تا چه اندازه کارایی خواهد داشت؟

در آینده بازارهای جهانی از آن کشورهایی خواهد بود که به مشاغل خرد و کوچک توجه ویژه‌ای کنند و برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه داشته باشند. نخستین علت آن است که این‌گونه مشاغل می‌توانند به‌صورت گسترده در سطح کلان جایگاهی داشته باشند، متناسب با آمایش سرزمین و توانمندی و ظرفیت‌های موجود در هر منطقه در حوزه صنعت و اقتصاد فعالیت کنند و میزان اشتغالی که ایجاد می‌کنند، می‌تواند قابل توجه باشد و از سوی دیگر تاثیر خود را در رشد و توسعه اقتصادی هم خواهد داشت.

موضوع دوم این است که در حال حاضر بنگاه‌های اقتصادی بزرگ دیگر ظرفیت تولید و اشغال بازارهای هدف را با یک یا چند نوع محصول تولیدی خود ندارند. به عبارت دیگر تنوع تقاضا موجب می‌شود که لاجرم در آینده بنگاه‌های کوچک و خرد مورد توجه دولت‌ها قرار بگیرند. به همین دلیل رویکرد دولت در مورد راه‌اندازی و حمایت از مشاغل خرد و کوچک مناسب است و حتی باید یک بازنگری اساسی صورت بگیرد تا تنوع محصولات ارائه شده توسط این بنگاه‌ها به‌گونه‌ای باشد که بتواند در بازارهای کشور و منطقه جایی برای خود داشته باشد.

با توجه به اینکه بیکاری در برخی از مناطق کشور گسترده‌تر از سایر مناطق است، آیا مشاغل خرد و کوچک در تمام کشور برای اشتغال‌زایی جواب می‌دهد؟

برای این منظور باید یک آمایش سرزمین در حوزه تولید انجام شود و براساس آن یک برنامه‌ریزی در مورد راه‌اندازی مشاغل خرد و کوچک انجام شود. در صورتی که چنین اقدامی انجام شود، هم می‌توانیم معضل بیکاری را تا حدودی ریشه‌کن کنیم و هم نیازهای کشور را براساس تولیدات ارائه شده از مناطق مختلف کشور برآورده کنیم. البته این موضوع که دولت بخواهد به نوعی دخالت مستقیم در این کار داشته باشد، صحیح نیست اما دولت باید این موضوع را تعریف و مشخص کند که در مناطق مختلف کشور چه ظرفیت‌هایی برای ایجاد کدام مشاغل و تولید چه نوع محصولاتی وجود دارد و چه میزان سرمایه‌گذاری نیاز است.

اگر این اقدام انجام شود هم یک صرفه‌جویی عظیم در اعتبارات دولتی صورت خواهد گرفت و هم در صورتی که تلاطم در اقتصاد جهانی بنگاه‌های بزرگ اقتصادی را ببلعد یا مشکلاتی برای این بنگاه‌ها به وجود بیاید، دولت می‌تواند به بنگاهای کوچک ومتوسط چشم امید داشته باشد. لذا ایجاد بنگاه‌های اقتصادی در ابعاد خرد و کوچک می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد اما باید با برنامه و مطالعه کافی در این مورد اقدام کرد.

به‌ظاهر دولت به دنبال این است که بار دیگر ایجاد بنگاه‌های زودبازده را در دستور کار قرار دهد. با توجه به تجربه ناخوشایندی که از دولت قبلی در مورد این موضوع وجود دارد، راه‌اندازی بنگاه‌های زودبازده می‌تواند اقدام صحیحی باشد؟

اگر دولت یازدهم بخواهد با رویکرد دولت قبلی بنگاه‌های زودبازده را راه‌اندازی کند، حتما شکست خواهد خورد. از سوی دیگر اگر دولت بخواهد بدون مطالعه و صرفا با داشته‌های خود اشکالات را برطرف کند، باز هم ناموفق خواهد بود. پیش از این اقدام باید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مطالعات دقیق و آسیب‌شناسی در این حوزه داشته باشد که چه علل و عواملی موجب شد طرح بنگاه‌های زودبازده با شکست مواجه شود و اعتبارات قابل توجهی از بین برود و در نهایت نتیجه‌ای نیز حاصل نشود و سپس در مورد اجرای طرح بنگاه‌های زودبازده اقدام کند.

