بازار داغ قاچاق اعضای بدن

از میان تمام تجارت‌های کثیف بازار سیاه در دنیا هیچ کدام به اندازه قاچاق اعضای بدن غیرانسانی و مشمئزکننده نیست. فکر این که یک انسان را مثل یک کالای مصرفی، تکه‌تکه کنند و هر تکه‌اش را به جایی از دنیا بفرستند، واقعا دردناک است. اما در این بازار سیاه هر چیزی که خریدار داشته باشد، فروختنی است. تجارت غیرقانونی قاچاق اعضای بدن، نقض آشکار حقوق بشر است که متاسفانه بازار خوبی هم دارد.با آنکه معمولا تصور می‌شود که قاچاق انسان به دلایلی چون کار اجباری و بهره‌برداری جنسی تجاری صورت می‌گیرد، اما دلایل زیادی در پس قاچاق انسان وجود دارد. از جمله دلایل این قاچاق می‌توان به ازدواج اجباری و قاچاق اعضای بدن اشاره کرد. قاچاق اعضای انسان سه رده‌بندی اصلی دارد:

اول آنکه قاچاقچیان افراد را مجبور به دادن عضو می‌کنند یا آنها را فریب می‌دهند. دومین حالت آن است افراد خود رضایت به دادن عضو می‌کنند ولی در نهایت پولی به آنها پرداخت نمی‌شود یا اینکه مبلغ پرداختی بسیار پایین‌تر از قیمتی است که توافق شده است. سوم اینکه افراد بیمار یا آسیب‌پذیر به بهانه درمان شدن تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند و اعضای آنها بدون اینکه خودشان خبر داشته باشند، برداشته می‌شود.

از جمله این افراد آسیب‌پذیر می‌توان از مهاجران، به‌خصوص افرادی که برای کار مهاجرت کرده‌اند یا افراد بی‌خانمان بی‌سواد نام برد. قربانیان قاچاق اعضا می‌توانند از هر سنی باشند. کلیه و کبد از اعضایی هستند که بیشتر قاچاق می‌شوند اما هر عضوی که بتواند برداشته شده و به بدن فرد دیگری پیوند بخورد، می‌تواند قاچاق شود. قاچاق اعضای بدن، جرمی سازمان‌یافته است. از شخصی که قربانی را تعیین می‌کند تا اعضای بیمارستان، کلینیک یا مرکزی که جراحی در آن صورت می‌گیرد، واسطه‌ها و خریداران همگی در انجام جرم دخیل هستند.

بر خلاف اهمیت بالای موضوع قاچاق اعضای بدن و توجه مسئولان و رسانه‌ها به این معضل، اقدامات انجام گرفته برای مقابله با این جرم، فاقد کارایی و ثبات کافی بوده است. با توجه به پیامدهای جدی‌ای که قاچاق اعضا برای سلامتی دارد و اینکه این عمل نقض کامل حقوق بشر از جمله قربانیان آسیب‌پذیر است، ضروری است که اقدامات بیشتر و جدی‌تری برای مقابله با آن صورت بگیرد. براساس اعلام سازمان ملل از جمله اقدامات لازم برای مبارزه با قاچاق اعضای بدن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- قوانین مناسب و همگام با پروتکل‌ها و اصول سازمان ملل متحد

- اجرای قوانین سخت‌گیرانه علیه همه کسانی که در قاچاق اعضای بدن دست دارند

- ارائه آموزش لازم به اعضای بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و همه کسانی که ممکن است به نحوی به قاچاق اعضا کشیده شوند

- ایجاد آگاهی برای مردم از طریق نصب پوسترها و صفحه‌های نمایش در مکان‌های عمومی به‌خصوص در بیمارستان‌ها.

نیاز انسان‌ها به پیوند عضو

پیوند عضو از مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین دست‌یافته‌های پزشکی قرن بیستم بوده است. از زمان نخستین پیوند عضو موفق در دهه 1950، این روش جان هزارها بیمار را نجات داده است. با اینکه پیوند عضو در ابتدا کاری پرخطر محسوب می‌شده است، اما حالا عملی جا افتاده است که در بیش از صد کشور دنیا انجام می‌شود. براساس آمار اعلام شده تنها در سال 2013 بیش از 118 هزار مورد پیوند عضو انجام شده که پیوند کلیه و کبد بیشترین این تعداد را به خود اختصاص داده‌است.

