الزامات ایجاد صرفه اقتصادی برای تولید پارچه چادر مشکی در ایران

بررسی‌ها نشان می‌دهد، نیاز سالانه کشور به پارچه چادر مشکی حدود 70 الی 75 میلیون متر است. هرچند برخی برآوردها ارقام کمتری را بیان می‌کنند، با این حال با توجه به میزان تقاضای کشور، ایران یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان پارچه چادر مشکی در جهان است. تقاضای بالا برای این محصول در کشور ما و برخی کشورهای اسلامی، بعضی از کشورهای شرق آسیا را بر آن داشته تا به‌رغم اینکه آنها خود مصرف‌کننده این کالا نیستند ولی در ردیف عمده‌ترین تامین‌کنندگان نیاز ایران به پارچه چادر مشکی قرار گیرند.

کشورهایی مانند ژاپن و کره‌جنوبی از تامین‌کنندگان اصلی پارچه چادر مشکی با کیفیت بالا بوده و در سال‌های اخیر برخی کشورهای دیگر نیز نظیر تایلند، ویتنام، اندونزی، چین و پاکستان به آنها اضافه شده‌اند که کیفیت تولیدات آنها از دو کشور اول تا حدودی کمتر است.

هرچند الگوی مصرف و نوع پوشش زنان در سال‌های اخیر به‌گونه‌ای شده که (به‌ویژه در مناطق شهری) از مانتو استفاده می‌شود، با این حال استفاده از چادر مشکی به‌عنوان پوشش و حجاب برتر اسلامی در میان زنان و دختران ایرانی غیرقابل انکار بوده تا جایی که پوشیدن چادر مشکی به همراه مانتو در بسیاری از مراکز و سازمان‌های آموزشی و اداری نیز الزامی است.

علاوه بر آن مدل به سر گذاشتن چادر مشکی نیز طی دهه اخیر دستخوش تحولات بسیاری شده است، با هدف حضور راحت‌تر زنان در جامعه، تا پیش از این تنها مدل‌های رایج چادر، چادر ساده و چادر عربی بود. اما در این سال‌ها مدل‌های مختلفی چون چادر ملی، چادر دانشجویی، چادر جلابیب، چادر لبنانی، چادر قجری و غیره به واسطه برپایی جشنواره‌های حجاب و مد و لباس تولید شده و مورد استقبال مردم قرار گرفته است.

این امر دلیل وجود بازاری پر رونق برای پارچه چادر مشکی است. از این‌رو، چنانچه حرکتی در راستای تولید داخلی این محصول صورت نگیرد، همچنان راه تامین نیاز داخلی به این کالا، واردات از کشورهای خارجی چه به‌صورت قانونی و چه به‌صورت قاچاق است.

بحث تولید پارچه چادر مشكی در ایران چند سال پیش با تبلیغات فراوان مطرح شد. در این راستا کارخانه ایران مرینوس با 30 سال سابقه و تخصص در تولید پارچه‌های فاستونی، کار تحقیقاتی انجام داد و اعلام کرد که موفق به بافت پارچه چادر مشکی و دسترسی به تکنولوژی رنگ این نوع پارچه شده است ولی از آنجا که هزینه تولید پارچه چادر مشکی در داخل، چند برابر واردات بود، محصول آن فروش خوبی نداشت و در نتیجه تولید پارچه چادر مشکی از سوی این شرکت در حد آزمایشی باقی ماند و تجاری نشد.

همچنین کارخانه‌های دیگری مانند کرپ‌ناز، حجاب شهرکرد و نای زرین اصفهان نیز با هدف تولید پارچه چادر مشکی احداث شده بودند که در این بین تنها کارخانه حجاب شهرکرد (با سرمایه‌گذاری بنیاد مستضعفان ایجاد شده است)، با تولید محدود در حال حاضر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده پارچه چادر مشکی در کشور محسوب می‌شود که تولیدات آن کمتر از 10 درصد نیاز کشور به این کالا را برطرف می‌کند. بنابراین نیاز به سرمایه‌گذاری در این رشته فعالیت احساس می‌شود.

حال موضوع این است که آیا تولید پارچه چادر مشکی صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال ملاحظات چندی را باید در نظر گرفت. بررسی‌ها حاکی از آن است که در هر دوره تولید چادر مشکی با موانع و مشکلاتی از قبیل نبود نخ، مواد اولیه، عدم حمایت دولت از تولیدکنندگان در این زمینه و فراهم نبودن زیرساخت‌های تولید آن در کشور روبه‌رو بوده است، از این‌رو برای رفع موانع و مشکلات تولید و به‌صرفه شدن تولید آن الزامات متعددی وجود دارد. در حال حاضر تعرفه وارداتی پارچه چادر مشکی به‌صورت کامل 10 درصد است، در حالی که تعرفه واردات سایر پارچه‌ها بین 30 تا 32 درصد است.

