بازار رقابتی بورس کالا بازوی دولت برای مبارزه با رانت و دلالی

دولـــت در سیــاست‌هـای اقتصادی خود در بسته خروج از رکود غیر‌تورمی به طور مستقیم وظایفی را به بورس کالای ایران واگذار کرده است تا از طریق مکانیسم معاملاتی بورس کالا برای حرکت به سمت اقتصاد آزاد و بازار رقابتی در دادوستد کالاها استفاده کند. از مهم‌ترین مواردی که در بسته خروج از رکود به بورس کالا اشاره شده است به «تقویت بورس‌های کالایی و حمایت از مکانیسم عرضه و تقاضا برای کشف قیمت محصولات و همچنین خروج دولت از قیمت‌گذاری محصولاتی که در بورس کالا و انرژی معامله می‌شود»، «استفاده از ظرفیت بورس کالای ایران برای فروش املاک و مستغلات بانک‌ها و موسسات‌های دولتی»، «تعمیق بازار کالاهای مختلف و تامین مالی بنگاه‌های تولیدی از طریق معاملات سلف موازی و سپرده کالایی» و «اجرای ماده 33 قانون بهره‌وری کشاورزی که به درج قیمت‌های تضمینی محصولات کشاورزی در بورس به جای خرید تضمینی دولت» اختصاص دارد.

شاهین شایان‌آرانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه در گفت‌وگو با سنا از زوایای مختلف به بررسی و چرایی محول کردن ماموریت‌های این چنینی از سوی دولت به بورس کالا پرداخته است. 

ایجاد بازار سراسر رقابتی هدف اصلی دولت

شایان‌آرانی به تصمیم دولت مبنی بر عرضه و قیمت‌گذاری کلیه محصولات در بورس کالا اشاره کرد و گفت: این تصمیم نشان می‌دهد دولت به دنبال بازار آزاد و رقابتی از طریق سازوکار شفاف بورس کالا است به‌طوری‌که قصد دارد با بها دادن به بخش خصوصی، بستر رقابتی شدن بازار کالا را فراهم کند. کارشناس ارشد مسائل اقتصادی با بیان اینکه به‌ طور حتم با تقویت بخش خصوصی در تولید کشور و تنوع عرضه‌کنندگان، کارایی بورس کالا نیز به مراتب بیشتر می‌شود افزود: حذف رانت و دلالی از بازار کالا و رسیدن سود واقعی به تولید‌کنندگان و در پایان رونق تولید از اصلی‌ترین ثمرات اجرای این مصوبه است.

وی تصریح کرد: یکی از مواردی که می‌تواند بورس کالا را به سمت معاملات استاندارد و بین‌المللی سوق دهد، پایان انحصار در عرضه محصولات است به‌طوری‌که در بورس‌های کالای دنیا به دلیل عرضه گسترده یک محصول و وجود متقاضیان زیاد، عرضه‌کنندگان نیز باهم رقابت می‌کنند که این اتفاق، نقطه اوج کشف عادلانه قیمت‌هاست.

شایان‌آرانی افزود: اما در کشور ما به دلیل کمبود تولید در برخی محصولات یا اینکه یک شرکت دولتی یا وابسته به دولت تنها تولید‌کننده فلان محصول پتروشیمی یا فلزی است، امکان رقابت عرضه‌کنندگان در بورس کالا وجود ندارد. البته این ایراد به بورس کالا وارد نیست و به ساختار دولتی اقتصاد ما برمی‌گردد که امیدواریم با تقویت بخش خصوصی در سال‌های آینده شاهد عرضه‌کنندگان متنوع‌تر درخصوص کالاهای انحصاری در بورس کالا باشیم.