اعضای قابل پیوند می‌توانند از بدن انسان‌های مرده و زنده برداشته شوند که هرکدام قوانین مربوط به خود را دارند. برای مثال، در مورد انسان‌های در قید حیات، برداشت باید پس از دادن اطلاعات کامل به اهدا‌کننده و رضایت کامل وی و بدون اعمال فشار و اجبار صورت گیرد. به علاوه براساس قوانین و پروتکل‌های سازمان ملل پیوند عضو نباید به‌عنوان محل درآمد برای اهدا‌کنندگان محسوب شود یا قیمت‌های گزاف و خارج از تصور جهت اهدای عضو درخواست شود.

به همین دلیل جلوی هرگونه تبلیغ در خرید وفروش عضو باید گرفته شود و پزشکان، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های بهداشتی هم باید از دریافت هزینه‌های خارج از عرف خودداری کنند. با وجود این، درخواست بالا و احتیاج افراد به پیوند اعضای بدن و نبود عضو اهدا شده کافی، سبب شده تا افراد زیادی به بازار سیاه روی‌ بیاورند. نتیجه این کار درخواست قیمت‌های خیلی بالا از سوی اعطا‌کنندگان عضو، تن دادن نیازمندان به عضو به خرید‌های غیر‌قانونی و همچنین قاچاق اعضای بدن بوده‌است.

آمار ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO)  در سال 2011 نشان می‌دهد تجارت غیر‌قانونی اعضای بدن سالانه سودی بین 600 میلیون تا 1.2میلیارد دلار دارد. بازارهای زیرزمینی خرید و فروش اعضای بدن، تهدیدی قابل توجه و غیر‌قابل انکار برای امنیت سیستم اهدای عضومحسوب می‌شود. در ماه جولای سال 2010، سازمان ملل متحد طرحی جهانی را برای مبارزه با قاچاق اعضای بدن اتخاذ کرد. براساس این طرح دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، شروع به جمع‌آوری اطلاعات و آمار مربوط به قاچاق اعضای انسان در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی کرد.

در بین سال‌های 2007 و 2013، بیش از 100 مورد قاچاق انسان برای برداشت اعضای بدن توسط سیستم‌‌های قضایی 20 کشور شناسایی و به دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل گزارش شد.چین از جمله بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان غیر‌قانونی کلیه برای خارجیان است. با آنکه فروش اعضای بدن برای کسب سود اقدامی غیر‌قانونی است، قوانین چین به مقامات این کشور اجازه می‌داد تا اعضای بدن افراد اعدام شده را برداشته و بفروشند. اقوام افراد اعدامی از سوی مقامات چینی مجبور به امضای فرم رضایت می‌شدند.

با این حال در سال 2011، کشور چین قوانین مربوط به فروش اعضای بدن را تغییر داد و برداشت عضو بدون رضایت فرد و به اجبار را ممنوع اعلام کرد. مقامات چین همچنان اعلام کرده بودند که تا ماه ژانویه سال 2015 به برداشت عضو از افراد اعدام شده خاتمه دهند، اما برداشت عضو در زندان‌های چین به‌خصوص از زندانیان عقیدتی همچنان ادامه دارد. با اعمال قوانین بیشتر درچین، قاچاقچیان اعضای بدن به سمت سایر کشورهای درحال توسعه که قوانین سخت گیرانه نداشتند، کشیده شدند. برزیل، پاکستان، هند و رژیم صهیونیستی شاهد میزان بالای قاچاق اعضای بدن بودند.

دکتر سونیل شراف، مدیر ســازمـان غـیـر‌دولتی اهدای عضو Mohan Foundation، در مصاحبه با یک سایت خبری هندی گفته است: «در کشور هند، سالانه 200 هزار درخواست برای پیوند کلیه وجود دارد و تنها 3 درصد این افراد کلیه دریافت می‌کنند.»به گفته وی در کشور هند مثل بسیاری دیگر از کشورهای درحال توسعه تناسبی بین تقاضا و میزان عرضه وجود ندارد. «از این200 هزار نفر، تنها 15 هزار نفر می‌توانند از پس هزینه‌های درمانی بر بیایند و تنها 7 هزار نفر می‌توانند مخارج پیوند را بپردازند.»شکاف بین عرضه و تقاضا در این کشور و عدم رضایت افراد برای اهدای عضو، راه را برای پیوندهای غیرقانونی و تجارت اعضای بدن هموار کرده است.