بازار آزادی که بسیاری را گرفتار کرده است

اقتصاد ایران در ماه‌های اخیر، دستخوش اتفاقات متعددی بود؛ مذاکرات هسته‌ای گسترده و سرانجام صدور بیانیه لوزان، تلاش برای توسعه روابط منطقه‌ای و بین‌المللی، نوسانات نرخ ارز که متاثر از مسائل سیاسی و دیپلماتیک این کشور بودند و... . در این میان، مفاهیم تورم، یارانه، نرخ ارز و کنترل قیمت‌ها، مفاهیمی پر تکرار در اقتصاد ایران هستند. کارشناسان در نشریات مختلف، چه پیش از مذاکرات و چه پس از آن به اهمیت کنترل قیمت‌ها در ایران تاکید داشته‌اند. اما علت اینکه قیمت‌ها در بازار آزاد، با آن چه دولت مصوب و مشخص می‌کند تا این حد متفاوت است و گاه باعث حیرت مصرف‌کنندگان می‌شود چیست و اساساً چه اقداماتی در کنترل وضعیت بازار آزاد مؤثر هستند؟

شاید کلیشه‌ای‌ترین پاسخی که به ذهن افراد می‌رسد؛ «قانونگذاری» و «نظارت» باشد. دو اصلی که گرچه بسیار مهم هستند ولی همه چیز به این دو محدود نمی‌شود. به عبارت دیگر، نرخ ارز، افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و مسائل مشابه، فارغ از نیاز به تبعیت از قانون و نظارت‌های دولتی، نیاز به برخی اصلاحات زیرساختی دارند.

قیمت جهانی نفت و نوسانات قیمت‌ها در ایران

مدت‌هاست که قیمت جهانی نفت و سقوط بی‌سابقه آن، به تیتر گاه و بیگاه نشریات معتبر جهان تبدیل شده است. ایران نیز از جمله کشورهایی است که با توجه به داشتن منابع عظیم نفت و گاز و وابستگی نسبتا قابل توجه به درآمدهای نفتی به شکل مشخصی از این کاهش قیمت متضرر شده است. در یک نگاه سطحی، انتظار می‌رود پس از مذاکرات هسته‌ای، با توجه به گسترش صادرات و بالاتر رفتن عواید مالی این کشور از صادرات نفتی، وضعیت قیمت‌ها و تورم بازار نیز تحت تاثیر قرار گیرد.
اما کارشناسان نشریه «گاردین» معتقدند برداشته شدن تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت تاثیر چندان چشمگیری بر وضعیت بازار آزاد ایران نخواهد داشت و امیدواری برای کنترل و کاهش قیمت‌ها از طریق افزایش صادرات نفتی امری بیهوده تلقی می‌شود.
براساس این نظریه، احتمالا تغییرات صادراتی از سال آینده شروع می‌شود، بنابراین وضعیت کنونی بازار آزاد ایران باید فارغ از در نظر گرفتن مذاکرات و پیامدهای موقتی آن اصلاح شود.

بازار آزاد و بازار بورس، متوازن و مکمل یکدیگر

کریس رایت، تحلیلگر بخش اقتصاد نشریه «فوربس» معتقد است ایران برای بهبود وضعیت بازار آزاد و افزایش کنترل دولتی بر این بازار، باید زیرساخت‌های بازار بورس و بخش صادرات و واردات خود را مورد اصلاح و بازبینی قرار دهد. طبق نظر وی، آنچه در بحث کنترل بازار آزاد نادیده گرفته می‌شود نقش بازار متوازن و مؤثر بر بازارهای آزاد (بازار بورس) است. گسترش صادرات و واردات، ارائه تسهیلات به صادرکنندگان و واردکنندگان بخش‌خصوصی و برقراری نرخ‌های مصوب عادلانه در بخش‌خصوصی برای کنترل قیمت‌ها در کنار تاکتیک‌های مهار تورم از راهکارهایی هستند که در مقاله کریس رایت به آنها اشاره شده است.

همچنین در بخشی از این مقاله با اشاره به انجماد و یخ زدگی وضعیت بازار آزاد ایران در طول سال‌های تحریم، افزایش بی‌رحمانه و سریع قیمت‌ها و فشار بر مصرف‌کنندگان، به نقش اساسی دولت بر کنترل قیمت‌ها و در عین حال حمایت از فعالان در عرصه بازار آزاد ایران اشاره شده است.

بازسازی زیرساخت‌های مالی

جدیدترین گزارش صندوق بین‌المللی پول از وضعیت بازار آزاد در ایران نشان می‌دهد، ایران در شرایط خوبی برای اصلاح وضعیت خود قرار دارد.

* اصلاحات در سیستم پرداخت یارانه‌ها
* کنترل نرخ ارز، شامل پیشگیری و مدیریت سقوط و صعود ناگهانی نرخ ارز در بازارهای آزاد
* نظارت بر سیستم تعیین قیمت‌ها در بازار آزاد
* کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت اشتغال
* اعطای استقلال بیشتر به بانک مرکزی
* کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و بهبود وضعیت صادرات خارجی

از جمله مهم‌ترین مسائلی هستند که از دید کارشناسان وال استریت ژورنال برای کنترل بازار قیمت‌ها، الزامی هستند.

اصلاح قوانین هدفمندی یارانه‌ها

نشریه گاردین در مقاله‌ای دیگر به وضعیت تخصیص یارانه‌ها در ایران اشاره می‌کند. از دسامبر سال 2010 که قوانین یارانه‌ها با شیوه‌ای جدید در ایران اجرایی شد، تورم، هراس از بی‌ثباتی اقتصادی و عدم کنترل صحیح بازار، فشار زیادی بر اقشار متوسط و کم‌درآمد ایرانی وارد کرد. از سوی دیگر، افزایش قیمت سوخت بر قیمت تمامی کالاها تاثیر گذاشت و زمینه‌ساز افزایش بی‌رویه قیمت بسیاری از کالا‌ها در بازار آزاد شد. بر این اساس اصلاح و بازبینی قوانین مربوط به یارانه‌ها و تنظیم مجدد نرخ آنها با در نظر گرفتن تورم و مسائل دیپلماتیک بسیار مهم است.