به گفته شایان آرانی، کارشناسان دولت به خوبی از مزیت‌های بورس کالا همچون وجود قوانین مدون، شفافیت، پاسخگو بودن، کشف قیمت عادلانه و تامین نیاز آسان واحدهای تولیدی واقف بوده و از این رو درصدد کاهش هزینه‌های خود در بازار کالا هستند. وی به تمرکز مبادلات کالاها در بورس اشاره کرد و اظهار داشت: با برنامه‌هایی که دولت در پیش گرفته است، بازارهایی همچون فلزات، کشاورزی و پتروشیمی به جای وجود بازارهای جزیره‌ای و پراکنده و همچنین بدون ارتباطات لازم، به طرزی صحیح و قانونی در بورس کالا متمرکز می‌شوند که با تحقق کامل این موضوع، عمده حجم عرضه و تقاضای کالاهای مختلف در سراسر کشور در بورس کالا شکل می‌گیرد و این اتفاق، افزایش عمق بازار و کشف هر چه عادلانه قیمت‌ها را در پی خواهد داشت. 

پایان شائبه در مزایده‌ها با مکانیسم بورس کالا 

وی در خصوص تاکید دولت در بسته خروج از رکود به آغاز مزایده املاک و مستغلات بانک‌ها و نهادهای دولتی از طریق بورس کالا گفت: این تصمیم نیز در راستای پایان رانت و مزایده‌های غیر‌شفاف گرفته شده است چرا که امکان زدوبند بر تابلوی معاملات بورس کالا که برای همگان قابل رصد است وجود ندارد و املاک مازاد بانک‌ها به‌صورت کاملا شفاف به فروش می‌رسد.

این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: البته ذکر این موارد به معنای آن نیست که در عمده مزایده‌ها تخلف صورت می‌گیرد، اما بر هیچ‌کس پوشیده نیست که شفافیت لازم در روند مزایده املاک و مستغلات دولتی و بانک‌ها وجود ندارد و اگر این معاملات نیز در بورس کالا انجام شود، این مزایده‌ها در چارچوب قوانین مشخص و بدون هرگونه شائبه‌ای انجام می‌شود. به عبارت بهتر با اجرای این کار و امکان ورود همه خریداران به مزایده، بازهم شاهد از بین رفتن انحصار در فروش املاک خواهیم بود. 

تامین مالی از رسالت‌های بورس کالاست

شایان آرانی با اشاره به اینکه یکی از برنامه‌های مهم دولت برای خروج کشور از رکود، تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی از طریق بازار سرمایه است گفت: طی ماه‌های اخیر معاملات اوراق سلف موازی بر پایه سنگ آهن در بورس کالا راه‌اندازی شد که براساس آمار، شرکت گل گهر ظرف سه روز کاری توانست 83میلیارد تومان از طریق انتشار این اوراق تامین مالی کند که ایجاد این ابزار نوین مالی جای تحسین دارد. 

این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: اوراق سلف موازی در واقع تامین مالی اسلامی کوتاه‌مدت است که می‌توان بر پایه سایر محصولات نیز این قرارداد را اجرایی کرد. وی به مسیر طولانی و پر پیچ و خم اخذ تسهیلات از سیستم بانکی اشاره کرد و گفت: تامین مالی بنگاه‌های تولیدی از طریق معاملات اوراق سلف موازی استاندارد از بورس کالا به‌مراتب بهتر و راحت‌تر از گرفتن تسهیلات از سیستم بانکی است به طوری‌که اگر تولیدکنندگان در صنایع مختلف از ویژگی‌های این اوراق مطلع شوند، به‌زودی این راه را برای تامین مالی ترجیح می‌دهند. 

از طرفی سرمایه‌گذاران نیز باتوجه به بالاتر بودن سود تضمین شده این اوراق نسبت به سود بانک، به سمت سرمایه‌گذاری در این ابزارهای نوین مالی جذب خواهند شد. به گفته شایان آرانی، درصورتی‌که مسئولان بازار سرمایه و دولت، توسعه این گونه ابزارهای تامین مالی را جدی بگیرند، بدون شک بورس کالا می‌تواند از طریق این معاملات بر اعتبار و شهرت خود در بازار داخلی و بین‌المللی بیفزاید.