بازار قیر چرا سیاه شد؟

قیر ایرانی به دلیل کیفیت مطلوب در آسیا یکی از برندهای معروف و معتبر است اما به دلیل سیاست‌گذاری اشتباه در دولت دهم و صدور مجوز برای هر تولیدکننده قیر این صنعت نه‌تنها در حال از دست دادن بازار خود است بلکه برندی که ماحصل کیفیت بالای آن است نیز در حال اضمحلال است. در حال حاضر ایران هفتمین تولیدکننده و چهارمین صادرکننده قیر دنیا محسوب می‌شود و سالانه حدود 4 تا 5 میلیون تن قیر تولید می‌کند که نیمی از آن در داخل مصرف می‌شود و نیمی از آن به کشورهای منطقه خاورمیانه، جنوب آسیا، شرق و جنوب شرق آسیا، آفریقا و حتی اروپا با واسطه صادر می‌شود.

در کشور چند شرکت تولیدکننده عمده قیر هستند که بنا به اعلام حسن دلاویز، مدیرعامل شرکت نفت پاسارگاد زمانی 60 درصد از صادرات قیر توسط این شرکت صورت می‌گرفت اما حالا به دلیل برخی از مشکلات از جمله بی‌ثباتی مدیریتی این سهم با نوسان مواجه شده است. آمار و ارقام متعددی از درآمدهای ارزی کشور از محل صادرات قیر موجود است اما در نهایت به دلیل برخی از مشکلات محصول تولید شده در ایران در برابر رقیب آن در منطقه یعنی بحرین ارزش ارزی کمتری دارد. بحرینی که در نهایت سالانه 700 هزار تن تولید قیر دارد. حال باید دید که چرا این اتفاق رخ داده است.

نرخ ارزان قیر ایران در بازار جهانی

احمـد صرامـی، عضـو هیات‌عامل شرکت گروه صرامی به‌عنوان صادرکننده قیر در این باره و چرایی رخداد این مسئله به «فرصت امروز» می‌گوید: «متاسفانه در صادرات قیر شاهد آن هستیم که برخی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر، با بی‌اخلاقی محصول خود را ارزان‌تر و با سود کمتری به بازار جهانی عرضه می‌کنند و ضربه مهلکی به این صنعت وارد می‌کنند از آنجا که تنها ناظر در این زمینه اتحادیه صادرکنندگان است اما به دلیل نبود ابزار نظارتی کافی قادر نیست با این شرکت‌ها برخورد کند اگرچه تمامی فعالان در این بخش عضو اتحادیه نیستند.» وی با اشاره به اینکه صادرات قیر زمانی سود قابل توجهی داشت اما امروز این سود کاهش یافته است و تنها تولیدکنندگان بزرگ از سود کافی برخوردارند، می‌افزاید: «فعالیت در این صنعت برعهده بخش‌خصوصی و خصولتی است و دولت تنها خوراک مورد نیاز را تامین می‌کند و از آنجا که هزینه حمل و صادرات قیر به اروپا سنگین است، بازارهای هدف بیشتر اطراف کشور و کشورهای آسیا است.»

وی همچنین به استفاده از نفت کوره در تولید قیر اشاره می‌کند و می‌افزاید: «ایران در تولید قیر کشور اول منطقه است اما این کیفیت اخیرا کاهش یافته است. از سویی بازار قیر ثبات ندارد و تنها تولیدکنندگان بزرگ در این بازار کمتر ضرر می‌کنند.» به گفته این فعال بخش‌خصوصی کمیسیون قیر اتحادیه صادرکنندگان تعیین‌کننده قیمت نیست و تنها پیشنهاد‌کننده است و مواد اولیه از جمله وکیوم باتوم تعیین‌کننده قیمت است و اگر تولیدکننده خود این محصول را دریافت کند، سود بیشتری خواهد داشت. متاسفانه برای صادرات قیر برنامه‌ریزی نداریم که مشخص شود که هر سال چه میزان قیر صادر شود. از سویی به دلیل سیاست‌گذاری نادرست از نفت کوره برای تبدیل آن به قیر استفاده می‌شود. این مسئله موجب شد تا محصول تولیدی از کیفیت لازم برخوردار نباشد. نفت کوره رقیب قیر شده و موجب شده تا صادرات قیر کاهش یابد. قیرتولیدی از نظر ظاهری ایرادی ندارد اما کارایی لازم را ندارد.

کاهش حجم صادرات قیر

پرویز شجاع، نماینده شرکت نفت جی درباره مشکلات موجود برای صادرات به «فرصت امروز» می‌گوید: «میزان حجم صادرات قیر ایران به کشورها کاهش یافته، برای نمونه صادرات قیر به کشور پاکستان در مقایسه با سال گذشته روند نزولی داشته است.» اگرچه براساس اعلام بورس، حجم معاملات وکیوم باتوم و قیرصادراتی در تالار فرآورده‌های نفتی و در اردیبهشت نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است اما حقیقت این است که اگر قرار باشد قیر با کیفیت کنونی در بازار خارجی عرضه شود آینده‌ای نامبهم در انتظار آن است. حسن تاجیک، رییس کمیسیون قیر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران درباره مشکلات مطرح شده درباره صادرات قیر به «فرصت امروز» می‌گوید: «آنچه امروز در معرض نابودی است برند و کیفیت خوب قیر ایرانی است که اگر راهکاری برای آن اندیشه نشود در کمتر از دو سال قیر ایران علاوه بر از دست دادن کیفیت بالای خود و برند بودنش بازاری نخواهد داشت. این نابودی ریشه در تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری اشتباه دولت دهم دارد که تنها به دلیل ایجاد اشتغال مجوز تولید قیر در کشور را صادر کرد بدون اینکه ابزار لازم برای این کار (یعنی خوراک) اندیشیده شود تا محصول تولید شده حداقل استاندارد را داشته باشد.»

انحلال شرکت‌های ضعیف در تولید قیر

وی با اشاره به اینکه این سیاست‌گذاری اشتباه با روی کارآمدن دولت یازدهم متوقف شده است، می‌افزاید: «در حال حاضر 71 تولیدکننده قیر در کشور داریم که به‌جز تعداد معدودی هر کدام از این شرکت‌ها بیش از 10میلیارد تومان ارزش ندارند. این تعداد سالانه کمتر از هزار تن تولید دارند، معتقدم اگر این شرکت‌ها از بین بروند نه‌تنها صنعت قیر رونق می‌یابد بلکه برند قیر ایران نیز حفظ خواهد شد زیرا در حال حاضر برخی از کشورها ازجمله چین و هندوستان قیر ایران را نمی‌خواهند.» تاجیک با اشاره به اینکه ایران به 61 کشور قیر صادر می‌کرد اما در حال حاضر تنها 33 کشور بازار هدف شده است، می‌افزاید: «قیر بی‌کیفیت تولیدشده توسط این شرکت‌های نوپا صددرصد صادر می‌شود زیرا اگر بخواهند این محصول را در کشور به فروش برسانند باید 9 درصد ارزش افزوده پرداخت کنند، از این رو ترجیح می‌دهند صادرکننده باشند.» شاید با یکپارچه‌سازی تولیدکنندگان با ظرفیت حداقلی نرخ صادرات قیر هدفمند شود تا این صنعت بتواند درآمد ارزی کشور را افزایش دهد.