بازارچه‌های مرزی رفع نیاز مرزنشینان یا ترانزیت کالا؟

ایجاد اشتغال، کنترل قاچاق و افزایش امنیت شاید از مهم‌ترین دلایل ایجاد بازارچه‌های مرزی باشد، مراکزی که بنا بود به رونق اقتصادی مناطق شهری و روستایی در محدوده‌های مرزی بینجامد. اگرچه مردم مرزنشین در حد و اندازه نیازشان و در مراوده با کشورهای همسایه شاید بستر این بازارچه‌ها را پی‌ریزی کرده بودند اما به نظر می‌رسد با شکل‌گیری رسمی این بازارچه‌ها معیشت و تجارت آنها هم دگرگون شد. رییس اتاق سنندج معتقد است بازارچه‌های مرزی نه‌تنها ایجاد اشتغال نکردند، بلکه به مراکزی برای تزانزیت کالا تبدیل شده‌اند.

سیدکمال حسینی با بیان اینکه در کردستان تنها یک بازارچه فعال وجود دارد به «فرصت امروز» می‌گوید: بازارچه بانه نیمه فعال و بازارچه سقز به دلایل نامعلومی تعطیل است و تنها باشماق در مریوان فعال است. به گفته این فعال بازرگانی، واردات از این مرز فرآورده‌های نفتی است که به ازای صادرات میوه انجام می‌شود. وی ادامه می‌دهد: مردم ما در منطقه بهره‌ای از ایجاد این بازارچه‌ها نمی‌برند، درحالی‌که در استان صنعت و کشاورزی قابل توجهی نداریم و تاجر عمده‌ای هم وقتش را در اینجا تلف نمی‌کند. رییس اتاق بازرگانی سنندج می‌افزاید: مناطق مرزی ما محروم هستند و مرزنشینان ما برای تجارت نیاز به شرایط بهتری دارند، بازارچه‌ها تخفیف محدود و اندکی برای تعاونی‌های مرزنشینان دارد و مزیتی برای تجارت محسوب نمی‌شوند.

حسینی در این خصوص که گفته می‌شود سهم عمده‌ای از قاچاق کالا نه به‌صورت غیر‌قانونی اما از بازارچه‌های مرزی، ملوانی، همراه مسافر مناطق، مرزنشینی، گذر مرزی و. . . وارد می‌شود، می‌گوید: به نظر من این حرف درست به نظر نمی‌رسد، وقتی حجم قاچاق بسیار بالاست چطور می‌تواند همراه مسافر، مرزنشنی و کولبری آن را وارد کرد. به گفته وی، در برخی مرزها به خصوص در استان کردستان به دلیل صعب‌العبور بودن امکان قاچاق در حجم بالا دور از واقعیت به نظر می‌رسد.

نگاه امنیتی به بازارچه‌ها در سیستان و بلوچستان

در سیستان و بلوچستان مسئله شکل دیگری به خود می‌گیرد. در این استان چهار بازارچه مرزی فعال است اما تجار و بازرگانان ترجیح می‌دهند در استان‌های مجاور فعالیت کنند. به گفته امان‌الله کهرازهی، عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران در استان سیستان و بلوچستان در برخورد با بازارچه‌های مرزی نگاه امنیتی حاکم است که برای بازرگانان بسیار دست‌و‌پاگیر است. این بازرگان با توضیحات بیشتری ادامه می‌دهد: پاکستانی‌ها به‌راحتی در بازارچه‌های مرزی‌شان فعالیت می‌کنند اما کالای وارداتی ما برای ترخیص باید به مرکز استان برود که بسیار وقت گیر است.

کهرازهی با بیان اینکه بسیاری از بازرگانان سیستان بلوچستان فعالیت‌شان را به استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و دیگر استان‌ها منتقل کردند، ادامه می‌دهد: بیشترین تجار استان ما هم‌اکنون در مشهد فعالیت دارند چون موانع و گرفتاری‌های کار برای‌شان کمتر است. این بازرگان معتقد است ایجاد اشتغال شعار است و دست‌کم برای مردم مرزنشین ما آن‌طور که وعده داده بودند اتفاق نیفتاد. استاندار اخیراً به مردم مرزنشین این استان وعده داده است که تلاشش را خواهد کرد تا میرجاوه به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شود. کهرازهی در بیان مزایای این کار می‌گوید: میرجاوه موقعیت بسیار خوبی برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی دارد، فاصله‌اش از پاکستان 70 کیلومتر است و افغانستان و مهم‌تر از آن پاکستان به‌عنوان کشوری آزاد که دسترسی به کشورهای بسیاری دارد، میرجاوه را در شرق به منطقه مهم و تأثیرگذاری در تجارت تبدیل خواهد کرد.

قاچاق کلان کشتی و اسکله می‌خواهد

از سوی دیگر کرمانشاه در غرب کشور دو بازارچه مرزی را در خود جای داده که به گفته رییس اتاق بازرگانی این استان اگرچه به تمام اهداف‌شان نرسیدند اما فعال هستند. کیوان کاشفی معتقد است دو دیدگاه در مورد بازارچه‌های مرزی وجوود دارد. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: برخی معتقدند معبری برای قاچاق می‌شوند و برخی هم به یکی از مهم‌ترین اهداف ایجاد این مراکز به‌عنوان کمک‌کننده به وضع معیشتی مردم مرزنشنین و ارتقای رفاه آنها اعتقاد دارند.

این بازرگان کرمانشاهی درخصوص دیدگاه اول توضیح می‌دهد: واردات در این مراکز رسمی است اما به‌نوعی شبه قاچاق معرفی شده است. کاشفی در توضیحات بیشتری می‌افزاید: این مسئله که بخشی از حجم قاچاق را به این نوع واردات نسبت می‌دهند به نظر من درست به نظر نمی‌رسد. به اعتقاد وی، آمار اعلام شده اغراق آمیز است و به دلیل اینکه تجارت پنهان است، امکان به دست آوردن حجم قاچاق وجود ندارد. کاشفی معتقد است با زیرساخت‌ها و امکانات اندکی که در مرزها وجود دارد امکان تردد قاچاق در حجمی که اعلام شد و نزدیک به نیمی از واردات رسمی را شامل می‌شود، دور از انتظار به نظر می‌رسد و حجم بالایی که گفته می‌شود اگر درست باشد با کشتی و اسکله امکان‌پذیر است. به گفته وی واردات از طریق بازارچه‌های مرزی سقف دارد و توزیع و انتقال آن هم باید در شعاع مشخصی صورت گیرد.

به گزارش «فرصت امروز» در حال حاضر بیش از 50 بازارچه مرزی در کشور وجود دارد که بیشتر آنها نیمه فعال و غیر‌فعال هستند. این بازارچه‌ها با کشورهایی مانند عراق، ترکیه، پاکستان، جمهوری آذربایجان، افغانستان، ارمنستان، ترکمنستان، حاشیه خلیج‌فارس، قطر و نخجوان هم‌مرز هستند. واردات از طریق این مراکز براساس قانون در ازای صادرات انجام می‌شود و امکان انتقال و صادرات به داخل کشور در شعاع محدودی تعریف شده است. ساماندهی این مراکز و دیگر انواع تجارت‌های مرزی در راستای کنترل کیفی کالاها و جهت دادن آنها به سوی تجارت رسمی و قانونمند، مسئله‌ای است که دولت یازدهم در اغلب نشست‌های تجاری و اقتصادی بر آن تأکید کرده است.