«فرصت امروز» بررسی میکند / ایران و چالش افزایش جمعیت غیرفعال

افرادى که در سن فعالیت قرار ندارند یا با تعریف جمعیت فعال بالفعل منطبق نیستند، جمعیت غیرفعال نامیده مىشوند. تفاوت جمعیت بیکار و جمعیت غیرفعال از این جهت است که جمعیت بیکار افرادی هستند که در سن کار قرار دارند و با داشتن توان، دنبال کار مىگردند ولى شغلی پیدا نمىکنند، در حالى که جمعیت غیرفعال بنا به دلایل مختلف در جستوجوى کار و فعالیت نیستند. این گروه بزرگ از جامعه قدرت کوچکترین اثرگذاری را در تولید، توسعه و پیشرفت کشور ندارند و کاملا متکی به جمعیت فعال اقتصادی کشور هستند.

این در حالی است که به نظر میرسد تعطیلی واحدها و کارخانهها و به تبع آن تعدیل نیرو در افزایش جمعیت غیرفعال تاثیر داشته است، زیرا به دلیل شرایط حاکم بر بازار کار و مشاهده خیل عظیم بیکاران، برخی افراد از یافتن کار ناامید شدهاند و ترجیح دادهاند که جزو جمعیت غیرفعال باشند.

در همین حال تعداد نسبتا قابل توجهی از زنان که دارای نقش مادری و تربیت و پرورش فرزندان هستند و همچنین افرادی که انگیزه ادامه تحصیل در مقاطع بالا را دارند و نیازهای مادی آنها توسط خانواده تامین میشود، از دلایل دیگری هستند که موجب میشوند بخشی از جمعیت، غیرفعال باشد. «فرصت امروز» در این گزارش دلایل افزایش جمعیت غیرفعال کشور و تاثیرات آن را بررسی کرده است.

***

یلدا راهدار:

زیرساخت لازم برای وارد کردن افراد به کار را نداریم

یلدا راهدار، رئیس کمیسیون کسب وکار اتاق بازرگانی شیراز و نایب رئیس کانون زنان بازرگان ایران معتقد است در کشور ما شرایط و زیرساختهای لازم برای اینکه افراد از سن 18 سالگی وارد بازار کار شوند، وجود ندارد.

به نظر شما عمده جمعیت غیرفعال کشورمان چه گروههایی هستند و چه دلایلی منجر به افزایش جمعیت غیرفعال شده است؟

بحث اصلی پایین بودن نرخ مشارکت در کشور ما است. تعداد زیادی از جمعیت غیرفعال کشورمان را بانوان تشکیل میدهند و دلیل اصلی هم این است که شرایط حضور زنان در جامعه و فعالیتهای کسبوکاری آنها فراهم نشده است و بیشتر سیاستها مبتنی بر سیاستهای تشویقی برای حضور زنان در خانه بوده است.

پس از اینکه زنان به سمت تحصیلات تکمیلی و تحصیلات عالیه هم پیش رفتند باز هم تغییری در سیاستها به وجود نیامد و آنها را تبدیل به زنان تحصیلکرده بیکار کردیم و پس از اینکه اینها هویت اجتماعی خود را از دست دادند، تبدیل به زنان تحصیلکرده بیکار سرخورده شدند. البته باید توجه داشت که بار این موضوع هم به جامعه تحمیل میشود و زنان تحصیلکرده بیکار سرخورده همسر و مادر خوبی هم نخواهند بود.

به غیراز این اگر یک فرد بخواهد تا مقطع دکترا ادامه تحصیل بدهد، ممکن است نتواند در کنار تحصیل شغل مناسبی را پیدا کند، بنابراین باید خانواده تا سن 35 سالگی هزینههای او را پرداخت کند و این موضوع خود را در آمار جمعیت غیرفعال نشان میدهد.

ممکن است اینگونه تلقی کنیم که چنین فردی، دانشجو و مشغول تحصیل است اما به هر حال یک بیکار است، زیرا در دنیا یک فرد از سن 18 سالگی در هر شرایطی هم که باشد باید مشغول به کار شود و سیاستهای حمایتی دولتها هم وجود دارد، برای اینکه از نظر سکونت از خانواده خود جدا شود و با درآمدی که دارد یا سوبسیدهایی که دولت میدهد، بتواند روی پای خود بایستد. این در حالی است که ما در کشورمان این شرایط و زیرساختها را نداریم.

