افزایش بهره‌ وری آب، پشت سد بی‌پولی

بررسی بودجه بخش آب در سال‌های مختلف نشان می‌دهد سهم بخش کشاورزی از منابع مالی کشور بسیار اندک است. محمد فاضلی، معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اعتبارات وزارت نیرو که بخش عمده آن صرف ذخیره آب در پشت سدها می‌شود را هشت برابر بیشتر از اعتبارات فصل آب حوزه کشاورزی و منابع طبیعی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور در سال 89 اعلام کرد. این در حالی است که به گفته علیرضا پرستار، مشاور معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به دلیل کمبود اعتبارات، طرح‌های افزایش‌دهنده بهره‌وری آب فقط در نیمی از اراضی آبی کشور اجرا شده‌است.

پرستار در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» می‌گوید: طرح‌های مرتبط با افزایش بهره‌وری آب کشاورزی در 4/2 میلیون هکتار از 8/7 میلیون هکتار اراضی آبی کشور اجرا شده‌است. به گفته وی، در سطح یک میلیون هکتار از اراضی کشاورزی شبکه فرعی ایجاد شده، در 1/5 میلیون هکتار روش‌های نوین آبیاری پیاده شده و در 1/7 میلیون هکتار هم تجهیز و نوسازی انجام شده‌است.

پرستار اضافه می‌کند: با تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی در هر هکتار 1500 متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود، یعنی 14 درصد افزایش راندمان خواهیم داشت.از طریق انتقال آب با لوله هم به ازای هر کیلومتر 1500 متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود و راندمان کل حدود 15 درصد افزایش می‌یابد.

روش‌های مختلف آبیاری و راندمان‌های متفاوت

رحیم علیمحمدی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد میزان صرفه‌جویی آب در روش‌های مختلف آبیاری را متفاوت اعلام کرده است. البته میزان مصرف آب در بخش کشاورزی به محل مناقشه‌ای بین وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو تبدیل شده و بخش کشاورزی قبول ندارد که 92 درصد آب کشور را مصرف می‌کند، اما کارشناسان هر دو وزارتخانه بر سر صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی اتفاق نظر دارند.همواره یکی از مهم‌ترین راهکارهای حل مشکل بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی استفاده از روش‌های نوین آبیاری معرفی می‌شود.

علیمحمدی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: در آبیاری نواری یا تیپ (Tape) که تا حدودی مشابه آبیاری قطره‌ای است اما قطره‌چکان‌های آن کمی متفاوت است، میزان مصرف آب نسبت به روش‌های سنتی 41 درصد کاهش می‌یابد. وی اضافه می‌کند: در آبیاری بارانی هم میزان آب مصرف شده 13 درصد کمتر از روش‌های سنتی آبیاری است.

استفاده از روش‎ آبیاری بارانی در مزارع کشور منتقدانی هم دارد. افزایش سه‌برابری تبخیر در این شیوه مهم‌ترین نقدی است که از سوی محسن رنانی، استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در نشست «نقش باورها، ارزش‌ها و سرمایه اجتماعی در حکمرانی آب» به سیستم آبیاری بارانی وارد شد. 

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرکرد در این رابطه می‌گوید: آبیاری بارانی بیشتر برای مناطق بادخیز با سرعت باد بالا مناسب نیست و تبخیر را زیاد می‌کند.تلفات در این روش در مقایسه با روش‌های آبیاری قطره‌ای بیشتر است اما آبیاری بارانی مزایایی هم دارد.در این روش سطح برگ گیاهان شسته می‌شود.برگ‌ها می‌توانند آب جذب کرده و آب به ملایمت به سطح زمین می‎ریزد، ضمن آنکه آفات کاهش می‌یابد.

وی ادامه می‌دهد: استفاده از روش‌های آبیاری بستگی به منطقه، موقعیت محل و کیفیت آب دارد. در کشت‎‌های ردیفی آبیاری تیپ و قطره‌ای مناسب است اما لوله‌‌های استفاده شده برای آبیاری در روش تیپ باید سالانه تعویض شود، بنابراین کشاورز ناگزیر است در مزرعه کار بیشتری انجام دهد.

افزایش بهره‌وری صرفه اقتصادی دارد

علیمحمدی استفاده از روش‌های آبیاری در مزرعه را از نظر اقتصادی مقرون به صرفه معرفی می‌کند.علیرضا پرستار، مشاور معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی هم اجرای روش‌های مختلف برای افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی را در مقایسه با روش‌های تامین آب، دارای صرفه اقتصادی معرفی می‌کند. به گفته وی، هزینه اجرای روش‌های نوین آبیاری در هر هکتار به طور میانگین 5تا 8میلیون تومان، تجهیز و نوسازی 6 تا 7میلیون تومان و لوله‌گذاری به ازای هر کیلومتر 100 میلیون تومان است.

پرستار اضافه می‌کند: استفاده از روش‌های صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی در مقایسه با روش‌های تامین آب بسیار کم هزینه‌تر هستند.البته وی توسعه کشت گلخانه‌ای را هم راهکار مناسب دیگری برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی معرفی می‌کند. به گفته وی، در گلخانه‌ها اگرچه در هر هکتار 10 تا 12 هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود که مشابه روش‌های موجود در اراضی باز است اما به دلیل افزایش میزان تولید در واحد سطح، به ازای هر متر مکعب آب مصرفی محصول بیشتری به دست می‌آوریم. مشاور معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: در گلخانه‌ها میزان افزایش بهره‌وری آب به طور میانگین تا 10 برابر بیشتر نسبت به روش‌های موجود هم گزارش شده‌است.

با وجود اثر مثبت گلخانه‌ها در کاهش مصرف آب، براساس آمارهای سال 92 وزارت جهاد کشاورزی، سطح گلخانه‌های کشور 8 هزار و 817 هکتار از اراضی زیر کشت ایران را به خود اختصاص داده‌است. براساس این آمارها 6 هزار و 345 هکتار از گلخانه‌های کشور به کشت سبزی و صیفی، دو هزار و 189 هکتار به تولید گل‌های زینتی، 226 هکتار توت‌فرنگی و 57 هکتار به کشت گیاهان دارویی، نهال و سایر محصولات اختصاص یافته‌است.

* ارتباط با کارشناس: leilamargan2008@gmail.com