***

محسن علیمردانی:
مشاغل خرد و کوچک موجب افزایش تولید شود

محسن علیمردانی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس معتقد است که اگر طرح‌های مربوط به ایجاد مشاغل خرد و کوچک منجر به کارآفرینی و افزایش تولیدات داخلی نشود، نتیجه عکس را در بازار کار کشور به دنبال خواهد داشت.

قرار است در طرح اشتغال مدنظر دولت، مشاغل خرد و کوچک مورد توجه قرار بگیرد. به نظر شما با توجه به حجم وسیع بیکاری موجود در جامعه این طرح‌ها می‌تواند جوابگو باشد؟

در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل کشور ما بیکاری است. نگاهی به وضعیت اشتغال در کشور نشان می‌دهد که در حال حاضر بیکاری در حال نزدیک شدن به مرز بحرانی است و وضعیت به‌گونه‌ای است که حتی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز بیکار هستند. لذا از هر جنبه‌ای که این موضوع را در نظر بگیریم باید اشتغال‌زایی اولویت اول دولت باشد. شاید یکی از بهترین اقدامات این است که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از راه‌های آسان، عملیاتی و سریع به این حوزه ورود کند و به نظر می‌رسد که راه‌اندازی مشاغل خرد و کوچک یکی از این راه‌هاست. البته آنطور که ما مطلع هستیم برای طرح مشاغل خرد و کوچک، کار کارشناسی و مطالعاتی انجام شده است و حتی دولت با نمایندگان مجلس جلساتی داشته و جمع‌بندی‌های لازم در مورد این موضوع انجام شده است. بنابراین از آنجا که راه‌اندازی مشاغل خرد و کوچک می‌تواند به حل مشکل اشتغال کمک کند و هم میزان بیکاری در کشور را کاهش دهد، باید مورد حمایت قرار بگیرد و اگر این اقدام به درستی انجام شود در آن زمان می‌توانیم بگوییم که کار بزرگی انجام شده است. به طور کلی برای انجام موفقیت‌آمیز چنین اقدامی باید اولویت دولت و مجلس، اشتغال‌زایی از راه‌های اصولی باشد.

برخی از کارشناسان معتقدند که شاید بهتر باشد به جای ایجاد مشاغل خرد و کوچک، در مورد اشتغال‌زایی در سایر مشاغل اقداماتی انجام شود. این اقدام تا چه اندازه عقلانی و صحیح است؟

باید این موضوع را در نظر داشت که راه‌اندازی مشاغل خرد و کوچک ارزان است و به واسطه آن می‌توان اشتغال‌زایی بسیاری را انجام داد. این در حالی است که در شرایطی با حجم وسیع بیکاری و به‌خصوص بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مواجه هستیم که استخدام دولتی صورت نمی‌گیرد و در بازارهایی مانند ساخت‌و‌ساز مسکن که قبلا امکان اشتغال‌زایی وجود داشت، رکود حاکم است.

مسئولان این‌گونه عنوان می‌کنند که ممکن است طرح بنگاه‌های زودبازده نیز با اصلاحاتی در دستور کار دولت قرار بگیرد. از آنجا که این طرح در دولت قبلی امتحان خود را پس داده است، این اقدام برای بازار کار و اشتغال تا چه اندازه می‌تواند چالش‌آفرین باشد؟

من با راه‌اندازی بنگاه‌های زودبازده به‌شدت مخالف هستم. زیرا در این شرایط اعطای وام ارزان قیمت در قالب بنگاه‌های زودبازده میزان نقدینگی در کشور را افزایش می‌دهد. تجربه گذشته نیز نشان داده که برخی افراد پس از دریافت وام برای راه‌اندازی بنگاه‌های زودبازده از آن در مسیر دیگری استفاده کرده و شغل‌های کاذب ایجاد می‌کنند و در نهایت هزینه بیشتری را برای کشور به وجود می‌آورند.

پس به نظر شما طرح بنگاه‌های زودبازده حتی با انجام کار کارشناسی و اصلاحات نیز راه به جایی نخواهد برد؟

طرح بنگاه‌های زودبازده به صورتی که در دولت قبلی اجرا شد، دیگر نباید در کشور اجرا شود و حتی اگر در کنار ایجاد تغییرات جدی در طرح گذشته عنوان آن نیز تغییر کند بسیار بهتر است. به طور کلی اگر نتیجه طرح‌های مرتبط با اشتغال‌زایی، کارآفرینی و افزایش تولیدات داخلی و رشد سرمایه کشور نباشد، نتیجه عکس خواهد داشت.

***

محسن ایزدخواه:
مشاغل کوچک آرام‌بخش مقطعی است

محسن ایزدخواه، کارشناس بازارکار معتقد است که راه‌اندازی مشاغل خرد و کوچک آرام‌بخشی مقطعی برای بازار کار است و نمی‌تواند گره‌گشای اصلی معضل بیکاری باشد.

در شرایطی که یکی از مشکلات اصلی کشور بیکاری و به‌ویژه بیکاری تحصیلکرده‌هاست، تمرکز دولت بر مشاغل خرد و کوچک توجیه دارد؟

اقداماتی که در گذشته تحت عنوان طرح‌های زودبازده اشتغال مطرح شد و هم‌اکنون تحت عناوین دیگری مطرح می‌شود، می‌تواند یک آرام‌بخش مقطعی باشد و نمی‌تواند راهگشای اصلی باشد. در دولت گذشته هم شاهد این موضوع بودیم که ایجاد چنین مشاغلی نه‌تنها نتوانست به حل مشکل بیکاری و اشتغال‌زایی کمک کند بلکه مشکلات و معضلات جدی را برای اقتصاد کشور به وجود آورد. ادعای دولت این است که 600 تا 700‌هزار شغل ایجاد کرده اما وقتی به میزان خالص اشتغالزایی نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که کار مثبتی انجام نشده است. علت این است که در سال‌های اخیر بخش وسیعی از نیروی کار، شغل خود را از دست داده است.

اشاره کردید که ایجاد مشاغل خرد و کوچک و بنگاه‌های زودبازده آرام‌بخشی زودگذر است. حتی اگر کارشناسی دقیق‌تری در مورد این طرح‌ها انجام شود و اشکالات قبلی برطرف شود، باز هم نمی‌تواند جوابگوی اشتغال جوانان و جویندگان کار باشد؟

در درجه اول آنچه مهم است باید رویکردهای دولت مشخص باشد. فرض کنید که یکسری بنگاه‌های زودبازده را طراحی کنیم و وام بدهیم و به این طریق جوانان را وارد بازار کار کنیم اما اگر رویکرد تجارت خارجی و شاخص‌های مهم در حقوق گمرکی مشخص نباشد و طبق آمارها سالانه بیش از 20‌میلیارد دلار قاچاق به کشور انجام شود، مانع بزرگی بر سر راه موفقیت دولت در اشتغال‌زایی خواهد بود. زیرا اینها مسائل بازدارنده‌ای است که راه را بر اشتغال‌زایی و تولید کشور بسته است و قطعا با این وضعیت در آینده با پدیده فارغ‌التحصیلان بیکار بدهکار مواجه خواهیم بود.

در مجموع باید شورای‌عالی اشتغال کاملا مشخص کند که می‌خواهد به چه مشاغلی کمک کند، آن مشاغل را چگونه تقویت کند، آن مشاغل را با حقوق گمرکی و عوارض چگونه تحت نظر و حمایت خود قرار می‌دهد و از همه مهم‌تر یک همبستگی و اراده ملی در مصرف کالاهای داخلی به وجود بیاید که می‌تواند بسیار مهم باشد. چون اگر به فرهنگ مصرف داخلی بی‌توجه باشیم ولو اینکه بنگاه‌های زودبازده فعالیت‌های مختلفی داشته باشند کماکان کالاهای خارجی وارد کشور خواهد شد و تولیدات داخلی به فروش نخواهد رفت.

می‌خواهم به صحبت شما این موضوع را اضافه کنم که اگر تولیدات مشاغل خرد و کوچک بازاری برای ارائه نداشته باشد، باز هم راه‌اندازی آنها بی‌معنا می‌شود. بنابراین باید فکری برای این موضوع هم اندیشیده شود.

دقیقا همین‌طور است. اصولا ایجاد مشاغل خرد و کوچک و همچنین راه‌اندازی بنگاه‌های زودبازده زمانی می‌تواند معنا پیدا کند که صاحبان این مشاغل به عرضه و فروش محصولات و تولیدات خود امیدوار باشند. در غیر‌این صورت چه ضرورتی دارد که یک فرد تمرکز و انرژی و سرمایه خود را معطوف این کار کند. بنابراین دولت پیش از هر اقدامی باید به این موضوع هم فکر کند.