وضعیت شهرها و روستاها به لحاظ جمعیت غیرفعال چه تفاوتهایی دارد؟

هرچه به سمت جوامع روستایی میرویم، وضعیت بغرنجتر میشود و معنا و مفهوم جمعیت غیرفعال در روستاها بیشتر درک میشود تا در شهرها. البته یک زمانی وضعیت برعکس بود اما در حال حاضر به دلیل وضعیت خشکسالی و از دست رفتن زمینهای کشاورزی و آب، حتی پدران خانواده هم نمیتوانند نقش نانآوری را داشته باشند. یا اینکه در گذشته در روستاها، یک خانواده روی زمین کار میکرد ولی در حال حاضر که زمین وجود ندارد پدر خانواده باید به شهر بیاید و کارهای موقتی را انجام دهد و تامین مخارج و معیشت را برعهده بگیرد.

افزایش تعداد جمعیت غیرفعال در کشور چه تبعات و پیامدهایی میتواند داشته باشد؟

یکی از تبعات آن در مورد اجرای اقتصاد مقاومتی است. اقتصاد مقاومتی چندین جنبه دارد و اگر قرار است تولید داخلی انجام شود، باید توسط نیروی مولد صورت بگیرد و نیروی مولد کسی است که مهارت داشته باشد و کارفرما بتواند از او استفاده کند. این در حالی است که فارغالتحصیلان دانشگاهی هم فاقد مهارت لازم هستند و این هزینههایی که برای تحصیل این افراد انجام شده است، باری برای جامعه بوده و هست بدون اینکه فایدهای داشته باشد.

***

زهره اصغری:

زنان حضور کمرنگی در بازار کار دارند

زهره اصغری، کارآفرین برتر کشور و کارشناس بازار کار معتقد است یکی از دلایل افزایش جمعیت غیرفعال کشور، حضور کمرنگ زنان در بازار کار است.

به نظر میرسد زنان و جوانان بخش قابل توجهی را در جمعیت غیرفعال کشور تشکیل میدهند. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

در مورد زنان، فرهنگ خانوادگی در برخی از نقاط کشور این اجازه را نمیدهد و در واقع موانعی برای اشتغال بانوان از طرف همسر یا خانواده همسر وجود دارد. برخی موانع هم مالی و اقتصادی است و زمانی که زنان میخواهند کسبوکاری را شروع کنند حرف اول این است که منابع سرمایهای را در اختیار داشته باشند و حتی اگر کسی ایدههای خوبی هم داشته باشد باید سرمایه کافی برای تجاریسازی این ایدهها را در اختیار داشته باشد.

یک موضوع دیگر هم این است که اقشاری مانند زنان و دختران جوان خود را باور کنند. این در حالی است که در برخی از شهرهای کشورمان سنتهایی وجود دارد که ورود به بازار کار بانوان را خیلی دستکم میگیرند یا اجازه این کار داده نمیشود. حتی در شهر تهران هم که برخی زنان به دلایلی مانند اعتیاد همسران یا طلاق مجبور هستند درآمدی داشته باشند، به خودباوری نرسیدهاند که بخواهند وارد شغلی شوند.

در واقع ویژگیهای شخصیتی موجب میشود زنان خودباوری و اعتماد به نفس لازم را نداشته باشند که وارد بازار کار شوند. در عین حال مشکلات قانونی از فعالیت زنان در عرصه کسبوکار جلوگیری میکند.

بنابراین شما معتقدید یکی از دلایل این موضوع که با افزایش جمعیت غیرفعال مواجه هستیم، حضور کمرنگ زنان در بازار کار است؟

بله، همینطور است. زنان نیمی از جامعه را تشکیل میدهند و 60 درصد تحصیلکردهها از میان بانوان هستند اما درصد بسیار کمی از مناصب مدیریتی را در اختیار دارند و در جامعه ما هنوز کمتر این موضوع پذیرفته میشود که زنان مسئولیتهای مدیریتی را بپذیرند.

کارشناسان بازار کار یکی از دلایل افزایش جمعیت غیرفعال را ناامید شدن جوانان از یافتن کار مناسب ارزیابی میکنند، نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

این به همان موضوع ویژگی شخصیتی مربوط میشود و زمانی که یک فرد ایده دارد اما نمیتواند آن را تجاریسازی کند، دیگر انگیزهای برایش باقی نمیماند. بهعنوان مثال در مورد استارتاپها شوق و ذوقی در برخی جوانان ایجاد میشود که ایده خود را مطرح کنند اما ممکن است در آنجا هم ایده آنها مورد قبول قرار نگیرد و تجاریسازی نشود. چنین موضوعاتی موجب میشود جوانان صاحب ایده و دارای اشتیاق بیانگیزه شوند و خودباوری و اعتماد به نفس آنان از بین برود.

افزایش تعداد نیروی غیرفعال در جامعه چه زیانهای اقتصادی را به دنبال دارد؟

قاعدتا هر پویایی و تحرکی وارد چرخه صنعت میشود زمانی که در اجتماع، پویایی و تحرک وجود نداشته باشد، جوانانی که به امید یافتن شغل مناسبی درس میخوانند و فارغالتحصیل میشوند، متوجه میشوند درسی که خواندهاند با نیاز بازار کار تناسب ندارد و در نتیجه از یافتن شغل مناسب ناامید میشوند که این موضوع به نوبه خود آثار و تبعات اجتماعی و اقتصادی دیگری را به دنبال دارد.

***

آلبرت بغزیان:

رکود اقتصادی عامل مهم افزایش جمعیت غیرفعال است

آلبرت بغزیان، مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصادی معتقد است موضوع مهمی که موجب شده میزان جمعیت غیرفعال افزایش بیابد، مسئله رکود اقتصادی است که به نوعی انگیزههای یافتن شغل را در برخی افراد جامعه از بین برده است.

به نظر شما چه عوامل یا دلایلی را میتوان در افزایش جمعیت غیرفعال کشور در سالهای اخیر دخیل دانست؟

این موضوع که چه عواملی موجب افزایش جمعیت غیرفعال شده و موجب شده قسمت هرم پایین جمعیت که جزو افراد فعال نیستند، رشد کند مسئلهای است که باید در بلندمدت بررسی شود. اما یک موضوع مهم که موجب شده میزان جمعیت غیرفعال افزایش بیابد، مسئله رکود اقتصادی است که به نوعی انگیزههای یافتن شغل را از بین برده است. در واقع رکود اقتصادی موجب شده برخی واحدهای تولیدی و کارخانهها و فعالیتها تعطیل شوند که نتیجه آن بیکاری است و این موضوع انگیزههای یافتن شغل مناسب را از بسیاری گرفته است.

بنابراین شما رکود حاکم بر اقتصاد و تعطیلی یا کاهش ظرفیت کارخانهها و واحدهای تولیدی را در افزایش جمعیت غیرفعال موثر میدانید؟

در واقع در مورد افرادی که به دلیل رکود و کاهش تقاضا در اقتصاد، جزو نیروی غیرفعال شدهاند علت را باید در عدم استفاده از سرمایهگذاری موجود و کار کردن کارخانهها با کمتر از ظرفیت جستوجو کرد. اما در مورد افرادی که میتوانند به نوعی از غیرفعال بودن خارج شوند، نیاز به سرمایهگذاری وجود دارد و باید واحدها و کارخانههایی ایجاد شود که ضمن رفع مشکل بیکاری، انگیزههایی را برای جمعیت غیرفعال هم ایجاد کند.

بنابراین باید با سرمایهگذاری داخلی یا سرمایهگذاری خارجی کارخانهها و واحدهای تولیدی ایجاد و در عین حال باید تکنولوژی روز دنیا در این کارخانهها و واحدها به کار گرفته شود. البته معمولا چنین مواردی از طریق منابع خارجی بیشتر امکان تامین دارد تا از طریق منابع داخلی.

وجود این تعداد نیروی غیرفعال که مشارکتی در بازار کار ندارند، چه ضررها و زیانهای اقتصادی را به دنبال دارد؟

البته افزایش جمعیت غیرفعال موضوعی طبیعی است که ممکن است هر کشوری با آن مواجه باشد و هر کشوری باید این موضوع را بررسی کند که هرم جمعیتی از کدام قسمت در حال چاق شدن است. در حال حاضر در کشور ما جمعیت غیرفعال نسبت به کل جمعیت بالا است.

اما زمانی که فردی هیچ گونه نقشآفرینی در توسعه و پیشرفت کشور ندارد، احتمال اینکه به سمت بزهکاریهایی مانند مواد مخدر و روانگردانها برود، زیاد است یا اینکه ممکن است برای آنکه درآمدی داشته باشد به اعمال مجرمانه گرایش پیدا کند. به عبارت دیگر هزینههایی که باید دولت برای مشکلات و معضلاتی مانند اعتیاد، بزهکاری و سایر مسائل بپردازد، بیشتر از آن چیزی است که بتوان با سرمایهگذاری و ایجاد اشتغال افراد را در مسیر درست هدایت کرد.