این وضع برای تولیدکنندگان به هیچ وجه به‌صرفه نیست. هرچند الان به علت پایین بودن تولید داخلی پارچه چادر مشکی حمایت‌های تعرفه‌ای آن نسبت به سایر پارچه‌ها بسیار کم و در حد نخ و الیاف است، اما در صورت راه‌اندازی واحدهای بیشتر تولید پارچه چادر مشکی باید حمایت‌ها نیز منطقی شده و در حد کالای نهایی پارچه باشد. این حمایت‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که انگیزه قاچاق کالا را نیز کاهش دهد.

همچنین تولید پارچه چادر مشكی نیز مانند سایر كالاها نیازمند عواملی است كه در فرآیند تولید تاثیرگذارند.

مواد اولیه پارچه چادر مشكی از جمله موانع پیش روی تولیدكنندگان است هرچند برای تولید سایر پارچه‌ها مواداولیه مانند نخ یا مواد شیمیایی چه به‌صورت تولید داخلی و چه وارداتی در بازار موجود است، در نتیجه تولیدكنندگان داخلی مشكلی از بابت تامین مواد اولیه خود ندارند، اما در زمینه تولید پارچه چادر مشكی چنین شرایطی در كشور وجود ندارد. زیرا هیچ‌یك از تولیدكنندگان پارچه چادر مشكی در ایران تاكنون با یكدیگر به تولید اقدام نكرده و هریك در دوره‌ای خاص به تولید اقدام كرده‌اند؛ به این ترتیب تولیدكنندگان مجبور شده‌اند كه خود نسبت به واردات نخ و مواد اولیه در حجم پایین اقدام كنند كه در نتیجه قیمت مواد اولیه نیز برای آنها گران تمام شده و لذا تولیدات آنها با توجه به سطح کیفیت قابلیت رقابت کمتری با واردات پیدا کرده‌اند.

برای تولید پارچه چادر مشکی و مقرون به‌صرفه شدن آن باید شرایطی به‌وجود بیاید که مواد اولیه راحت‌تر و ارزان‌تر در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد. شاید تا ۱۰ سال قبل تکنولوژی تولید چادر مشکی پیچیده بود، یعنی به راحتی تولید پارچه‌های معمولی نبود؛ به طوری که هم نخ مخصوصی می‌خواست، هم بافت مخصوصی داشت و هم رنگرزی آن مانند پارچه‌های عادی نبود اما در شرایط کنونی بحث دسترسی به تکنولوژی تولید پارچه چادرمشکی موضوع جدی و چالش اصلی در تولید این محصول در کشور نیست و بحث‌های حاشیه‌ای و فرعی مانند مشکل در تولید برخی مواداولیه یا واردات آن مطرح است.

هرچند هنوز برخی مراحل تولید از جمله رنگرزی پارچه چادر مشکی دشوار بوده و مشکلاتی را ممکن است در فرآیند تولید به وجود آورده و تاثیر زیادی در کیفیت محصول ارائه شده داشته باشد، ولی بهره‌گیری از تجربه کشورهای دیگر از جمله کره‌جنوبی می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.

در كره‌جنوبی بافندگی‌های كوچكی وجود دارند كه محصولات خود را به كارخانه‌های بزرگ برای رنگرزی و تكمیل تحویل می‌دهند. یك شركت تكمیل و رنگرزی در مجموع بیش از 50 شركت كوچك را مورد حمایت خود قرار می‌دهد و این حلقه به‌صورت مداوم تكرار می‌شود. علاوه بر الزامات مذکور، در راستای مساعدت و کمک به تولید پارچه چادر مشکی در کشور و ایجاد صرفه اقتصادی برای این امر، دولت می‌تواند تسهیلات ویژه‌ای نیز در نظر بگیرد که ازجمله آن می‌توان به اختصاص تسهیلات ارزان قیمت بانکی از ناحیه هدفمندی یارانه‌ها اشاره کرد. این تسهیلات می‌تواند در زمینه تحقیق و توسعه و استفاده از فناوری‌های نوین از جمله فناوری نانو در تولید، پرداخت شود.

* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی